Yapı Denetimsiz İllerde Bina Değil, Tabut İnşa Ediliyor

Marmara depreminin 10. yıldönümünde yine çürük binalar gündemde. Felaketin ardından çıkarılan Yapı Denetim Yasası, 8 yıldır ülke geneline taşınamadı. Bayındırlık Bakanlığı'nın raporuna göre yapı denetiminin uygulandığı 19 ilden Denizli'de apartmanların kalite oranı yüzde 90'lara yükseldi. Sistemin olmadığı Çankırı'da ise malzeme raporlarının yüzde 60'ı usulüne uygun değil.

Yaklaşık 20 bin cana mal olan Marmara depreminden sonra çürük bina yapımının önüne geçmek için çıkarılan Yapı Denetim Yasası sınıfta kaldı. Depremin üzerinden 10 yıl geçmesine rağmen sistem sadece 19 ille sınırlı kaldı. Kontrolün olduğu illerde inşaatlarda kullanılan beton, kum, demir gibi malzemelerin kalitesi, konut ve işyerlerinin temelinden çatısına kadar inşaat ve yapı standartları mercek altına alınıyor. Ancak sistemin uygulanmadığı 62 ilde binalar gelişigüzel inşa edilmeye devam ediyor. Bu çarpıcı gerçeği Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın raporu ortaya koydu. Araştırmaya göre yapı denetiminin uygulandığı Denizli'de apartmanların yapım kalite oranı yüzde 90'lara yükseldi. Sistemin olmadığı Çankırı'da ise ne malzeme ne de kolonların kalitesini ölçecek mekanizma bulunuyor. Kentte inşaatların malzeme raporlarının yüzde 60'ı usulüne uygun düzenlenmiyor.

Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, 2001 yılında uygulanmaya başlanan yapı denetim sisteminin işlerliğini kontrol etmek amacıyla Denizli ve Çankırı'da araştırma yaptırdı. Çalışma sonucunda denetimin yapıldığı Denizli'de inşaat kalitesinin arttığı, can ve mal güvenliğinin ön plana alındığı, standartlara uygun kaliteli yapı inşa edilmesi için proje aşamasından inşaat bitimine kadar yapı denetim kuruluşları ve idarenin aktif olarak görev yaptığı tespit edildi. Ruhsatla ilgili evrakların tam olduğu, statik açıdan başarı oranının yüzde 90 seviyelerine ulaştığı, inşaatlardan yapım esnasında numuneler alınarak testlerinin yapıldığı belirlendi. Sistemden mahrum kalan Çankırı'da ise korkunç sonuçlar çıktı. Şehirdeki yapılarla ilgili dosyaların hiçbirinde inşaatta kullanılan beton, çelik çubuğu gibi malzemelerle ilgili herhangi bir laboratuvar deney sonuçlarına rastlanmadı. Fenni uygunluk raporlarının yüzde 60'ının usulüne uygun düzenlenmediği, ruhsat ve eklerinde olması gereken evrakların yüzde 48'inin idarede dosyasında bulunmadığı ve yüzde 11'inin ise usulüne uygun olmadığı saptandı. Hatta bazı binalarda kolonun kısa yönünde olması gereken donatılarının uzun yönünde dağıtıldığı ortaya çıktı. Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, ortaya çıkan sonuç üzerine söz konusu incelemeyi tüm illere yayma kararı aldı, ancak henüz uygulanmadı.

Denetleyenle denetlenen arasındaki ekonomik bağ kaldırılmalı

Yapı denetiminin 19 ille sınırlı kalması, sistemde sıkıntılar yaşanmasına sebep oluyor. Yapı Denetim Kuruluşları Birliği Başkanı Ufuk Üçkardeşler, yasanın eksikliklerinin giderilmesi amacıyla bir taslak hazırladıklarını belirtirken, uzun süredir Başbakanlık'ta bekleyen taslağın yasalaşmasını umduklarını söylüyor. Adapazarı İnşaat Mühendisleri Odası Başkanı Hüsnü Gürpınar, şantiyelerde denetim yapılmadığını iddia ediyor. Yapı denetim şirketlerinin denetlenmediğini ileri süren Gürpınar, "İşini düzgün yapmayanlara yaptırım uygulanmıyor. Mühendislere yapı denetim yetkisi veren belgeler kolayca alınabiliyor. Oysa çok ciddi eğitim ve sınavdan sonra verilmeli. Ayrıca yeni mühendis olmuş kişilere denetim yetkisi veriliyor." diyor.

Sistemin en çok eleştirilen yönü, denetleyenle denetlenen arasındaki ekonomik bağ. Bu durum sağlıklı denetimi engelliyor. Şirketlerin rekabet zamanında müteahhitlerle pazarlık yapmak zorunda kaldığını anlatan Büyükşehir Yapı Denetim Şirketi Genel Müdürü Hakkı Tuğcan, bu durumun şirketleri usulsüz faturaya sevk ettiğini öne sürüyor.

Kalitesiz malzemeler, denetim olmayan illere pazarlanıyor

Yapı Denetim Kuruluşları Birliği İstanbul Şube Başkanı Tekin Saraçoğlu, yasanın alelacele çıkarıldığını, pilot il uygulamasının 1-2 yıl sürmesi gerekirken 8 yıldır devam ettiğini kaydediyor. Fırsatçıların, kalitesiz malzemeleri yapı denetim sisteminin uygulanmadığı 62 ile pazarladığını vurgulayan Saraçoğlu, "Bozuk malzeme kullanma konusunda teklifler alıyorduk artık müteahhitler de, biz de bilinçlendik. Ancak hâlâ çürük malzemeler üretiliyor." diye konuşuyor. İnşaat çalışmalarında yapı denetim şirketlerinin belediye ve müteahhit arasında kaldığına değinen Saraçoğlu, "Denetim şirketleri işi müteahhitlerden alıyor. Adeta patronumuzu denetliyoruz, bu da sağlıklı bir durum oluşturmuyor." sözleriyle sistemdeki çarpıklığı anlatıyor.



Yapı denetimli il sayısı 27'den 19'a düşürüldü

Marmara depreminin ardından gündeme gelen yapı denetimi için ilk olarak 2000'de 595 sayılı kanun hükmünde kararname çıkarıldı. Fakat Anayasa Mahkemesi'nce iptal edildi. 2001'de 4708 sayılı 'Yapı Denetim Kanunu' yürürlüğe girdi. İlk etapta 27 olarak belirlenen pilot il sayısı daha sonra 19'a düşürüldü. Yapı denetimi şu an Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Düzce, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ ve Yalova'da uygulanıyor. Bunların dışında kalan yerleşim alanlarında denetim işlemi 'teknik uygulama sorumluluğu' sistemiyle yürütülüyor. 19 ilde 330'ü İstanbul'da olmak üzere 827 yapı denetim şirketi hizmet veriyor. Bu kuruluşlarda 14 bin 930'u görevli denetçi, 15 bin 332'si yapı kontrol elemanı olmak üzere toplam 30 bin 262 mühendis görev yapıyor. Pilot illerde 2001'den bu yana 500 milyon metrekare yapı denetime tabi tutuldu. Bu rakamın yüzde 40'ını İstanbul oluşturuyor. 157 bin inşaatta 231 milyon metrekare alanın denetimi fiilen sürüyor.