Nükleerde Herşey Yalnızca Kağıt Üstünde

Birgün'den Doğu Eroğlu'nun haberine göre Mersin’in Gülnar ilçesi yakınlarına yapılması planlanan Akkuyu Nükleer Güç Santralı’nın (NGS) yüklenicisi Rosatom, ihraç ettiği nükleer santrallardan henüz bir tanesinin bile inşaatını tamamlamadı. Rusya dışında yalnızca Çin ve Belarus’ta nükleer santral inşaatı yapan firmanın bu ülkelere yapılan santrallarda oluşacak radyoaktif atığı nasıl bertaraf edeceği de belirsizliğini koruyor. Nükleer programları bulunmadığı için nükleer atık saklama tesisi sahibi olmayan ülkelerde birikecek radyoaktif atıkları tren veya deniz yoluyla Rusya’ya götürmesi beklenen şirketin planladığı bu operasyonun da henüz örneği yok. Rosatom’un Türkiye’de faaliyet gösteren taşeronları, Akkuyu NGS’de oluşacak atıkların da Rusya’ya götürüleceğini iddia ediyor.

Rusya dışında inşa etmedi

Akkuyu NGS projesinin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) süreci kapsamında geçtiğimiz haftalarda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen İnceleme Değerlendirme Toplantısında Akkuyu NGS’nin her türlü olumsuz senaryoya hazır olduğu vurgulanırken, Rosatom’un Rusya dışında tek bir santral projesi bile tamamlamamış oluşu kafaları karıştırıyor.

Rosatom’un başkanı Sergey Kirienko yurtdışında pek çok proje aldıklarını, 40 kadar yeni proje içinse görüşmelerinin sürdüğünü açıklarken, yalnızca Çin ve Belarus’ta inşaatlara başlayabildi.

Anlaşma sağlanan Türkiye, Hindistan, Bangladeş, Belarus, Macaristan, İran, Vietnam, Ürdün ve Kazakistan’da projeler hazırlanıyor; Bulgaristan ve Finlandiya’da ise uzlaşma zemini aranıyor.

Çin: Tianshan’daki 2 üniteli nükleer santrala ek olarak 3 ve 4 no’lu reaktörlerin ihalesini alan Rosatom inşaata başladı. Tianshan’a Akkuyu NGS’de de kullanılması planlanan VVER-1200 (AES-2006) tip santraldan inşa ediliyor.

Belarus: Hükümetle toplam 10 milyar dolara mal olacak 2 AES-2006 model reaktör için anlaşmaya varan Rosatom, reaktörlerin inşaatına Kasım 2013’te başladı.

Türkiye: Rusya ile Türkiye hükümetleri arasında nükleer enerjinin barışçıl kullanımına ilişkin uluslararası anlaşma yapıldı, santral projesininse 4 üniteli AES-2006 modeli olacağı kesinleşti ancak çevre prosedürü tamamlanamıyor. Santral projesi şimdiden 2 yıl gecikti. Rosatom yetkilileri bu sene içinde inşaata başlanacağını iddia ediyor.

Hindistan: Hindistan Nükleer Enerji Şirketi tarafından inşa edilen yerli bir proje olan Kudankulam Nükleer Santralının ekipmanı Rosatom tarafından sağlandı. Rosatom ile Hindistan arasında 2 ek reaktör için anlaşma yapıldı ancak inşaatlar henüz başlamadı.

Bangladeş: 2 adet 1000 Mw kurulu güçlü AES-92 tipi reaktör inşa etmeyi planlayan Rosatom Bangladeş Hükümetiyle tam olarak anlaşmaya varamadı. Reaktörlerin yapımına 2015’te başlanması halinde tesislerin 2020’de tamamlanması planlanıyor.

Macaristan: 2 adet AES-2006 tipi reaktör için Macaristan Hükümetiyle anlaşma yapıldı. Reaktörlerin finansmanının Rusya’dan alınacak 30 yıl vadeli krediyle karşılanacak olması kamuoyunda tepki yarattı ve projenin geleceği belirsizleşti.

İran: Alman firmalarının üstlendiği ve 1975 yılında Buşehr kentinde inşaatına başlanan proje, 1979 İslam Devrimi’nin ardından kesintiye uğradı. Rosatom’un taşeronlarından Atomstroyexport’la 1995’te yarım kalan projenin inşaatına başlanması için anlaşma yapıldı. Rosatom’un proje için eksik ekipmanları sağlamasıyla santral 2013’te çalışmaya başladı. Rosatom’un ihalesini kazandığı 2 ek reaktörün inşaatınaysa 2014 yılı içinde başlanması planlanıyor.

Vietnam: Rosatom ile Vietnam arasında 2 nükleer güç reaktörü için kesin olarak anlaşmaya varılırken, 2 reaktör için de görüşmeler sürüyor. Anlaşması kesinleşen tesislerin 2020’den itibaren işletmeye girmesi planlanıyor.

Ürdün: 2 üniteli AES-92 tipi nükleer güç santralı için Ürdün Hükümeti’yle anlaşma yapan Rosatom, burada nükleer enerjide ilk defa Türkiye’de gündeme gelen Yap-İşlet-Sahip ol (Build-Operate-Own) modeli uygulanacak.

Kazakistan: Rosatom’un girişimleriyle Rusya ile Kazakistan arasında nükleer santral kurulmasına ilişkin uluslararası anlaşma imzalandı ancak kurulacak tesise dair detaylar belli değil.

Bulgaristan: Tartışmalı Belene Projesi konusunda uzlaşı sağlanamazken, faaliyetteki Kozloduy nükleer güç santralına ek reaktörler yapılması hususunda da Rosatom ve Bulgaristan yönetimi arasında henüz anlaşma yapılabilmiş değil.

Finlandiya: Nükleer santrallardan yüzü gülmeyen Finlandiya ile Rosatom arasında Hanhikivi’deki nükleer santral projesi için görüşmeler sürüyor ancak projenin gerçekleşme olasılığının düşük olduğu belirtiliyor.

Atıkların kaderi belli değil

Rosatom’un anahtar teslim projelerinde veya Yap-İşlet-Sahip Ol modeliyle üstleneceği projelerde, oluşacak radyoaktif katı ve sıvı atıkları nasıl bertaraf edeceği de bilinmiyor. Rosatom’un mal veya hizmet sağladığı nükleer güç santralı projelerinden Buşehr santralının atıkları İran’ın kendi tesislerinde (Anarak ve Karaj atık depolama tesislerinde) tutulacak. Hindistan’daki Kudankulam santralının atıkların nereye götürüldüğü güvenlik sebepleriyle açıklanmıyorsa da, atıkların ülkede tutulduğu belirtiliyor. Santral projelerinin sürdüğü ve Türkiye gibi nükleer atık depolama tesisine sahip olmayan ülkelerin atıklarına ne olacağı ise bilinmiyor. Atıkların Rusya’daki atık depolama tesislerine götürüleceği söylense de, Rosatom resmi olarak hiçbir projede bu yönde taahhüt vermiyor.