Uluslararası Projelerde Nereden Destek Alabilirsiniz?

Aslında önce FIDIC’in ne olduğuna bakalım. “Federation Internationale Des Ingenieurs Conseils” (FIDIC) 1913 yılında İsviçre'nin Lozan kentinde kurulmuş Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu’dur. Bugün dünyanın her tarafından 65’ten fazla ülkenin Müşavir Birliğinden oluşan üyelerinin yıllar süren deneyimlerinden faydalanarak yarattığı sözleşmeler ve sözleşme standartları ile önem kazanmaktadır. Uluslararası projelerde uyulması gereken inşaat kalite ve standartlarını da ayrıca düzenler.

Kuruluş amacı; bu birliklere mesleki çıkar sağlamak, haklarını savunmak ve gelişmelerden haberdar olmalarını temin etmektir. Ayrıca müşavirlik tanımının çerçevesini belirlerken, mesleğin iyileşmesine ve zamana ayak uydurarak güncel kalmasına yönelik kongre ve sempozyumlar da düzenler.

Ülkemizde 1984 yılında kurulan TMMMB de 1987 yılında bu birliğe üye olmuştur.

FIDIC standart şartları ve bunların önemi

Uluslararası projelerde, iki bazen daha fazla ulus mensubu olan tarafların, hukuk, örf, adet yönünden görüş ve anlayış birliğini temin etmelerinin zorluğu karşısında, bir Uluslararası Tip Sözleşme’nin gereği doğmuştur. Netice itibariyle her ülkenin inşaat konusunda münhasır uygulamaları olduğu için, büyük projelerde anlaşmak zor olabiliyordu. FIDIC yukarıda da anlattığımız üzere ihtiyaç duyulan bu ortak dili ortaya koyduğu tip sözleşmelerde uygulanması gereken standart şartlar ve kurallar ile geliştirmiştir.

FIDIC’in o tarihlerdeki Başkanı Julian S.Tritton, şartnamenin 1957 yılında yayınlanan ilk baskısının tanıtımında FIDIC şartnamelerinin amacını, “risklerin iş sahibi ile müteahhit arasında adilane biçimde dağılımını sağlamak” olarak ifade etmiştir.

FIDIC Tip Sözleşmeleri, 1969 yılında “Asya ve Batı Pasifik Müteahhitleri Birlikleri Uluslararası Federasyonu” tarafından ve 1971 yılında “Amerika Birleşik Devletleri Genel Müteahhitler Birliği” ve “Uluslararası Amerikan ) İnşaat Endüstrisi Federasyonu” tarafından kabul ve tasdik protokollerinin imzalanması sonucunda kesin biçimde uluslararası olarak da kabul edilebilir olmuştur.

Genelde FIDIC Sözleşmeleri adı verilen bu metinler işveren-yüklenici-müşavir üçlüsü arasındaki ilişkileri, uluslararası çapta kabul edilmiş şekilde düzenleyen şartnamelerdir. Aslında bunlar sözleşme değildir. Hazırlanacak olan sözleşmelerde uyulması önerilen “standart” şartların ve kuralların yer aldığı bir şartnameler bütünü diye tanımlamak kanımca daha doğru olacaktır.

FIDIC şartnamelerine göre teknik şartname ve çizimlerde inşaat islerinin kapsam ve niteliğinin açık bir şekilde tanımlanması gerektiği gibi, yapım islerinin hukuki dayanağını oluşturan inşaat projesinin de istenen zamanda ve bütçe dahilinde tamamlanabilmesi için her aşamanın nasıl gerçekleştirileceği, risk-sorumlulukların neler olduğu açık ve kesin bir şekilde tanımlanmalıdır.

1972 yılından beri yurt dışında inşaat projeleri üstlenmekte olan inşaat şirketlerimiz, gerek katıldıkları uluslararası rekabete açık ihalelerde ve gerekse yabancı bir ülkede işveren idare ile inşaat sözleşmesi imzalarken, karşılarına çoğu zaman FIDIC Tip Sözleşmeleri ve Şartnameleri çıkmaktadır. Ayrıca, gerek yabancı sermayedarların ülkemizde yapmakta oldukları yatırımın inşaat bölümü̈ ile ilgili yapım sözleşmelerinin, gerekse Dünya Bankası ve benzeri uluslararası kredi kuruluşlarından veya yabancı bankaların kurduğu kredi konsorsiyumlarından sağlanan kredilerle yapılacak inşaat işleri ile ilgili inşaat sözleşmelerinin FIDIC tip sözleşmelerini esas almaları, çoğu zaman yabancı işveren ve uluslararası kredi kuruluşları tarafından talep edilmektedir.

Bu nedenle uluslararası projelerde çalışan ya da çalışmak isteyen Türk inşaat şirketlerinin bu standartlar üzerinde ciddi bir bilgi birikimi olması gerekmektedir. Bu şartnamelere göre uygulanabilirliği olan iş programı yapabilmek için program yapan kişi veya grubun, programlama teknik ve yöntemlerini iyi bilmesi ve uygulamaya dönük geniş iş tecrübesinin bulunması gerekmektedir. Bu nedenle şartnameye göre hareket edilmesinde tecrübe önem kazanmaktadır.

Taraflar, FIDIC standart kurallarının sözleşmelerine uygulanmasını benimsemeleri halinde, hem zamandan tasarruf edecekler hem de önceden tayin edilmesi zor olan durumları henüz sözleşme düzenlenirken, belirleyerek hukukî uyuşmazlıklara meydan verilmesinin önüne geçeceklerdir. Netice itibariyle bu kurallar çok derin tecrübelere dayanılarak hazırlanmıştır.

Milli nitelikteki inşaat sözleşmeleri

FIDIC kuralları yalnızca uluslararası inşaat sözleşmelerinde değil, aynı zamanda milli nitelikteki inşaat sözleşmelerinde de uygulanabilir niteliktedir. Daha önce söz konusu kuralların başlığında bulunan “milletlerarası” ibaresi yeni kırmızı kitap ile birlikte kaldırılmış, bununla FIDIC kurallarının yalnızca milletlerarası inşaat sözleşmeleri için değil, aynı zamanda milli nitelikteki inşaat sözleşmeleri için de kullanılması amaçlanmıştır.

Kamu yatırımlarında dış finansman ihtiyacının ortaya çıkmasına paralel olarak, FIDIC kurallarının kullanımı ülkemizde de artmaya başlamıştır. Ancak işin uygulama aşamasında çeşitli sıkıntılar mutlaka yaşanmaktadır. Bu sıkıntıların sebebi olarak; tarafların standart kurallar üzerindeki tecrübesizlikleri, sözleşme ve şartname şartlarını doğru yorumlayacak ve tecrübe sahibi avukat, mimar, mühendis gibi teknik eleman eksikliği, tarafların bu kurallara göre hazırlanmış sözleşme kapsamındaki hak ve yükümlülüklerini tam olarak bilmemeleri ve sözleşme şartlarına göre hareket etmemeleri gösterilebilir. Uluslararası projelerde çalışmış, tecrübe sahibi olan şirketlerin bu “tip” şartlara daha hakim olduğu gözlemlenmektedir.

FIDIC’in inşaat sözleşmelerinde taraf olacaklara tavsiye ettiği genel ve özel şartların bağlayıcı olacak şekilde hukuki bir değeri yoktur. Taraflar, bu hükümleri sözleşmelerine aynen koyabilecekleri gibi diledikleri değişiklikleri de bu sözleşme içeriğinde yapabilirler. Tarafların özgür iradeleri ile aynen ya da değiştirerek benimsedikleri FIDIC genel ve özel şartlarının yorumlanması ve bu konularda bağlayıcı kararların verilmesi sırası ile uyuşmazlık halinde sözleşmeyi yorumlayacak ve uyuşmazlık hakkında karar verecek hakem mahkemesine, tarafların uyuşmazlıklar hakkında uygulanmasını kabul ettiği ülke hukukuna ve hakem mahkemesi kararını nihai olarak denetlemek yetkisini haiz bulunan ilgili yüksek mahkemenin yorumuna bağlıdır. Bu çerçevede FIDIC kuralları, uygulanacağı kararlaştırılan sözleşmeler açısından sözleşme eki niteliğindedir. FIDIC kurallarında herhangi bir boşluk bulunması durumunda ise, bu boşluk, taraflar arasındaki inşaat sözleşmesine ilişkin olarak hangi ülke hukukunun uygulanacak hukukun kararlaştırılmadığı hallerde ise milletlerarası özel hukuk kurallarından hareketle esasa uygulanacak hukuk tespit edilerek uygulanacaktır.

Farklı şartlar içeren sözleşme kısımları

Uluslararası kabul edilmiş ana kurallarla teçhiz edilmiş olan I. Kısım ile işin yapılacağı yerdeki jeolojik şartlar yanı sıra, o memleketteki sosyo-ekonomik şartlar, işverenin işe müdahale arzusunun sınırları, işin tamamının veya kısım kısım teslimi gibi değişken şartları içeren II. Kısım, birlikte tek bir FIDIC Sözleşmesi’ni oluşturur.

Yukarıda kısaca şartnameler iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım, sözleşmelerde yer verilmesi gereken genel ilkelere yer verirken; ikinci kısım ise, her ihalede işin özelliği esas alınarak birinci kısma uygun olarak hazırlanacak özel şartların hazırlanmasına rehberlik edecek niteliktedir. Yapılan değişiklikler ile şartnameler sistematik olarak hem birbirlerine daha uyumlu hale getirilerek, birinci kısımları 20 madde olarak düzenlenmiş hem de ikinci kısımları madde ve başlık olarak birinci kısım ilişkilendirilmiştir.

FIDIC şartlarına göre hazırlanmış sözleşmelerin uygulandığı projelerin geçirdiği aşamalar ise sırası ile şöyledir:

• Yatırım kararından önceki safha
• Proje denen eserin tarifi 
• İhaleye davet, tekliflerin tetkiki ve sözleşmenin seçimi 
• Projenin uygulanması 
• Projenin kabulü ve garanti süresi 
• Anlaşmazlıkların çözülmesi

FIDIC’in inşaat sözleşmeleri için önerilerinden oluşan kuralları, amaçlarına göre değişik şekilde hazırlanmış ve renklerle kodlandırılmış altı adet şartname mevcuttur. Bunlar şöyledir:

1- Red book – Kırmızı Kitap (İşveren tarafından planlanan bina ve mühendislik sözleşmeleri için)

2- Yellow Book – Sarı Kitap (Tesis ve tasarım yapım sözleşmeleri için)

3- Silver Book – Gümüş Kitap (Anahtar teslimi proje sözleşmeleri için)

4- Green Book – Yeşil Kitap (İhale Bedeli 500.000 USD’yi geçmeyen sözleşmeler için)

5- White Book – Beyaz Kitap (İşveren/Müşavir hizmet anlaşmaları için)

6- Gold Book – Altın Kitap (Tasarım, yapım, işletim projelerine yönelik sözleşmeler için)

Genelde bu şartnamelerden en çok bilineni Kırmızı Kitap’tır. 1987 yılında yayınlanan ve “Kırmızı Kitap” olarak bilinen FIDIC İnşaat İşleri İdari Şartnamesinin 4’üncü baskısı, uluslararası inşaat islerinde çok yaygın bir biçimde kullanılmakta olup, müteahhit ile iş sahibi arasında adil bir risk dengesi kurduğundan dolayı dünya çapında çok sayıda büyük ölçekli altyapı projesinin başarıyla tamamlanmasına katkı sağlamıştır.

Uyuşmazlıkların çözümü

Sözleşme şartları arasında, taraflarca zorunlu kabul edilecek bağlayıcı bir Anlaşmazlıkların Halli Kurulu ve uluslararası tahkimin kullanılması yönünde hükümler mutlak surette yer almalıdır. Bizim gibi ülkelerde dava sürecinin çok uzun sürdüğü düşünüldüğünde, bu şekilde konulacak olan hükümler dava sürecinin bertaraf edilebilmesi açısından işveren idareler ve müteahhitler için kolaylık ve çabukluk sağlayacaktır.

Uluslararası tahkim yolunun seçilmesi halinde ise, uluslararası tahkim tarafından verilen karar, işveren idarenin bağlı bulunduğu devletin yetkililerinin onayına tabi olmamalıdır. Bunu işler hale getirebilmek için, EIC’nin önerisi, krediyi alan ülkenin yaptığı kredi anlaşmalarına, “kredi alan ülkenin, tahkim kararlarını nihai ve geri dönülmez olarak kabul edeceği” maddesinin ilave edilmesidir. Bu şekilde sözleşme imzalanan devlet bir nevi taahhüt altında kalacaktır.