"İlk Düğme Baştan Yanlış İliklendi"

İnşaat ve gayrimenkul sektörünün yeni gözdesi Haliç, geçtiğimiz günlerde yapılan ve 1 milyar 346 milyon dolarla Sembol-Ekopark-Fine Otel ortaklığının kazandığı 'Haliç Yat Limanı ve Kompleksi Projesi'yle yine kent gündeminin en önemli başlıklarından biri oldu. Haliç tersaneleri, tarihi Aynalıkavak Kasrı, Divanhane binasının da içinde bulunduğu geniş bir alana yayılacak proje için henüz ortada bir tasarım olmasa da, her biri 400 oda kapasiteli 5 yıldızlı 2 otel, apart oteller, dükkanlar, restoranlar, kongre ve kültür merkezleri, sinema ve eğlence tesisleri, 1000 kişilik cami, otopark gibi birimlerin olacağı söyleniyor. İhale öncesi verdiği bir demeçte Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım'ın Haliç'i 'bir yaşam alanına dönüştüreceğini' söylediği proje için ihaleyi kazanan ortaklıkta yer alan Sembol İnşaat'ın Yönetim Kurulu Başkanı Fettah Tamince'nin yorumu ise "Yıllardır boş ve atıl kalmış bir alanı deniz ve tarihle buluşturacağız. İstanbul ve Türkiye'ye iddialı bir turizm alanı kazandıracağız" şeklinde olmuştu.

Ancak, önemli bir endüstriyel miras ve sit olarak akıbeti çok uzun zamandır tartışma konusu olan, 'yıllardır boş ve atıl kalmış' alan için dillendirilen proje için ihale öncesinde başlayan tepkiler, ihale sonrasında da artarak devam ediyor. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, "sadece Tersane-i Amire'yi oluşturan alanın bütünlüğünü bozmakla kalmamakta, 2863 sayılı Koruma Mevzuatı, Koruma Kurulu kararları, planlama ve şehircilik ilkeleri, imar mevzuatı vb. uyulması zorunlu mevcut bütün yasal düzenlemeleri de yok saymaktadır" şeklinde eleştirdiği projenin iptali için hukuki yollara başvuracağını açıklarken; uzmanlar da tersane bölgesinin şu haliyle kalmaması gerektiği, ancak yeniden işlevlendirme için tek alternatifin de otel ya da AVM olmadığı konusunda hemfikir.

Projenin yapılacağı Taşkızak ve Camialtı tersaneleri bölgesinin 'sit' sınırları (yeşil çizgi), tescilli eserlerin (turuncu) ve tescili önerilen alanların (sarı) durumu (kaynak, Cenk Akdenizli)

Bu duruma seyirci kalmak istemeyen meslek odaları, mahalle dernekleri, yerel inisiyatifler, denizcilik sendikaları, ilgili çok sayıda kişi de, yeni oluşturulan Haliç Dayanışması çatısı altında örgütlenmeye başladı. İlk toplantısını 4 Ağustos Pazar günü yapan Haliç Dayanışması, hukuki girişimlerin yanısıra kamuoyunu hareketlendirmek için çalışmalar yapacak ve yerel-yabancı basını bilgilendirilecek.

Yıllardır Haliç tersaneleri üzerine çalışan Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Mimarlık Bölümü Restorasyon Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Gül Köksal, proje süreci için "Eğer gömleğinizin ilk düğmesi yanlış iliklenmişse, diğerlerinin doğru ilikleneceğini düşünemezsiniz" diyor. Köksal, kentin Bizans döneminden başlayarak, özellikle 19 yüzyılla birlikte önemli bir endüstri havzasına dönüşen Haliç'in parçalanan bütünlüğünü yeniden düşünebilmek için bir kilit olarak nitelendirdiği Haliç Tersanelerinde olacak aceleci bir dönüşümün; Haliç’in diğer noktalarında olan değişimden daha stratejik sonuçlar ve sorunlar doğurabileceği görüşünde.

Şirket-i Hayriye vapurlarıyla 'Boğaz'ı ulaşılabilir kılan ve kentin bugünkü yayılmışlığının tohumlarını atan; Silahtarağa Santrali'nde elektriğin üretilmesi ve gece aydınlatmalarının yaygınlaşmasıyla kentliler için günü uzatan, yeni bir kent yaşamını mümkün kılan, eşik atlatan ürünleriyle Haliç'in aslında ne olduğunu, bizim ne gördüğümüzü, tersaneler bölgesinin bu bütün içinde ne anlama geldiğini Yrd. Doç. Dr. Gül Köksal'dan dinliyoruz.

Gündem, Haliç tersaneleri; ancak Haliç, endüstrileşme anlamında daha büyük bir dağarcık aslında. Nedir Haliç’i bizim için önemli yapan?

Haliç, tersanenin kurulduğu 15. yüzyılla birlikte sanayinin yoğunlaştığı bir yer gibi görülmekle birlikte; elimizde, Bizans döneminde de kuzey kıyısında tersane olduğuna dair bilgiler var. Henüz her iki kıyıda da arkeolojik çalışmalar yapılmadığı için, daha geçmiş dönemlerde neler olduğunda dair net bilgilerimiz yok. Sanayileşmenin, 19. yüzyılda çok daha ileri seviyelere ulaştığını ve maden işleme, dericilik, enerji üretimi, gıda gibi bugünkü sanayi iş kollarının hepsinin faal olduğunu görüyoruz. Osmanlının sanayileşme hareketinin yoğunlaştığı 19. yüzyılda, bütün sanayi yapılarının hammadde ve bitmiş ürün transferinin kolaylığı nedeniyle özellikle su kıyılarına yapıldığını; Haliç’in coğrafi özelliği, lojistik değeri, kontrollü bir noktada bulunması, boğaza açılması, tarihi yarımadaya yani yönetim kademesine ve darphaneye olan yakınlığı nedenleriyle tercih edildiğini söyleyebiliriz. Çeşitli yazılı kaynaklardan, araştırmalardan ve fotoğraflardan, Tersane-i Amire, Feshane-i Amire gibi büyük devlet işletmelerinin yanısıra daha küçük yan üretim birimlerinin de hem Haliç’in iki kıyısında, hem de Alibeyköy Deresi’nin Haliç’le buluştuğu noktada dizi dizi yer aldığını anlıyoruz. Bu nedenle Haliç’in tarihine bakmak, aynı zamanda Osmanlının sanayileşme hamlesini, sanayi tarihini ve dolayısıyla emek tarihini yazmak; kentin gelişim sürecini okumak açısından da çok önemli. Yapılar, somut kaynaklar olarak, arkalarında soyut bir takım bilgileri ve değerleri de taşıyorlar. Biz o değerleri o somut izler üzerinden okuduğumuz zaman tarih de daha anlamlı bir hale geliyor.