|
Foto (soldan sağa): Dr. Mustafa Bilge, Nur Güleç, Bülent Özgümüş ve Hüsnü Ünal
WIN Eurasia Matal Working Fuarı kapsamında 7 Haziran Cumartesi günü gerçekleştirilen ‘Madenlerde İşçi Güvenliği ve Soma’ paneli ile resmi rakamlarla 301 işçinin hayatını kaybettiği Soma faciası sonrası iş sağlığı ve güvenliği konusu masaya yatırıldı. Elektrik Mühendisleri, Makine Mühendisleri ve Maden Mühendisleri Odası ortaklığında düzenlenen panelin moderatörlüğünü ise elektrik mühendisi Nur Güleç üstlendi. Maden Mühendisleri Odası’nı temsilen Hüsnü Ünal, Makine Mühendisleri Odası’nı temsilen Dr. Mustafa Bilge, Elektrik Mühendisleri Odası’nı temsilen Bülent Özgümüş'ün konuşmacı olarak yer aldığı panelde; Ünal, maden kazaları ve iş güvenliği; Bilgi, makine ve makine parklarının maden bağlamındaki rolü; Özgümüş, elektrik açısından madenlerdeki uygulama ve mevzuatların neler olduğu veya olması gerektiği konularında açıklamalarda bulundu.
Ölümlerin çoğunun nedeni karbonmonoksit zehirlenmesi
Sözlerine madenciliğin diğer sektörlerden oldukça farklı, tehlikeli ve riskli olduğunu vurgulayarak başlayan Maden Mühendisleri Odası Yönetim Kurul Üyesi ve İş Güvenliği Uzmanı Hüsnü Ünal; "Dünyada en fazla iş kazasının yaşandığı sektör madenciliktir; kendine has tehlikeler ve özellikler barındırır. Madenler milyonlarca yıl içinde çeşitli doğal, fiziksel ve kimyasal nedenlerle oluşuyor. Katı, sıvı ve gaz halinde olabiliyor. Örneğin kömür madenleri oluşurken bünyesinde metan gazını da ortaya çıkarıyor. Kömür madeni işletmeciliği yapacak herkes, metan gazı işletmeciliği yapacağını da bilmeli, önlemlerini almalıdır" şeklinde konuştu.
"Madencilikte yapılan en büyük hatalardan biri, iyice araştırmadan maden işletmeciliğine başlanıyor olması" diyen Ünal; yapılması gerekenleri şöyle özetledi:
"Öncelikle jeofizik çalışmaları ve sondajlarla maden yerleri tespit edilmelidir. Sonrasında sondajla madenin boyut, derinlik, kalori, tenör, rezerv, ekonomik değeri gibi özellikleri belirlenmelidir. Maden yeryüzüne yakınsa açık hava işletme yöntemiyle daha ekonomik, daha derindeyse yeraltı üretim yöntemiyle sondaj yapılır. İşletme projesi, üretim, tahkimat, nakliyat, havalandırma, son olarak da işçi sağlığı ve iş güvenliği, iş projesi içerisinde kesinlikle atlanmaması gereken detaylardır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği işletme projesi hazırlanma safhasında madenin özelliklerine göre hem teknik olarak, hem de mevzuata uygun olarak proje içinde yer almalıdır. Hiçbir maden ocağı, diğer bir ocakla aynı değildir; bunun için her işletme projesi kendine has olmalıdır".
Madenlerdeki tehlikeli kaynaklara da değinen Ünal, "Can kayıpları, metan gazı, ocak yangınları, göçükler, patlayıcı maddeler, yeraltı suları, elektirik, mekanizasyon ve nakliyat sonucu oluşur. Çok büyük patlamalara neden olabilen metan gazı, ülkemizde çok can yaktı. Ölümlerin yüzde 50’si, metan gazı kaynaklı. Bunun için sürekli sondajlarla ilerlememiz gerekir. Ocak yangınları da aynı şekilde büyük tehlikelere yol açıyor. Soma’daki facianın en önemli nedeni ocak yangınlarıdır. Kömür damarlarında yangın zararlarından en az zararla kurtulabilmek için, üretim panoları hazırlanırken pano hava girişi ve pano hava çıkışlarına yangın bekleme barajları yapılmalıdır" dedi.
Son olarak Maden Mühendisleri Odası’nın Soma’da gerçekleştirdiği incelemelerden bahseden Ünal; gözlemlerini şöyle aktardı:
"301 vatandaşımızın hayatını kaybettiği kaza hepimizi derin üzüntüye boğmuştur. 5 maden mühendisimiz de olay sırasında yaşamını yitirmiştir. Kazanın meydana geldiği yer altı kömür ocağında her gün 3 vardiya halinde çalışma yapılmaktadır. Vardiyalarda yaklaşık 800 işçi ve toplamda da yaklaşık 3 bin işçi çalışmaktadır. Kazanın olduğu 13 Mayıs 08 – 16 vardiyasında 787 işçi yeraltında bulunmaktadır. Kömür kalınlığı; 15 ile 20 metre arasında olup, kömür damarının eğimi 10 ile 15 derece arasında değişmektedir. Ocakta tam mekanize, yarı mekanize ve klasik uzun ayak olmak üzere göçertmeli ve dönümlü üretim yapılmaktadır. Faciayı tetikleyen yangın, ocak havalandırma galerisi giriş noktasından yaklaşık olarak bin 350 metre uzaklıkta meydana gelmiştir. Kömür damarı kendiliğinden yanmaya müsait olup, geçmiş yıllarda da bu sorunla karşı karşıya kalınmıştır. Ocak havalandırması mekanik havalandırma ile sağlanmaktadır. Ölümlerin tamamına yakını kömürün oksidasyonu nedeniyle oluşan karbonmonoksit zehirlenmesi sonucu oluşmuştur. Kömür yangınının; bilahare ahşap tahkimatı ve konveyör bandını tutuşturarak açık aleve dönüştüğü tespit edilmiştir".
İyi tasarlanmış havalandırma sistemleri, madenlerde risk faktörlerini minimize eder
Makine mühendisi gözüyle yangın ve patlama risklerinin neler olduğuna değinen Dr. Mustafa Bilge de, makine mühendisleri olarak maden ocaklarında iki önemli görevleri olduğunu kaydetti. "Bu görevlerden birincisi havalandırma sistemi, diğeri ise yangın çıktıktan sonra gerçekleşecek yangın söndürme sistemimiz" diyen Bilge, madende önemli olanın yangın çıkmadan neler yapabileceği olduğunun altını çizdi. Risk faktörlerinin iyi değerlendirilmesinin gerekliliğine işaret eden Bilge, havalandırma sistemlerinin önemini ise şu sözlerle özetledi:
"Oksijen miktarının azalması, tünelde sıcaklığın artması, yanıcı ve zehirli gazların birikimi, hava akışının olmaması, patlayıcı gaz karışımlarının konsantrasyonlarının yükselmesi gibi risklere bakmak çok önemli. Saydığım risklerin hepsi yangın çıkmasına sebebiyet veriyor. Yangın da patlamalara ve önüne geçilemeyecek büyük kazalara neden oluyor. Bu riskler ancak iyi tasarlanmış bir havalandırma sisteminin varlığıyla önlenebilir. Havalandırma sistemi, kenara itilip, yerine iki tane fan konulacak bir sistem değildir. Her maden ocağının yapısı farklıdır. Bunu göz önünde bulundurarak, iyi bir havalandırma sistemi tasarımı ile riskleri en aza indirmek mümkün. Bu riskleri ortadan kaldırmak için maden ocağındaki tüm açıklıklara, kuyulara, taban yolu gibi yerlere mutlaka hava verilip, yanıcı ve patlayıcı gazların konsantrasyonu standart verilerin altına çekilmelidir. Bunu yaptığımız zaman zaten riskimiz minimize olur. Havalandırma sistemi tasarımları, bilgisayar modellemeleriyle yapılmalı. Uluslararası standartları araştırmak ve ocak için en doğru tasarımı bulmak hayat kurtarır”.
İşçi sağlığı ve güvenliği, ayrı bir yönetmelikle düzenlenmeli
Yürürlükteki '94/9/AT Atex Yönetmeliği', '176 no.lu ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) Sözleşmesi', 'Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği', 'ILO Uygulama Kılavuzu', 'Yeraltı Kömür Madenlerinde Güvenlik ve Sağlık' düzenlemeleri üzerinden Türkiye’de yeraltı kömür madenleri ve madenlerin elektriksel yönden güvenliği konularında değerlendirmelerde bulunan elektrik mühendisi Bülent Özgümüş ise şu açıklamalarda bulundu:
"Atex Yönetmeliği'ne uygun ekipman temininde yaşanan sıkıntıların çözümü için ürün-sertifika ilişkisi kurulabilen bir takip sistemi için yasal düzenleme yapılmalıdır. Yeraltı maden işletmelerine ya da diğer parlayıcı, patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere satılan ve Atex sertifikalı olması gereken ekipmanın doğruluğu, kullanıcı tarafından sertifika veren kuruluştan teyit edilebilmelidir. Yeraltı madenciliğine ilişkin güvenlik mevzuatı, 'Maden İşyerlerinde İSG Yönetmeliği'nin eki olarak düzenlenmiştir. Yeraltı işletmeciliğinin, işçi sağlığı ve güvenliğinin kendine özgü koşulları nedeniyle, ayrı bir yönetmelikle düzenlenmesi yararlı olacaktır. Yeraltı Kömür Madenlerinde Güvenlik ve Sağlık ILO Uygulama Kılavuzu, Elektrik, Maden ve Makine Mühendisleri Odaları, ilgili diğer meslek odaları, sendikaların da katılımıyla oluşturulacak bir komisyon marifetiyle tebliğ olarak düzenlenebilir. MGM sertifikalı kablo kullanımının, tüm grizulu yeraltı maden işletmeleri için zorunlu olması konusunda yasal düzenleme yapılmalıdır. Mevzuatla ilgili eksikliklerin giderilmesi bir ihtiyaç olmakla birlikte, mevzuatın uygun olduğu durumlarda da bilinen nedenlerle olumsuzluklar devam edebilmektedir. Bilime ve mühendisliğe, etik ilkelere, işin gereklerine ve hukuka uygun olmayan süreçlerin yapılacak akılcı denetim ve cezai yaptırımlarla önü kapanmalıdır".
|
