"İmalatın Her Aşamasına Müfettiş Koyamazsınız"

Foto: Torunlar GYO'nun Mecidiyeköy'de eski Ali Sami Yen Stadı'nın arazisinde yükselen projesinin şantiyesinde yaşanan iş kazasında 10 işçi hayatını kaybetmişti

Davutpaşa’da, Esenyurt Marmarapark AVM inşaatında, Soma’da ya da Torunlar Mecidiyeköy şantiyesinde olduğu gibi kitlesel kayıplar yaşanmadıkça gündemde kendine yer bulamayan, tartışılması kaçınılmaz olduğunda da ‘münferitleştirilen’ ve bireysel hatalara indirgenen iş kazalarında Türkiye, Avrupa’da birinci, dünya genelinde ise üçüncü sırada yer alıyor. İşçi Sağlığı ve İşçi Meclisi kayıtlarına göre 2014 yılının ilk on ayında en az bin 600 işçi aramızdan ayrıldı; sadece Ekim ayında 160 işçi hayatını kaybetti. Bu 160 kişinin 143’ü işçi, memur statüsünde çalışan ücretlilerden, 15’i çiftçilerden/küçük toprak sahiplerinden ve 2’si kendi hesabına çalışanlardan/esnaflardan oluşuyordu. Ölüm sebepleri ise çoğunlukla trafik/servis kazaları, düşme, ezilme/göçük ve zehirlenme/boğulmaydı.

Son yıllarda özellikle inşaat, madencilik ve enerji sektörlerinde yoğunlaşan iş kazalarının hepsinin öngörülebilir ve önlenebilir oldukları ise acı bir gerçek olarak karşımızda duruyor. Bu da çalışma hayatında mevzuatlara ne kadar uyulduğu, denetim mekanizmalarının ne kadar çalıştırılabildiği gibi önemli soruları akla getiriyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu İstanbul Grup Başkan Yardımcısı, İş Baş Müfettişi, makine yüksek mühendisi Lütfi Alpsoy, 2013 yılında iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında köklü bir değişikliğe gidildiğini anımsatarak, 2010 yılından itibaren de iş teftiş sisteminde reaktif bir yapıdan alan ve sektör esaslı bir denetim modeline yönelinildiğini söylüyor. Tam koruma sağlanabilmesi için sürece herkesin katılımının önemine işaret eden ve bu katılımı sağlamanın da işverenin görevi olduğunu belirten Alpsoy, denetim açısından ise yeterli müfettiş olmadığını kabul ediyor. Öyle ki, örneğin Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kayıtlarına göre büyüklü küçüklü 479 bin 986 iş yerinin olduğu İstanbul’da iş sağlığı ve güvenliği denetimi yapan 121 iş müfettişi var. Ancak denetimi, anlık bir olayın fotoğrafını çekmek olarak tanımlayan Alpsoy; dünyanın hiçbir yerinde imalatın her aşamasında müfettişin olması diye bir husus olmadığını, bu anlamda sorumluluğun işverende olduğunu vurguluyor.

Lütfi Alpsoy‘İş Teftiş Kurulları’ ne yapar, işleyiş nasıldır?

İş Teftiş Kurulu, Haziran 2012 tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile ona göre çıkarılmış yönetmelikler çerçevesinde çalışma hayatını denetler, teftiş eder; özeti bu. Bunu da bünyesindeki teknik formasyona sahip, yani mühendislik dallarından mezun olan iş müfettişleri aracılığıyla yapar. 2010 yılından itibaren teftiş sisteminde bir değişikliğe gidildi; reaktif teftiş modelinden risk esaslı, alan bazlı teftiş modeline geçildi.  Yani iş müfettişleri, kurul başkanlığı tarafından hazırlanan alan veya sektör esaslı listelere göre, muhtelif yerlerde bulunan iş yerlerini her ay, 2 ayda bir görev alarak teftiş ediyorlar.

İş müfettişleri nasıl seçiliyor ve nasıl bir hazırlık sürecinden geçiyorlar?

3-4 yıla yayılan bir yetişme sürecinden bahsedebiliriz. Müfettiş yardımcısı olarak Teftiş Kurulu’na girebilmek için KPSS’yi ve biri yazılı iki sınavı belli bir barajın üzerinde puanla geçmeniz gerekiyor. Müfettiş yardımcısı olmaya hak kazananlar, önce Ankara’da iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatıyla ilgili diğer mevzuatlar hakkında belli bir süre eğitime tabi tutuluyorlar. Bu eğitimden sonra ‘iş müfettiş yardımcısı’ olarak grup başkanlıklarında görevlendiriliyorlar ve en az 3 müfettişle 6’şar ay çalışıyorlar. Ancak bu 3 müfettişten olumlu sicil almaları durumunda yeterlik sınavına girebiliyorlar.

Türkiye’nin vitrini olarak konumlandırılan İstanbul, aynı zamanda önemli bir sanayi bölgesinin de merkezinde yer alıyor. Son yıllarda da gerek kamu, gerekse özel sektör tarafından hayata geçirilen ‘mega’ inşaat projeleri dikkat çekiyor. Bu anlamda İş Teftiş Kurulu İstanbul Grup Başkanlığı’nın sorumluluk alanı nereleri kapsıyor ve buna cevap verecek müfettişi var mı?

İstanbul Grup Başkanlığı, İstanbul ve Trakya bölgesinde denetim yapmakla yükümlü. Avrupa’yla kıyasladığımız zaman, bizdeki müfettiş sayısının yeterli olduğu söylenemez. Türkiye’de toplamda bin 100 civarında iş müfettişi var; İstanbul’da ise 186. Bu 186 iş müfettişinin 121’i iş sağlığı güvenliği alanında denetim yapan teknik, geri kalanı ise işin yürütümü yönüyle görev yapan müfettişler. Onlar, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun ilgili hususlarına göre denetim yapıyorlar.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası’nın Eylül ayında düzenlediği panelde Almanya örneğini vermiştiniz…

2009 yılında Almanya’dan gelen müfettişlerden eğitim almıştık. Ankara ve İstanbul’da yapılan bu eğitimlerde bize söylenen rakamlara göre, Almanya’da iş sağlığı güvenliği alanında görev yapan toplam 6 bin müfettiş var. Bunların 2 bini bizim gibi teknik formasyona sahip, devletin görevlendirdiği iş müfettişleri; geri kalan 4 bin kişi ise sendikalar tarafından görevlendirilen ve finansa edilen müfettişler.

Devletin, denetim görevini yerine getirdiğini söyleyebilir miyiz?

Denetim, anlık bir olayın fotoğrafını çeker; ama üretim, imalat devam eder, yani şartlar değişir. Örneğin bir inşaat projesinde 20. kattaysanız, sizden sonra 30. kata çıkıyorlar. Dünyanın hiçbir yerinde, özellikle inşaat sektöründe, imalatın her aşamasında müfettişin olması diye bir husus yok. Çünkü devletin öyle bir görevi de yok. Bu görev aslında işverene ait, onun sorumluluğunda; işverenin, sistem kurma yükümlülüğü var. O yüzden iş güvenliği uzmanı, işçi temsilcisi, destek elemanı var. İşverenin, müfettişin tespit ettiği noksanlıkları esas alıp, onlar olmayacak şekilde işini, üretimini yapması lazım. Kazaları önlemek, tamamen sistematik olarak işi ele almaktan geçiyor.