Göller S.O.S. Veriyor!

Kapladığı alan bakımından Türkiye’nin ikinci büyük sulak alanı ve Lut Gölü’nden sonra dünyanın en tuzlu ikinci gölü olan Tuz Gölü her yönüyle özel ilgi bekliyor. Konya, Aksaray ve Ankara illeri arasında uzanan Tuz Gölü Türkiye’nin tuz ihtiyacının yarısından fazlasına cevap veriyor. Türkiye’nin en sığ gölü özelliğini de koruyan Tuz Gölü’nün derinliği yaz kış 20 santimi geçmiyor. Milliyet'in haberine göre, bilim insanları yaptıkları çalışmalarda Tuz Gölü’nün son yüzyılda yüzde 85 oranında küçüldüğünü belirledi. Tuz Gölü’nü tehdit eden en büyük tehlike, su seviyesindeki önlenemeyen düşme. Aşırı ve plansız yeraltı suyu kullanımına, başka bir tehdit de açılmasına izin verilen onlarca tuz işletmesi. Su kuyularıyla çekilen yer altı sularının da tükenmesiyle kuruyan gölün yüzeyinden kilometrelerce ilerideki yerleşim alanlarına yürümek mümkün oluyor.

Göl çöle dönüyor

Tuz Gölü ve çevresi 2000’de Özel Çevre Koruma Bölgesi ilan edildi. İlk tehlike küresel iklim değişikliği ile karşımıza çıkan kuraklık. 1990’lı yıllardan sonra bölgede etkisini artıran kuraklık, yeraltı sularının bilinçsizce çekimi ve havzada açılan bilerce kaçak kuyu ile birleşerek Tuz Gölü’nün sonunu getiriyor. Aksaray Üniversitesi Tuz Gölü Su ve Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi (ASÜÇEM) Müdürü Doç. Dr. Semih Ekercin, gölü besleyen iki yüzey suyuna  baraj yapıldı. Gölü besleyen yeraltı suları da yoğun olarak çekiliyor. Böylece suyun ulaşmadığı batı kıyılarında artık tuzda oluşmuyor” dedi.

Yeni tuzlalar felaketi artırır

Doç. Dr. Semih Ekercin, iklimsel değişiklikler ve kuraklığa bağlı olarak Tuz Gölü’nün 1987-2005 yılları arasında yüzde 60, son yüzyılda ise yüzde 85 küçüldügünü söyledi. Ekercin, “1987’de Tuz Gölü’nün alanı 92 bin 562 hektarken, 2005’te 32 bin 552 hektara düştü. Son iki yılda çok yağış aldı ama çölleşmenin önüne geçemedik. Tuz gölü içerisinde yeni tuzla açılmasıyla çölleşme hızlanacak. Gölün doğu kıyılarına açılacak yeni tuz sahaları, gölün tamamen iki parçaya ayrılmasına ve su girişi olmayan güneyinin zamanla tamamen kurumasına neden olacaktır. Mevcut şartların devam etmesi durumunda Tuz Gölü 2015 yılında tamamen yok olma tehdidi ile karşı karşıya. Tuz havuzlarının tesisi esnasında doğal yapısının tamamen tahrip olacağı çok açık. Oysa Tuz Gölü ülkemize çok gelir getiriyor. Yeni tuz sahalarının çok iyi planlanması ve gölün boğaz kısmı yerine batı kıyılarında açılması doğal dengesini daha az tahrip edecektir” dedi.

Eymir ve Mogan’da kuraklık tehlikesi

Aynı su toplama havzasını paylaşan Eymir ve Mogan Gölleri, Ankara’nın 20 kilometre güneyinde Gölbaşı ilçesinde yer alıyor. Orta Anadolu’da yarı kurak iklim kuşağında bulunan birbiriyle bağlantılı bu iki sığ göl, son yıllarda büyük tehdit altında. En büyük tehlikeyi son yıllarda yağışların azalmasıyla ve yeraltı sularının yazlık evlerde aşırı kullanılmasıyla su girdisinin düşmesi oluşturuyor. Küresel iklim değişikliğinin sonucu olarak karşımıza çıkan yağış azalması, Mogan’dan Eymir’e akan suları etkiledi. Böylece iki gölün de su rejimi olumsuz etkilenerek canlı türlerini tehdit etmeye başladı.

ODTÜ Biyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Meryem Beklioğlu Yerli, “Eymir; besin ağı bozulumu ile karşı karşıya kaldı. 1990’lara kadar ODTÜ kampüsünün içme suyu kaynağı olan Eymir Gölü’nün suları artık içilemiyor, hatta kullanılamıyor. 1995’te kanalizasyon sistemiyle göle doğrudan evsel atık suyu verilmesi durduruldı. Böylece ODTÜ öncülüğünde bozkırın 2 vahasının korunması için somut adım atıldı” dedi.

Kurtarmayı başardılar

İki gölün de kurtarılması için yoğun çaba harcayan bilim insanı Prof. Dr. Yerli, Avrupa ve ABD’de uygulanan “biyomanipulasyon” yöntemini 1997’de Türkiye’de ilk kez uyguladı. Gölde azalan su berraklığını artırarak, bitki gelişimini ve gölün ekolojik zenginliğini tekrar geri kazanmak için uygulanan biyomanipülasyon başarılı oldu. Sazan ve kadife balıklarının stokları yüzde 50 azaltılırken gölün berraklığı 15-20 yıl önceki günlerine döndü. Hatta gölde 1940’larda görülen  su içi bitki türleri de üremeye başladı. Ancak 2003’ten sonra kuraklık ekolojiyi olumsuz etkiledi. Bitkilerin ölmesiyle balık ölümleri de sık yaşanmaya başladı.

Kuraklık acısu yaptı

Prof. Dr. Beklioğlu Yerli şöyle bilgi verdi: “İki gölün tuzluluk değerleri kurak periyotta 3 kat arttı. Tatlısu gölleri olan Eymir ve Mogan acısu kategorisine geçti. Sevindirici olarak 2009’dan itibaren artan yağışlar göllerin su seviyesini artırdı. Ülkemiz göllerinde küresel ısınmanın etkileri bu iki örnekle anlaşılabilir.”

Yok edilen doğal güzellik: Seyfe Gölü

Orta Anadolu’nun bozkır coğrafyasında Kırşehir’in kuzeydoğusundaki Seyfe Gölü, Malya Çölü olarak bilinen çorak düzlüklerin en çukur yerinde bulunuyor. Seyfe Gölü, doğal güzelliklerinin korunması için 1994’te Ramsar Koruma Alanı içine alınsa da bugün ne yazık ki fazlasıyla tahrip edildi. 2010’da Sulak Alan Yönetim Planı çalışmaları tamamlanan gölü besleyen tatlı su pınarların suları Mucur ilçesi ve Gümüşkümbet köyüne yönlendiriliyor. Göl bu nedenle doğal kaynaklardan hiç beslenemiyor. Hassas Alanlar Daire Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü’nün verilerine göre gölün drenaj kanallarının bulunduğu diğer kesimine gelen yüzey suları da drenaj kanalları vasıtası ile havza dışına akıtıldığından sadece en derin yerinde küçük bir su birikintisi kaldı. Tamamen kurumuş durumda ve çölü andıran bir özellik gösteren Seyfe’nin  tuz tabakası tarım alanlarına taşınarak çevreye zarar veriyor. Seyfe Gölü Koruma Derneği Başkanı Mustafa Yavuz, gölden su çeken kuruluşlara yazılı bildirimlerde bulunarak yasal işlem yaptıklarını vurguladı. 205 kuş türü tespit edilen gölde flamingonun yanı sıra sakarca kazı, suna, angıt, küçük akbalıkçıl, macar ördeği, uzun bacak, mahmuzlu kızkuşu, Akdeniz martısı ve gülen sumru gibi kuşların yoğun olarak bulunduğunu söyleyen Yavuz, her yıl gözlemlenen kuş sayısının belirgin ölçüde azaldığını söyledi.