|
Tam bir yıl önce bugün, ABD’liler güne uyandıklarında
bildikleri ekonomik sistemin yerinde yeller esiyordu. Yaklaşık 160 yıllık
bankacılık deneyimi olan Lehman Brothers’ın iflas kararı
almasıyla tüm dünya son 80 yılın en büyük ekonomik kriziyle karşı karşı kaldı.
ABD’nin beşinci büyük yatırım bankası olan 158 yıllık finans devi Lehman
Brothers’ı kurtarma çabaları başarısızlıkla sonuçlanmış, banka geçen yıl 15
Eylül’de iflasını açıklamıştı.
Kara pazartesi
İşte bir yıl önce yaşanan ‘kara pazartesi’ ve sonrası... Yıllar sonra geriye
dönüp bakıldığında 2008 yılı mali alanda başlayan, zamanla küresel ekonomiyi
altüst eden krizle hatırlanacak. O krizin başlangıç tarihi de 15 Eylül olarak
kayıtlarda yer alacak. Bir yıl önce bugün ABD ‘kara
pazartesi’yi yaşadı. Takvimler 15 Eylül’ü gösteriyordu. Dünya ekonomisi
Lehman Brothers’ın iflas bayrağını çekmesiyle krizin içinde buldu kendini. Banka
çalışanları kişisel eşyalarıyla dünya geneline yayılan ofislerini terk ediyor,
görüntüleri izleyenler şaşkınlık içinde olan bitene anlam veremiyordu.
Devler bir bir çöktü
Lehman Brothers’ın iflası fitili ateşledi. ABD finans devleri ardı ardına
çöktü. Eylül ile ekim ayları krizin şiddetini en fazla hissettirdiği aylar oldu.
ABD yönetimi dev mortgage şirketleri Fannie Mae ve
Freddie Mac’e el koydu. Sadece bu iki şirket değil, aralarında
yatırım bankası Merrill Lynch’in de bulunduğu tam 25 banka
Hazine’nin kontrolü altına girdi. Ardından mali kriz genişledi, küresel ekonomik
krize dönüştü. Otomotiv ve perakende sektörlerine de ağır darbeler indirdi.
Amerikan otomotiv endüstrisinin üç dev şirketi General Motors, Chrysler ve Ford
iflas noktasına geldi.
ABD kesenin ağzını açtı
ABD’de başkanlık seçim süreci devam ederken bugünün başkanı Barack
Obama daha adayken, çalışmalara başladı. Devralacağı ekonomiyi düze
çıkarmak için yoğun mesai harcadı. Beyaz Saray, finans sektörünü rahatlatmak
için 700 milyar dolarlık sorunlu varlıkları kurtarma programı hazırladı.
Sanayinin yeniden canlanması için de 800 milyar dolarlık teşvik planı açıkladı.
Ancak kriz ABD sınırları içinde kalmadı. Avrupa’da, Uzakdoğu’da neredeyse hemen
her yerde etkilerini ciddi şekilde gösterdi.
Faizler ‘0’ noktasında
Krizle baş edebilmek için başta ABD Merkez Bankası (Fed)
olmak üzere pek çok banka tarihte görülmemiş şekilde koordineli bir biçimde
faizleri düşürdü. Faizler ‘0’ noktasını bile gördü. Kriz, dünya genelinde birçok
sektörde işten çıkarmalara yol açtı. Son bir yılda yüzbinlerce kişi işsiz
kaldı.
Lehman Brothers’ın iflasıyla başlayan süreç halen sürüyor. Dünya genelinde
finansal sistem adeta yeniden inşa ediliyor. Ancak krizin etkilerinin ne zaman
silineceği hâlâ bilinmiyor. Yatırım bankası Lehman Brothers’ın batışından bu
yana bir yıl geride kaldı. CNBC.com’da yer alan bir analizde, “Eğer Lehman
kurtarılsaydı, küresel ekonominin bugünkü durumu ne olurdu?” sorusuna yanıt
aranıyor.
Lehman ne yapmıştı?
Haberde, “Dönemin Hazine Bakanı Hanry Paulson ve Fed Başkanı Ben Bernanke
Lehman’ı kurtarmış olsalardı, bir başka şirketin iflası piyasaları kaosa
sürükleyecekti. Lehman sadece bardağı taşıran son damla oldu” deniyor.
Lehman
Brothers’ın sorumsuzlukla suçlanmasına neden olan birçok şeyin aslında sektörün
geneliyle ilgili bir sorun olduğu hatırlatılıyor ve “Lehman, aşırı kaldıraç ve
riskli konut kredilerine aşırı ilgi gibi işlemlerle suçlanıyordu. Oysa tüm
bunlar Citigroup’un ve Bear Stearns’ün de günlük işleri arasındaydı” ifadelerine
yer veriliyor. Haberde, Lehman’ın iflasının bir anlamda küresel ekonomi için
olumlu olduğu da savunuluyor. Ben Bernanke ve Henry Paulson’un Lehman’ın iflası
öncesinde, ABD Kongresi’ne giderek ekonomiye destek amaçlı yeni yetki ve
kaynaklar istedikleri fakat olumsuz anıt aldıkları belirtiliyor. Ancak Lehman’ın
iflasının ardından 700 milyar dolarlık kurtarma paketinin kongreden geçtiği de
hatırlatılıyor ve “Lehman bir anlamda Wall Street için kendisini feda etmiş
oldu” deniyor.
Lehman kurtarılsaydı?
CNBC.com’da konuya ilişkin bir anket yer alıyor: “ABD hükümeti Lehman
Brothers’ı kurtarmalı mıydı?” diye sorulan ankette ‘evet’ ve ‘hayır’ oranlarının
birbirine yakın çıkması dikkat çekiyor. Ankete katılan 3 bin 333 kişinin yüzde
51’i hükümetin Lehman Brothers’ı kurtarmış olması gerektiğini belirtti.
Katılımcıların yüzde 44’ü şirketin kurtarılmamasını doğru karar olarak
nitelendirirken, geriye kalanlar çekimser kaldı.
Lehman Brothers’ın iflası ABD ekonomisinde serbest düşüşe yol açtı. 2008’in
üçüncü çeyreğinde daralma sürecine giren ekonomide küçülme, Lehman’ın çöküşünün
ardından hızla ivme kazandı. 2008’in üçüncü çeyreğinde yıllık bazda yüzde 0.5
daralan ekonomi, dördüncü çeyrekte yüzde 6.3, 2009’un ilk çeyreğinde ise yüzde
6.4 küçüldü. Krizle mücadele yöntemlerinin etkisiyle daralma ikinci çeyrekte hız
keserek yüzde 1’e indi. Ancak ABD ekonomisi 2008 ortasından 2009 ortasına kadar
geçen sürede arka arkaya dört çeyrek daralarak, büyüme verilerinin kaydedilmeye
başlandığı 1947 yılından bu yana en uzun soluklu küçülme dönemini yaşadı.
Lehman tarih oldu, onlar ne yapıyor?
Eski yöneticilerden kimi yeni bir işte, kimi yedi aydır ücretsiz izinde.
Lehman’ın batmasında CEO Richard Fuld’ın şirkette yaşanan
sorunları görmezden gelmesi büyük rol oynadı. Lehman Brothers’ın iflasının
birinci yıldönümü yaşanıyor. Peki krizin en çok konuşulan iflası olan Lehman
Brothers’ın o dönemdeki yöneticileri şimdi ne yapıyor? Lehman CEO’su
Dick Fuld kendisine sıfırdan bir kariyer yaratmaya çalıştı ve
Manhattan’da bir ofis kiraladı.
Helikopterle işe gidiyordu
Lehman’ın batışında çok tartışılan Fuld, finansal danışmanlık yapmaya gayret
ediyor. Lehman’ın Yönetim Kurulu Başkanı Joe Gregory ise,
Fuld’ın aksine kendisine Wall Street’te yeni bir yer arayışında değil. Gregory
zamanının büyük kısmını evde geçiriyor. Long Island’dan Lehman’ın merkez
binasına helikopterle gelen Gregory, hem helikopterini hem de Long Island’daki
evini satmak zorunda kaldı.
Stres nedeniyle ücretsiz izinde
Lehman’ın Mali İşler Direktörü Erin Callan da, çok kolay
günler geçirmiyor. Lehman’dan istifa ettikten sonra Credit
Suisse’te iş bulan Callan şubattan bu yana ücretsiz izinde bulunuyor.
Gerekçe ise, Callan’ın Lehman yıllarında yüklendiği aşırı stres.
Sanat koleksiyonu ‘haraç mezat’
Amerika Birleşik Devletleri’nin önde gelen finans kuruluşu Lehman Brothers,
iflasının birinci yıldönümünde uzun yıllardır biriktirdiği sanat eserlerini
satmaya yöneliyor.
Canlandırma paketlerine destek
BBC Dünya Servisi’nce yaptırılan yeni bir kamuoyu yoklaması, hükümetlerin
ulusal ekonomilerini canlandırmalarına ve kontrol altına almalarına halkın güçlü
destek verdiğini gösterdi. Dünya genelinde ekonomiyi canlandırma planları destek
görüyor. 20 ülkeden 22 bin kişinin katılımıyla yapılan kamuoyu yoklaması
sonucunda, bu ülkelerden 13’ünde çoğunluğun; yani katılımcıların yüzde 60’ının,
ekonomiyi canlandırmak için hükümetin daha fazla harcama yapmasını istediği
ortaya çıktı. Ayrıca ankete katılanların yüzde 67’si, hükümetlerinin ulusal
ekonomi üzerindeki denetimlerinin artmasından yana. Uluslararası kamuoyu yoklama
şirketi GlobeScan ile Maryland Üniversitesi’ndeki Uluslararası Siyasi Eğilimler
Programı’nca ortaklaşa yürütülen araştırmaya göre, çoğu ülkede hükümetlerin daha
fazla harcama yapması ve kontrolü sıkılaştırması epey destek görüyor. Ekonomi
kültürünün, fazlasıyla özel girişimciliği esas aldığı ABD’de bile, yoklamaya
katılanların yarısı devletin etkin rol oynamasından yana. Bununla birlikte
insanlar, hükümetlerin şimdiye dek yaptıklarından çok da etkilenmiş görünmüyor.
Yoklamaya katılanların yüzde 44’ü, kendi hükümetlerinin krize gösterdiği
tepkiden tatmin olduğunu belirtiyor.
Banka kurtarmalar destek görmüyor
Kamuoyu yoklaması kapsamındaki 20 ülkedeki katılımcıların yüzde 46’sı, kriz
karşısında Başkan Barack Obama önderliğinde Amerikan yönetiminin tepkisinden
memnun. Zor durumdaki bankalara hükümetlerin mali yardım yapması, her yerde
destek görmüyor, hatta kimi ülkelerde büyük bir muhalefetle karşılaşıyor. Büyük
çaplı banka kurtarma operasyonlarına gidilen ülkelerden İngiltere’de örneğin,
İngilizlerin çoğu bu tür müdahaleden memnun görünüyor. Ancak Amerikalıların
yüzde 60’ınsan fazlası buna karşı; Almanya’daki muhalefet ise yüzde 70’i aşıyor.
BBC Dünya Servisi’nin yaptırdığı kamuoyu yoklamasının en dikkat çeken bulgusu da
bu. Hükümetlerin ve merkez bankalarının, ekonomik bunalımı önlemek için
attıkları adımlar arasında banka kurtarma operasyonlarına gitmeleri, belki de
yaptıkları en önemli şeydi. Ama görünen o ki, bu adım, çeşitli uluslarda farklı
tepki uyandırmış, hatta yer yer sert tepkilere yol açmış. Kamuoyu araştırması
sadece katılımcıların görüşlerini yansıtıyor; niçin bu görüşleri taşıdıkları
anlatılmıyor. Bu yoklamadan, mali krizlerin asıl nedeni ve ardından gelen tüm
ekonomik sorunlarında da kaynağı olduklarına inanılan mali kuruluşların iflastan
kurtarılmasının hoş karşılanmadığı sonucu çıkıyor.
|
