|
Bir şehrin uzak semtleri gibi gözlerin üzgün, kara, ayaklanmaya hazır"
İsmet Özel
Kentler yarattıkları büyük iş olanaklarıyla, gelirleri giderek düşen kır nüfusunu bir mıknatıs gibi kendilerine çeken odaklar. Bu çekim ve yoğunlaşmadan kaynaklı olarak, her türlü hizmetten faydalanma olanağı kıra nazaran daha fazla. Yoğun göç dalgasının etkisi altında yayılan kentlerin merkezleri, giderek daha küçük bir alanı kapsarken, yeni merkezlerin ortaya çıktığı, biçimlendiği, kentin çeperlerinde yeni yerleşim yerlerinin geliştiği görülebilir. Bu süreç kendi doğallığı içinde de, kamu otoritesinin müdahalesi ile de yaşanabilir. İşte kentsel planlama, kente yönelen yoğun nüfus akımı ile kentin olanaklarını, bir kurallar bütünü içerisinde bir araya getirme çabası.
Kent düzleminde rantın mekânsal dağılımı, aynı zamanda servetin de dağılımını verir. Alman planlama kararları kent içinde yeni odaklar (rantın yeni mekânları) yaratırken, bu odakların çevresinde konumlanan yerleşimlerin bundan etkilenmemesi mümkün değil. Dolayısıyla kent güç ilişkilerinin kendisini sürekli olarak kurduğu dinamik bir yapı ortaya koyar.
Bu yapının ulaşım olanakları ile de sıkı sıkıya bir bağının olduğunu görmek lazım. Ulaşımın zorluğu ve imkânsızlığı ile dar gelirlilerin yerleşim alanları arasında kuvvetli bir ilişki var. Yani kentin uzak semtleri, ulaşımın zorlukları üzerine oluşmuş. Çünkü ulaşılamayan yer, rantın düşük, dolayısıyla barınma maliyetlerini az olduğu bir mekâna işaret ediyor.
Köprüler, otoyollar, metro vb kent içi ulaşımı mümkün kılarken kentin bir dönem "uzak, üzgün ve kara" semtleri artık ulaşılabilir. Kentin büyümesi ile kentin merkezinde kalmış bir zamanın altyapısı olmayan gecekondu mahalleleri ise rantın yeni mekanları. Dolayısıyla rant mekân değiştirirken, yoksulların yine uzak ve üzgün yerlere sürülmesi gündeme geliyor.
Rant amaçlı tasfiye
Ama artık sürgün edilme durumu sadece gecekondu bölgeleri ile sınırlı kalmayacak. AKP hükümetinin gündeme taşıdığı "Dönüşüm Alanları Hakkında Yasa Tasarısı", afet gibi olaylarda ve yalnızca Bakanlar Kurulu tarafından alınabilecek "acil kamulaştırma" yetkisini, kentsel dönüşüm alanı için belediye meclislerine veriyor.
Şehir Plancıları Odası, konuya ilişkin olarak, tasarının rant amaçlı tasfiyeyi hedeflediğini ve "mekânsal rantlardan birikim sağlamayı gayrimenkul piyasası aktörlerinin ve bu yolla ekonomik gelişme hedefleyen yerel yöneticilerin ve merkezi hükümetin" talep ve çıkarlarını yansıttığını ifade ediyor.
Yeni yasa ile belediye meclisleri kentin istedikleri bölgesi için, herhangi bir plana bağlı kalmaksızın dönüşüm kararı alabilecekler. Bu durumun kentin bütünselliğinin parçalanması sonucunu doğuracağı, hak sahiplerinin ciddi mağduriyete uğrayacağı açık. (Plan kararlarında hak sahipleri sadece kamulaştırma bedeline itiraz edebiliyor.) İşin kötüsü, kamu yararı ilkesinin değil, piyasa dinamiklerinin kol gezdiği bir kentsel iklimin yarattığı bir süreci yaşayacağız. Bir mekânı bizim kılan, binaların, sokakların, alışkanlıkların ellerimizin arasından kayıp gittiği, kentin kimliğinden kopartıldığı bu süreç, piyasanın anıtlarını dikecek bize ait olan, bizim olarak benimsediğimiz her yere.
O yüzden rant kavgasının arasında kalmış, üzgün, kara ve ayaklanmaya hazır semtlerin orta yerinde isyan var. Ama bu isyan çoktan sınıf bilincinden kopartılarak iğdiş edildi. Bu nedenle sermayenin saldırısına karşı ayaklanmanın semtleri ayakta duramıyor. Ve kent, sürgünlerine yeni mekanlar arıyor. İnsanca yaşanılabilir bir kent arayışı ise piyasaya feda edildi çoktan.
|
