Nesrin Algan: “Temel Hedef Sürdürülebilir Büyüme, Çevre ise Bir Altyapı Sorunu Olarak Görülüyor”

978’de kurulmuş olan Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı, hükümetlerin uygulamalarına çevre lehine itiraz eden müdahalelerinin de etkisiyle, 1984’te kamu bürokrasisinde daha alt seviyeli bir örgütlenme olan “Çevre Genel Müdürlüğü”ne dönüştürülmüştür. Daha sonra uluslararası arenada kalkınma ve çevre politikalarının bütünleştirilmesinin mümkün olabileceğine ilişkin çalışmaların yoğunluk kazanmasının ve 1987’de Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne tam üyelik başvurusunu takiben, tüm kamu yönetiminde olduğu gibi, çevre konusunda da AB’ye uyum için başlatılan çalışmaların getirdiği dinamizmin etkisiyle 1989’da bu kurumun yeniden Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı seviyesine “yükseltildiğini” görüyoruz.

Bu kurumlar, Müsteşarlığın 1991’de bakanlık biçimini almasına kadar geçen süre içerisinde “Başbakan”a bağlıyken, uygulamada sık sık değişen Devlet Bakanları’na bağlı çalışmıştır. 1978’den günümüze 20 hükümet değişmiş olmasına karşın, sadece Müsteşarlığın kurulduğu 1978’den bakanlığa dönüştüğü 1991’e kadar geçen 13 sene içerisinde yaklaşık 25 kere bağlı olduğu Devlet Bakanının değişmiş olması, Türkiye’nin çevre politikalarının siyasi otoriteler tarafından bir türlü içselleştirilememiş olduğunu gösteren çarpıcı bir örnektir.

1991’de Müsteşarlığın Çevre Bakanlığı’na dönüştürülmesi ise büyük ölçüde TBMM “Çevre Sorunları Komisyonu”nun etkisiyle olmuştur. Bu Komisyon o tarihte TMBB’de bir “ilk” olan bir uygulama sonucunda, muhalefetin teklifi iktidarın da tam desteğiyle kabul edilmiş ve ilk kez Meclis’te bu yapılanmaya gidilmiştir. Komisyon görevini tamamladıktan sonra kurulan ilk hükümetin oluşturulması sırasında bu Komisyonda görev yapan iktidar milletvekillerinin desteğiyle Müsteşarlık Bakanlığa dönüştürülmüştür. Nitekim bu girişimi gerçekleştiren ve Komisyonun başkanlığını yapmış olan A. Talip Özdemir ilk Çevre Bakanı olmuştur.

Bu oluşum bir ölçüde dönemin çevre politikalarının küresel düzeyde kazandığı önemin bir yansıması olarak yorumlanabilir. Ama bu gelişmelerin bir tanığı olarak, Çevre Bakanlığı’nın kuruluşunda dönemin ilgili tüm aktörlerince üzerinde uzlaşmaya varılmış yeni bir kurumsallaşma anlayışını gösteren siyasi bir iradenin değil, dönemin siyasi konjonktürüne de uygun olan bireysel girişimlerin etkili olduğunu söyleyebilirim.

Müsteşarlık biçiminde olup, gücünü doğrudan Başbakanlıktan alan ve temel işlevi çevre politikaları ile mevzuatının geliştirilmesi ve eşgüdüm sağlanması olan bir kurum yerine bir bakanlığın kurulması, kanımca bakanlıklar arası hiyerarşik ilişkiler açısından olduğu kadar, “icraat” işlevinin getirdiği sakıncalar bakımından da kurumsallaşma sorunlarının artmasına yol açmıştır.