Küllerinden Yeniden Doğan Kent: Beyrut

Toronto Star Gazetesi’nde Christopher Hume imzasıyla yayınlanan yazıda, geçirdiği 15 yıllık iç savaş sonrasında yeniden inşa edilirken şimdi de İsrail bombalarına hedef olan Beyrut’un yazgısı tartışılıyor.


İsrail bombaları altında ikinci haftasını dolduran Beyrut, 15 yıl süren iç savaşın ardından büyük bir dönüşüm sürecine girmişti. Adeta küllerinden yeniden doğan bu antik kentin dönüşümü; şiirsel bir duyarlılık, kesinlik ve açıklıkla gerçekleşiyordu.

5 bin yıllık tarihi olan kent bugüne kadar depremlere, dev dalgalara ve yüzyıllar süren savaşlara sahne oldu. Ve her yıkılışında eskisine oranla daha kuvvetli bir biçimde yeniden ayağa kalktı.

Bunun en önemli örneği, 1975-1990 tarihleri arasında yaşanan Lübnan iç savaşı sonrasında başlatılan büyük “yeniden inşa” kampanyası. Bu yeniden inşa faaliyeti kentsel dönüşümün iyi örnekleri arasında yer alırken, dünyanın dört bir yanındaki plancılara ve planlama öğrencilerine iyi bir model oluşturuyor.

Bu model, Kanada’nın Toronto kenti kıyı şeridi dönüşüm projesine de örnek olarak alındı. 1990’larda kadar birkaç yılını, Lübnan Hükümeti tarafından kent merkezinin yeniden yapılandırılmasını sağlamak üzere kurulan ‘Solidere’ adlı şirkete danışmanlık yaparak geçiren Toronto’lu kentsel tasarımcı Tony Coombes, İsrail bombalamalarına kadar faaliyette olan Solidere’in başarısının, iyi düşünülmüş bir yapıya sahip olmasından kaynaklandığını belirtiyor.

Hariri'nin yenilenen Levanten-stili Maarad Caddesi'ni ziyaretinden bir enstantane

Coombes’un açıklamalarına göre, Solidere, Beyrut’un merkez mahallelerinden birine yerleştikten sonra mal sahiplerine ve kiracılara mülkleri karşılığında dağıtılmak üzere hisseler çıkardı. Ayrıca, hak sahiplerinin haklarını adil olarak alabilmesini sağlamak üzere üç tane mahkeme kuruldu. Konulan bir kurala göre de hiçbir özel ya da tüzel kişi Solidere hisselerinin % 10’undan fazlasını elinde bulunduramayacaktı. Solidere’in; kuralları koyması, iş bağlantıları kurması, tasarım kılavuzlarını oluşturması ve yatırımcılarla doğrudan çalışması hedefleniyordu. Hak sahiplerinin ödemeleri, yatırımcılara satılan arazilerden gelecek fondan karşılanacaktı.

Coombes’un anlattıklarına göre işe başladıklarında tam bir belirsizlik ortamı hüküm sürüyordu. Telefon hatlarının ve elektriklerin her an kesilme tehlikesi varken, kent merkezinde, binaları işgal etmiş evsizlerden başka yaşayan yoktu. Coombes, Solidere için şunları söylüyor: “Solidere, sıradışı bir duruma sıradışı bir yanıttı ve bizzat şirkete kaynak aktaran Başbakan Rafik Hariri’nin fikriydi”. Hariri, 2005 yılı başlarında bir suikasta kurban gitti ve onun ölümünün ardından demokrasi yanlılarının hükümeti ele geçirmesiyle 26 yıldır Lübnan topraklarında bulunan Suriye askerleri ülkelerine geri dönmek zorunda kaldılar.

Bu gerilimli yıllarda dönüşüm çalışması tüm hızıyla sürdü. Hatta yöneticiler, mimarlar, tasarımcılar, inşaatçılar ve el sanatçıları küçük bir ordu gibi dünyanın en büyük kentsel dönüşüm şirketini oluşturdu.

Beyrut'un Merkezinin kentsel dönüşüm master planı

İç savaş sonrası Beyrut fotoğraf: Gabriele Basilico