Bakanlık'tan HES Denetimi için Ekip!

Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar’ın “10 megavat altı HES’lere kesinlikle izin vermeyeceğiz” şeklindeki açıklamasının ardından gözler bakanlığa ve projelere çevrilmiş durumda. Dünya Gazetesi'nden İbrahim Ekinci'nin haberine göre, yasaklama konusunda henüz bir mevzuat çalışması yapılmadı ancak bakanlık denetimde önemli bir adım atma kararı aldı. Uzman personelden geniş ve etkin profesyonel bir denetim ekibi kuruldu. Bu arada, eğer bir yasaklama gelirse bu yasağın başvurusu yapılmış, değerlendirmede olan 10 MW altı 70 HES projesini kapsayıp kapsamayacağı bilinmiyor. Ayrıca ‘yürürlük’teki lisanslar kapsamında bulunan 445 projeden henüz başlanmamış veya kurulu kapasite oluşmamış 297 proje bulunuyor. Elektrik Üreticileri Derneği (EÜD) Başkanı Önder Karaduman, “Bakan haklı, destekliyorum. Teksas’ta petrole hücum gibi oldu bu iş. Geç bile kalındı, doğru uygulama gerekli” dedi.

Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda, bakanlığının bütçe görüşmelerinde yaptığı konuşmada, “Türkiye, yılda 60 milyar dolardan daha fazla enerji ithalatına para veren bir ülkedir. Nükleer santral yapmadan biz bu işin altından kalkamayız. HES’lerle bu iş olmaz. HES’lerle haklısınız ufak dereleri mahvediyoruz. Ben de sizinle aynı fikirdeyim. Artık daha 10 megavattan daha aşağı enerji üretecek HES’lere izin vermeyeceğiz. Kesinlikle vermeyeceğiz. Bu tarihten sonra bunun hesabını sorarsınız” demişti.

Bakan Bayraktar’ın bu açıklamasından sonra, ne kadar oldukları belli olmayan 1 MW altı lisanssız üretim projeleri ile lisans değerlendirmeleri devam eden ve 10 MW altında kurulu güç öngören 70 HES projesinin geleceği belirsiz bir hal aldı.  EPDK tarafında, “Bizde bir yasaklama söz konusu değil. Mevzuatımızda yok. Eğer yasak gelecekse kanunla düzenlemek gerekebilir” deniliyor.

Bakanlık denetime yüklenecek

Çevre Bakanlığı’nda, Bakan Bayraktar’ın açıklaması doğrultusunda, 10 MW altı HES’i yasaklayan bir mevzuat çalışması yok. Ancak denetim konusunda önemli adımlar için hazırlık yapılıyor. Bakanlık bünyesinde profesyonel bir ekip kuruldu. Bu personelin diğer işleri ile ilgili mesaileri başka personele aktarılarak denetim ekibi güçlendirildi.

Bakanlık yetkilileri, “Bilindiği gibi Çevre Bakanlığı, enerji projelerinde ÇED raporuyla devreye giriyor. Lisans veren kurum EPDK. Bakanlığımızın ÇED raporu ve denetim yetkisi var. Bakan talimatıyla denetim için merkezde güçlü bir ekip oluşturma konusunda önemli bir çalışma yapıldı. Profesyonel denetim ekibi oluşturuldu. Sürecin her aşamasında olacağız. Küçük HES’lerin bazılarında can suyu bile bırakılmadığını gördük. ÇED raporu verilse bile uygulamasının denetimi önemli. Uygunluk almış ama doğru uygulamamışsa sorun var demektir. Can suyu bırakmayanlara karşı sıkı bir denetim geliştiriyoruz. Denetimlerin yerelde yapılmasında personel yetersizliğinden kaynaklanan eksiklikler oluyordu. Bunu aşmak için merkezde profesyonel ekip oluşturduk. Eski ekibi güçlendirdik. Bazıların elindeki başka işler başka personele aktarıldı. Mesaileri denetime yoğunlaşacak” dedi.

Ön lisans uygulaması devreye girince...

Çevre Bakanlığı, lisans veren kurum değil ancak ÇED aşamasında bile bu yetkisiyle 10 MW altı projelerin tamamını veya önemli bir kısmını engelleyebilir. Bakan Bayraktar’ın açıklamasından da böyle anlaşılıyor. EÜD Başkanı Karaduman’ın verdiği bilgiye göre lisans verme konusundaki yeni uygulama Çevre Bakanlığı ve bağlı kuruluşu DSİ’yi lisans öncesi devreye koyuyor.

Eskiden EPDK doğrudan lisans veriyor, diğer belgeleri sonradan alınıyordu. Ancak şimdi ‘ön lisans’ uygulaması geldi. Yatırımcı EPDK’dan önce, ön lisans alıyor. Bunun kesin lisansa dönüşmesi için HES projelerinde Çevre Bakanlığı’ndan ÇED izni alması, DSİ ile su kullanım anlaşması yapması gerekiyor. Bunlar alındığında yatırımcı tekrar EPDK’ya başvurarak ön lisansı kesin lisansa dönüştürebiliyor. Çevre Bakanlığı da işte bu aşamada birçok uygunsuz projeyi önleme imkanına kavuşmuş oluyor.

700’e yakın projeyi ilgilendiriyor

EPDK’nın web sitesindeki lisans dökümlerine göre 10 MW’ın altında kurulu güç öngören 70 HES projesi için lisans başvurusu var. Bunlar değerlendirmede. Başvurusu değerlendirilmiş, uygun bulunmuş 10 MW altı HES lisansı sayısı 180. “Yürürlükteki” 10 MW altı HES lisansı sayısı ise 445 olarak gözüküyor. Buna göre konu 10 MW altı toplam 695 projeyi ilgilendiriyor. “Yürürlükte” görünen 445 projeden 297’sinde kurulu kapasite görünmüyor. Başka bir ifade ile bu projelere henüz başlanmamış veya başlanmışsa da henüz kurulu kapasite oluşmamış. 148’inde ise lisansta öngörülen kapasitenin tamamı veya bir kısmı kurulmuş durumda. Bu tablo 10 MW altı lisanslarda hukuki durumun farklılık arzettiğini gösteriyor.

Eğer bundan sonra bir yasaklama olacaksa, bunun “değerlendirmede” olan 70 lisansı mı, yoksa “uygun bulunan” başlamamış 180 lisansı ile birlikte ‘yürürlükte’ olan ancak başlanmamış 297 projeyi de kapsayıp kapsamayacağı bilinmiyor. Ancak hukuken tahakkuk etmiş lisansların kazanılmış hak olarak değerlendirilmesi, iptalinin bir dava hakkı doğurması sözkonusu. Lisans almış, başlamış projelerde durdurma gibi bir uygulama sözkonusu değil. Bu projeler için de çevresel değerlendirme ve denetimlerin artırılması sözkonusu. Çevre Bakanlığı’nın şu anki faaliyeti de buna yönelik.