Macaristan'ın kömür yakıtlı son termik santralinin
yöneticilerinin, santrali besleyen kömür madenini kapatacaklarını ve bu yılın
sonunda da tüm tesisi sökmeye başlayacaklarını açıklaması, meydanında üç madenci
heykelinin bulunduğu bu sanayi kasabasını şoke etti. Devlete ait Vertesi
Termik Santrali'yle tesisin kömür madeninin, devletin her yıl verdiği
30 milyon dolarlık yardımla ayakta durduğu iyi biliniyordu. Ancak 30 bin
Oroszlany sakininden 20 bini kömürle ilgili sektörlerde
çalışıyor. Kasabanın en büyük vergi kaynaklarından biri olan santral ayrıca
bölgedeki 5 bin konutu, mağazaları ve fabrikaları ısıtıyor. Oroszlany Belediye
Başkanı Gabor Rajnai, "Eskimiş kömür teknolojisinin burada bir
geleceğinin olmadığını biliyoruz ama başka bir seçenek bulamadık. Şimdi herkes
kışın nasıl ısınacağını düşünüyor" diyor.
Kasabaya yeni bir ısınma kaynağı bulana dek zaman kazandırmak amacıyla, kömür
madeninin kapatılmasını takiben Vertesi santralinin önümüzdeki üç yıl boyunca
sınırlı ölçüde çalışmasına izin verilecek. Kıtanın kömüre olan bağımlılığını
azaltmaya kararlı Avrupa Komisyonu, etkili ancak çevre
kirliliği yaratan bir yakıt olan kömüre uzun zamandır verilen devlet yardımını
kesmek için zorlu bir mücadele veriyor. Avrupa Birliği'nin Brüksel merkezli
yönetim organı konsey, Mayıs'ta açıklama yaparak kömüre ve kömürle çalışan
santrallere yönelik kurtarma ve ekonomik yardımın bu yılın sonundan itibaren
yasaklanacağını bildirdi. Bu açıklama Vertesi'nin sonunu hazırladı. Fosil yakıt
kaynaklı gaz salınımlarını azaltmaya çalışan ülkelerin çoğu, en büyük salınım
kaynağı olan kömürden kurtulmaya çalışıyor.
Ancak kömür, Macaristan'dan Almanya'ya kadar birçok yerde geçim kaynağı. AB
genelde sektörlere devlet yardımını yasaklasa da, kömür yıllarca bir istisna
oluşturdu. Ama küresel ısınmaya yönelik kaygılar ve daha elverişli yenilenebilir
enerji kaynaklarının bulunması, bunu değiştirdi. AB 2007'de bir taahhütte
bulunarak, 2020'de sera gazı salınımlarını 1990'daki seviyelere göre yüzde 20
azaltacağını açıkladı. Elektriğin yüzde 20'si yenilenebilir enerji
kaynaklarından sağlanacak. AB'nin iklim değişimi konusuna bakan yetkilisi
Connie Hedegaard, "Madem karbon salınımımızı azaltmak
istiyoruz, onca sektör dururken neden kömüre bu ayrıcalıklı muamele yapılsın
ki?" diye soruyor.
Enerji uzmanlarına göre genelde ucuz bir yakıt olarak bilinen kömür, bu
tanıma her zaman uymuyor. Bazı yerlerde daha ucuz yakıtlar mevcut. Ayrıca
kömürün yakılmasıyla açığa çıkan kirlilik hesaba katılmıyor. AB'nin karbon
salınım ticareti, şirketleri kömür kaynaklı aşırı salınımların bir kısmı için
bedel ödemeye etkin biçimde zorluyor. AB'nin amacı, kömürü tamamen iptal
etmekten çok, ekonomik olmadığı yerlerde onun yerine daha temiz yakıtlar koymak.
Fakat kömür sektörüne verilen yardımları bitirmek zor. 31 Aralık'tan sonrası
için önerilen yasağa şiddetle itiraz eden Almanya ve İspanya, ekonomik durgunluk
nedeniyle desteklerin bu yıl sonlandırılmasının imkânsız olduğunu savunuyor.
AB'nin elektrik üretiminin yüzde 30'u, enerji tüketiminin ise yüzde 17'si kömür
kaynaklı.
Avrupa, kömür sektörüne verilen desteğini aşamalı olarak bitirmeyi öngören
ilk yasayı 2002'de kabul etti. Yardımların tamamen kaldırılacağı son tarih, o
günden beri hep ileri atıldı. Fransa ve İtalya gibi ülkeler yardımları hiç
kesmedi. Eski madencilere mesleki eğitim vermeye ve maden sahalarını temizlemeye
yönelik yardımlar ise yasaklanmadı. Baskılara boyun eğen usanmış AB yetkilileri
Temmuz'da, bazı desteklere 2014'e kadar çok sınırlı bir süre uzatımı
sağlanacağını açıklarken bir dizi yeni şart getirdi. Örneğin, yardımlar artık
"yalnızca tesis kapatma planı çerçevesinde" verilecek. Bu planlar, tesislerin
Ocak 2014 itibarıyla tamamen kapatılana dek 15 ayda bir yüzde 33 küçültülmesini
gerektirecek. Verilen yardımlar yeni kömür rezervleri geliştirmekte
kullanılamayacak. Öneri bu yıl oylanacak. Avrupa Komisyonu Sözcüsü
Marlene Holzner, "Avrupa'nın çoğu yerinde, çıkarılan kömürün
fiyatı rekabet edebilir düzeyde değil, ama sektörde çalışan insan sayısı çok
fazla. Bizim düşüncemiz, büyük bir işsizlikten kaçınmak için kömür kullanımını
aşamalı olarak bitirme yönünde" diyor.
Kömür sektörünün bitişinden sonra istihdam yaratmak isteyen Oroszlany
kasabası, küresel durgunluktan önce küçük imalatçıları çekmek için yeni bir
endüstri parkı kurdu (General Electric'in burada fabrikası var). Ancak bu
girişim henüz çok yeni. Belediye Başkanı Rajnai, "Kömür
sektörünün sonsuza dek sürmeyeceğini biliyorduk ama bu kadarı da çok hızlı oldu"
diyor. 1990'larda termik santralde 6 bin 500 kişi çalışırken, şimdi bu sayı bin
500. Meslek edindirme kurslarına rağmen, 2009'da işten çıkarılan 800 kişiden
300'ü hâlâ işsiz. Ülkenin elektriğinin yüzde 5'i halen Vertesi'de üretiliyor.
Vardiyasına hazırlanan Csaba Fekete, "Madencileri belirsiz bir
gelecek bekliyor. Madende 20 yıl çalıştıktan sonra bedeniniz oldukça yıpranıyor
ve başka bir iş yapamaz oluyorsunuz" diyor. Madenin kapatılmasına karşı çıkan
milletvekili Judit Bertalan, "AB üyesi olsak da buradaki
insanlar konuya yerel bir sorun olarak bakıyor" diyor.
|