|
b>1860-1921 yılları arasında ABD’ye giden ilk Türkler’in anısına Detroit’te “Hatıra Çeşmesi” yapılıyor.
Kurtuluş Savaşı’na para desteği sağlayan, Kızılay’a X-Ray cihazı gönderen, Çocuk Esirgeme Kurumu için yardım toplayan, bu topraklarda doğup, orada ölen Türkler için Denizli’deki özel bir mermerden yapılan “Hatıra Çeşmesi”nin açılışı ay sonunda yapılacak.
1800’lü yılların ikinci yarısıydı. Osmanlı İmparatorluğu çöküşe doğru ilerliyordu. Çöküş yolunda sarsılan “teba” da ne yapacağını bilemiyordu. Savaşlar, yokluk-yoksulluk ve hastalıklardan yorgun düşmüş “teba”nın bir kısmı yeni bir yol çizdi kendisine. İstanbul’dan, İzmir’den yabancı gemilere bindiler ve Amerika’nın yolunu tuttular.
Doğu Anadolu’nun köylerinden, kasabalarından, Balkan topraklarından ellerinde çantalarıyla yola düşen Türkler’den çok azı okuma yazma biliyordu. Bazıları Kanada üzerinden kaçak, bazıları New York’taki Ellis Adası’ndan yasal göçmen olarak Amerika Birleşik Devletleri topraklarına ayak bastılar. Amaçları iş bulmak, para kazanmaktı. Çoğu geri dönmeyi planlıyordu.
İmparatorluğun elinden çıkan topraklarda yaşayan Türkler ise Amerika’yı ikinci vatan olarak kabul etmeye niyetliydi.
FORD FABRİKASINDA 7 BİN TÜRK İŞÇİ
1860 yılında başlayan göç, 1920’ye kadar devam etti. Bu süreçte, 60 bin ile 120 bin arasında Türk’ün ABD’ye göçtüğü tahmin ediliyor.
Türklerin çoğu, ABD’nin Doğusu ve Kuzeydoğusu’ndaki bölgelerde çalıştı. Deri fabrikaları, demiryolları, madenler gibi ağır işçilik gerektiren iş alanları Türklerin en çok çalıştıkları yerler oldu.
Detroit’teki Ford Otomobil Fabrikası Türklerin en yoğun olarak çalıştığı bir yerdi. 20’inci yüzyılın başlarında, 7 bin dolayında Türk işçisinin Ford Fabrikası’nda çalıştığı tahmin ediliyor.
BEKİR, “BAKER” OLDU
Osmanlı’da soyadı uygulaması yoktu. Ancak ABD’ye girerken soyadı almak durumundaydılar. Çoğu okuma-yazma bilmeyen Türkler, soyadları sorulduğunda, çok bilinen Hasan, Hüseyin, Ali, Süleyman gibi Türkçe isimler söylediler. Amerikalı göçmen bürosu elemanının duymaya alışık olmadığı isimlerdi bunlar. Türklerin soyadları kayıtlara, “Hassan”, “Hussein”, “Alli”, “Ally”, “Soliman”, “Suleiman” olarak geçti.
Sadece soyadları değil ön adları da benzer şekilde değişim geçirdi. Bayram, “Baron”, Bekir “Baker”, İbrahim “Abraham” oldu.
“HİLALİ” CEMİYETLERİ
ABD’de çalışmaya başlayan Türkler dayanışma dernekleri de kurdular. Türkler’in yoğun olduğu yerlerde “Hilali” ya da “İslami” sıfatını taşıyan çok sayıda dernek kuruldu. İçinde çay kahve içip, tavla ya da iskambil oynadıkları kahveler, Türk lokantaları açtılar.
İleride ailelerini de getirmeyi düşünenler biraraya gelip ev, cami, okul ve mezarlık yapmak üzere arsalar aldılar.
Bu arada, kazandıkları paraları Türkiye’deki yakınlarına gönderdiler.
Ancak, Kurtuluş Savaşı ve sonrasındaki süreç çoğunun Türkiye’ye dönmesine yol açtı. Bazıları Kurtuluş Savaşı’nda “vatan”ı korumak için geri döndü. Bazıları, savaştan sonra kurulan cumhuriyetin taşıdığı heyecana kapılıp geldi.
Bazıları da 1929’da ABD’deki ekonomik buhran nedeniyle doğduğu yere dönmeyi tercih etti.
AMERİKALILARLA EVLİLİK
Türkiye’ye dönmeyenler, hayatlarını orada kurdu.
Kurtuluş Savaşı için para, Kızılay’ın sağlık tesisleri için röntgen cihazları gönderdiler. Amerikan Kongresi nezdinde genç cumhuriyet için ilk lobi çalışmasını başlattılar. Çıkardıkları gazeteyle Atatürk ve cumhuriyetin tanınmasına çalıştılar.
Çocuk Esirgeme Kurumu için para toplayıp, savaş yetimlerinin sıcak bir yuvaya kavuşmalarına katkı sağladılar.
Bir yandan da oradaki hayatlarını sürdürdüler.
“İlk Türkler”in çok büyük bir bölümü bekardı. Orada Amerikalı kadınlarla evlenip, çoluk çocuğa karıştılar. İkinci kuşağın isim ve soyisimleri daha da ilginç oldu. William Ali, Charlene Muhammed, Noury Ahmed, Frank Ahmed, ABD’ye ilk giden Türkler’in çocuklarının isimleriydi.
Kalan Türklerden orada ölenler orada gömüldü.
Clevaland’ta, Deaburn’de, Salem’de ve daha pek çok yerde bugün ilk Türkler’in mezarları var. Mezar taşlarının hemen hepsinde Ay-Yıldız resmi, “Born in Turkey (Doğum Yeri Türkiye) ve “Ruhuna Fatiha” yazısı yer alıyor.
İlk Türkler Hiristiyan kadınlarla evlendikleri için karı-kocanın yan yana gömülü olduğu bazı mezarların başında tek bir mezartaşı ve mezartaşının üzerinde de hem Ay-Yıldız hem haç resmi dikkati çekiyor.
DENİZLİ’DEN DETROİT’E HATIRA ÇEŞMESİ
Kısa bir süre öncesine kadar ABD’ye göçen Türkler’in öyküsü bilinmiyordu.
Kültür Araştırmacısı Sedat İşçi ve Cleveland’daki Case Western Reserve Üniversitesi’nden tarih hocası Prof. Dr. John Grabowski’nin araştırmaları “İlk Türkler”in öykülerini gün ışığına çıkarmaya başladı.
Bir sivil girişim olarak gelişen “ABD’deki İlk Türk Göçmenler” projesi çerçevesinde birçok ayrıntıyla birlikte, bazı üçüncü kuşak Türk’lere ulaşıldı.
Emekli Tümgeneral Rıza Küçükoğlu’nun koordinatörlüğünde yürütülen çalışmalarda, “İlk Türkler”in anısına ve onların Türkiye Cumhuriyetinin zor yıllarındaki katkılarına vefa borcu olarak bir “Hatıra Çeşme” yapılması kararlaştırıldı.
Denizlili iş adamı Davut Subaşıoğlu tarafından “Ege İncisi” adlı özel bir mermerden yapılan çeşme Kuzey Kıbrıs Türk Hava Yolları tarafından ABD’ye ulaştırıldı. Çeşme için Türk Amerikan Dernekleri Assamblesi Başkan Yardımcısı Nurten Ural’ın girişimiyle Detroit bölgesinde özel bir alan ayarlandı.
“Hatıra Çeşmesi” “İlk Türkler”in yoğun olarak yaşadıkları Detroit yakınlarındaki Deaburn’de “Türk Kültür Parkı” olarak düzenlenecek bir arazi üzerine yapıldı.
FORD VE KOÇ’UN İLGİSİ
“Hatıra Çeşmesi”nin resmi açılışının Kasım ayı sonunda yapılması planlanıyor.
Açılış törenine ABD’deki Türk misyon şefleri, Türk Dernekleri ile “İlk Türkler”in torunlarının katılması bekleniyor.
Adı, “Hatıra Çeşmesi”nin dikileceği bölgeyle birlikte anılan ünlü Ford Otomobil Fabrikası’ndan yetkililerin açılış törenine katılması da beklentiler arasında.
Bu yıl, Ford fabrikasının kuruluşununun 100’üncü yıldönümü kutlanıyor.
Bu çerçevede fabrika özel kutlama etkinlikleri düzenliyor. Geçen yüzyılın başında 7 bin dolayında Türk’ün çalıştığı Ford fabrikasının yetkilileri, “Hatıra Çeşmesi”yle yakından ilgileniyor.
Bu yıl aynı zamanda, Ford otomobillerinin Türkiye’ye gelişinin de 50’inci yıldönümü.
Ford’un Türkiye’deki ortağı Koç Holding ve holdingin onursal başkanı Rahmi Koç da “ABD’deki İlk Türkler Projesi”ni ilgi gösteriyor.
|
