KM. 441 - İlkler

STFA Grubu'nun 75 yıllık arşivinden derlenen sergi, Türkiye'nin inşaat, mimari ve mühendislik alanındaki ilklerine odaklanıyor. Sergiyle, fotoğrafların yanısıra çok sayıda çizim, plan, dia pozitif ve 8 mm filmle, Türkiye'nin bayındırlık alanındaki geçmişinin yüzölçümü çıkartılıyor.

Serginin odağını oluşturan yedi proje

km. 441 1938

Yüksek mühendisler Sezai Türkeş ve Feyzi Akkaya’nın uzun soluklu ortaklığı, Sezai Türkeş’in 1937 yılında, kısa adı Saferha olan Sadık Diri-Ferruh Atav-Halit İnşaat Kolektif Şirketi’ne şantiye şefi olarak katılmasıyla başlar. Ortakların birlikte çalıştıkları ilk proje, Cumhuriyet sonrası yapılan Sivas-Erzurum hattı üzerinde bulunan ve Türk demiryolu tarihinde bir milat olarak nitelendirilen, km. 441 kod adlı betonarme bir köprüdür. Aynı hat üzerinde, km. 441’in yanı sıra km. 374, km. 389 ve sonradan eklenen km. 386 adlı üç betonarme köprü daha yapılmıştır. Ancak ‘mühendisler için bir mektep’ olarak tanımlandığından, km. 441’in yeri öbürlerinden ayrıdır.

Köprünün inşası sırasında 45 metrelik kemer altındaki çelik iskelenin çaprazlama elemanları yerlerine bağlanmadığından, betonlanan kemerde bir çarpılma meydana gelmiş ve iskelet büyük bir S çizmiştir. İş makinelerinin bulunmadığı, inşaatın kazma, kürek ve balyoz ile ilerlediği ve malzemelerin eşek üstünde taşındığı bu dönemde kemerin hizaya alınması neredeyse bir ay sürer. Feyzi Akkaya, bu sorunu çözmek için yaratıcı bir yöntem geliştirir: Düzeltilmeye çalışılan çelik iskeletin bağlantılarının gerginliğini ölçmek için demir kafes iskeleye keman telleri bağlar, bunları ‘la’ sesine göre akord edip, titreşimi ölçer, çarpılmayı kontrol altına alır. Çünkü çelik iskelet her çarpılmada esner ve akordu bozar. Feyzi Akkaya’nın bu pratik çözümü, iki mühendisin öncülük edeceği pratik buluşların, çözümlerin ve Türkiye’nin inşaat sektöründeki işleyişini değiştirecek icatların habercisidir.

Çatalağzı -Karabük ve Ankara -Sarıyar Barajı- Adapazarı Arası 154 kV Enerji Nakil Hattı 1953-1957

İkinci Dünya Savaşı, Sezai Türkeş ve Feyzi Akkaya’nın birkaç çalkantılı yıl geçirmesine neden olur. İki mühendisin de ikinci kez askerlik görevini yerine getirmesi gerekir. Ayrı geçen bu yıllarda  çeşitli etüt, aplikasyon1 ve şehir haritaları gibi topografik çalışmalar yaparlar. Savaş sonrasında kısa süre içinde köprü, demiryolu hattı, sondaj çalışması ve iskele gibi farklı projelerin sayısı artar. 1953 baharında Türkiye’nin ilk 154 kilovoltluk enerji nakil projesi başlar. Çatalağzı-Karabük ve Ankara-Sarıyar Barajı-Adapazarı arasında gerçekleştirilen proje, İstanbul’a verilen elektriğin artırılmasının yanında ulusal enerji sistemine (enterkonnekte sistem) de zemin hazırlar.

Projede, Adapazarı-Ümraniye arasında ‘sıcak hat’ olarak nitelendirilen tehlikeli bir  kısım yer almaktadır: Sağ taraftaki hatlar enerji yüklüyken, sol taraf hatlarının çekilmesi gerekir. İnşaat sahasına getirilen pilon2 malzemelerinin nakliyesinde, sevk listelerinin düzenlenmesinde, gelenlerin istiflenmesinde ve dolayısıyla da montajında çeşitli problemler ve gecikmeler yaşanır. Pilon malzemelerinin inşaat sahasındaki dağınık düzeni birtakım parçaların çalınmasına sebep olur. Bu aksaklıklar karşısında Feyzi Akkaya, daha sonra kaleme alacağı ‘Şantiye El Kitabı’nda şantiye işletim sistemleri, proje bazlı ekip yetiştirme ve inşaat alanlarındaki düzen konusundaki önemli konuları tek tek not eder, çizimlerle anlatır. Böylece Türkiye’nin müteahhitlik tarihi için önemli bir teknik bilgi ve yöntem havuzu yaratmış olur. Bu proje, yüzölçümü gittikçe genişleyen faaliyetlerin icrasındaki teknik işleyişin yerleşmesinde önemli bir rol üstlenir.

1 Aplikasyon: Etüt haritasına kımızıyla çizili nihai güzergâhı, şartnamesine göre araziye kazıklama ve profilini çıkarma işi.
2 Pilon: Havai hat kablolarını taşıyan ve demir profillerden imal edilmiş olan kafes direk.