Turizm Yapılarında Engelli Bireye Yönelik Çözümler

Tez çalışması kapsamında engellilere yönelik otel tasarımı konusunda araştırmalar yürüten ve bir proje önerisi sunan İstanbul Tasarım Derneği (İSTADER) Başkanı, Yüksek İç Mimar Semih Artün, yapi.com.tr'nin sorularını yanıtladı. Türkiye'de engelli bireyler ve ailelerinin tatil yapabilecekleri tesislerin eksikliğine dikkat çeken Artün, bu açığın giderilmesiyle hem engellilerin özel yaşamındaki önemli bir kısıtlamanın giderileceğini hem de ülke turizmine yeni bir alan ekleneceğini belirtiyor.

* * *

Engelli bireylere yönelik mekan tasarımında en çok dikkat edilmesi gereken noktalar neler?

Mekân tasarımı, bireyin fiziksel, psikolojik, sosyolojik özellikleri açısından gündelik yaşamının bir parçasıdır. Tasarım, normal bir birey için bir gereklilik oluşturuyorsa, engelli birey için de eşit kullanım hakkı getirir. Engelli birey toplum içerisinde farklı olarak algılanmamalı, mekân çözümlemelerinde ngeller düşünülerek tasarım yapılmalıdır. Mekân içerisindeki fonksiyonların amaç ve kullanım anlamında engelli bireye yönelik olması gerekir. Özellikle zihinsel, bedensel ve görme engellilerin sosyal yaşamına etki edecek tasarımlar, bireyim yaşama daha kolay tutunması açısından önemli yer tutar.

Engelli bireyler için metro girişi

Otel yapılarına odaklanmanızın esas nedeni neydi?

Yapmış olduğum araştırmalar sonucu, tamamen engelli bireyler, aileleri, çocuklar ve yaşlıların bir arada yaşayabilecekleri bir otel yapısı projesine rastlamadım. Engelli bireyler için otel yapılarını bu doğrultuda inceleme sebebim, farkındalık oluşturmak. Bu anlamda İstanbul’daki farklı mekân tipolojileri inceleyip, özellikle otel yapılarının engelli bireye ne derece hizmet ettiğini irdeledim.

Engelli bireyin gereksinimleri doğrultusunda ulaşılabilir, engelsiz otel tasarımlarının sayıca az olması ve mekânsal açıdan kullanım zorlukları yaşanması nedeniyle, tezimde, engellilerin yaşamını kısıtlamayan, aileleri ile birlikte tatil yapabilecekleri otel yapılarına yönelik çözüm önerileri getirdim.

Konaklama mekanlarında engellilerin en sık karşılaştıkları sorunlar neler oluyor?

İç mekân tasarımında genellikle standart insanların ortalama ölçüleri esas alınıyor. Ancak bazı insanlar gerek boy gerekse kapasite olarak standartların üstünde ya da altında kalabilmekte. Bu kısıtlamalar arasında yaşlılık, sakatlık, hastalık, alerji, geçici sakatlıklar gibi unsur sayılabilir. Bu doğrultuda engelliler için tasarlanacak mekânların ölçüleri belirlenirken antropometrik ve ergonomik faktörler göz önünde bulundurmalı.

Engelli otel odası örneği

Engellilerin günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık sağlayacak önemli bir yaklaşım ise, bireyin mevcut kapasitesine uygun transfer ve hareket yöntemlerinin belirlenmesi ve öğretilmesi. Bu yöntemler mekânların yapısal özellikleri ve donatıların düzenlenmesinde önemli unsurlardır. Özellikle otel yapılarının giriş kısmı, otopark, karşılama alanları, asansörler, merdivenler, acil çıkış noktaları, odalar içerisindeki ıslak hacim ve güvenlik kontrol alanları, yönlendirmeler, sosyal aktivite alanları ve eğlence merkezlerine ulaşım göz önünde bulundurularak, mekan içerisinde engellilere uygun düzenlemeler yapılmalı.

Dünyada ve Türkiye’de bu konuda örnek sayılabilecek çalışmalar neler? Hangi ülkeler bu konuda daha çok fikir üretiyor, uygulamada bulunuyor?

Almanya'da ve Hollanda'da engelli bireyler için otel yapıları ve tatil köyleri mevcut. Dolayısıyla engelli turizmi özellikle bu ülkelerde gerçekleşmekte.

Türkiye’de engelli denilince akla ilk olarak bedensel engelliler geldiği için daha çok bu alanda çalışmalar yapılıyor. Otel yapılarında engelli bireylerin sadece ulaşımını sağlayabilecek aparatlar var. Aileleriyle birlikte tatil yapabilecekleri çapta büyük projeler görmek ise mümkün değil. Bedensel engelli bireylerin yanında, zihinsel engelliler de göz ardı edilmeyecek kadar çok. Ancak bu alanda rehabilitasyon merkezleri dışında projeler hayata geçmemiş. Genelde belediyelerin ve STK'ların sosyal sorumluluk projelerini görüyoruz.

Peki siz proje önerinizde özellikle nelere dikkat ettiniz?

Projenin çıkış noktası engelli  çocukların hayalindeki tatil köyünü resmetlerini isteyerek başladık. Bu çalışmada öğretilebilir zihinsel engelli öğrenciler ve bu öğrencilerin renk seçimleri üzerine pilot bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Genel tarama modeli esas alınarak yapılmış olan araştırmada, araştırma evreni temsil ettiği düşünülen bir çalışma grubundan yararlanılmıştır.

Projeye başlarken, engelli çocuklardan hayallerindeki tatil köyünü resmetlerini istedim. Öğretilebilir zihinsel engelli öğrenciler ve bu öğrencilerin renk seçimleri üzerine pilot bir uygulama gerçekleştirdik. İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Beylikdüzü Özel Eğitim İş Uygulama Okulu müdürlüğünden  izinleri aldıktan sonra, araştırma evrenini temsil ettiğini düşündüğüm çalışma grubu ile bir araya geldik. İş-teknik sınıfındaki down sedromu, hiperaktivite dikkat bozukluğu ve öğrenme bozukluğu olan 9-11 yaş arası 15 zihinsel engelli öğrenci ile çalıştık.

"Nasıl bir otel ve tatil köyü istersiniz" sorusunun yanıtı olan resimler

Çalışmanın sonucunda, zihinsel engelli öğrencilerin daha çok sıcak renkleri tercih ettiklerini; öğrenme bozukluğu, hiperaktivite ve dikkat bozukluğu özellikleri gösteren öğrencilerin en çok kırmızı rengi, down sendromu bulunanların ise turuncu rengi seçtiklerini tespit ettik.

Çocukların kendilerini ifade etmelerinde en önemli unsurlardan biri de resim çalışmaları. Bu nedenle çizdikleri resimlerle bize duygularını yansıtabilmelerini, his ve düşüncelerini ifade etmelerini sağlamaya çalıştık. 

Gerek Türkiye'de gerekse Avrupa’da engelliler için tasarlanmış bir tatil köyü bulunmadığı için bu eksikliği gidermek istedim. Bu projenin amacı, başta otizmliler olmak üzere tüm engelliler için ulaşılabilir bir tatil köyü oluşturmak. Farklı türden engellilerin konaklayabileceği odalara sahip olan otelde; rehabilitasyonun sağlanması için farklı gruplara özel çalışma atölyeleri, binicilik parkuru, yüzme havuzu, spa, amfitiyatrolar, oyun alanları ve ortak kullanım alanları bulunuyor.

Engelsiz Tatil Köyü projesinin genel görünüşü

Engelsiz Tatil Köyü kullanım alanları (restoran ve pazar alanı)

Restoran

Kafeterya

Engelli bireylerin istihdamlarının sağlanması, kendilerini sıradan birer vatandaş olarak hissetmeleri açısından önemli. Bu düşünceyle tasarlanan projede, engelli bireylerin çalışabilecekleri organik bahçe ve semt pazarı yer alıyor. Yaşlı bireyler düşünülerek bir engelli huzur evine de yer verildi. Ayrıca proje mevkiindeki eksiklik göz önünde bulundurarak engellilere eğitim veren bir okul da tasarıma eklendi.

Proje arazisinin en büyük özelliği, doğal yapısı ve iyi bir rehabilitasyon merkezi olması. Başlıca amaç, engelli bireyleri kalabalık şehir hayatından uzaklaştırarak, kendilerini özgür hissedebilecekleri, onlara ait bir kompleks oluşturmak.

Son dönemde yaygın olarak kullanılan bir yöntem de hortikültürel (bitkilerle) terapi. Bunun engellilere nasıl bir faydası oluyor?

Hortikültürel terapi, kişinin fiziksel, zihinsel ve kişisel gelişimi için canlı malzeme olarak bitkilerle yapılan aktiviteleri (üretim, meyve toplama vb.) içerir. Engelli bireylerin toprak ile temas etmesi sağlanarak negatif enerjiyi atıp rahatlaması sağlanır. Doğa içinde, tedavide etkili bitki ve toprakla kendilerini geliştirebilecekleri eğitici çalışmalar yürütülür.

Hortikültürel terapi

Amerika ve Avrupa'da engelliler için hortikültürel terapinin uygulandığı birçok tedavi merkezi mevcut. Bunlardan Chicago Botanik Bahçesi, engellilere yönelik tasarımı ve aktiviteleri ile 2006 yılında ödül aldı.

Engellilere yönelik otel yapılarının turizme katkısı konusunda neler söylersiniz?

Engelli bireyler için otel yapıları, içinde rahat hareket edip tüm aktivitelere katılmalarını sağlayacak özellikler göz önünde bulundurularak tasarlanmalı. Böylece engelli birey ve ailesi için tatile engel oluşturan sorunlar ortadan kalkacaktır.

Engelli bireye yönelik yapılacak otellerin, bulunduğu çevreye uygun olarak tasarlanıp çoğaltılması sağlanmalı. Bu tip gezi aktivitelerine katılım ve tatil olanakları oluşturulmalı.

Otellerde engellilere yönelik mekansal çözümler

Doğa içerisinde engellilerin yaşamını kolaylaştıran yapılar oluşturulması, doğa ile kurulan bağı güçlendirecektir. Aynı zamanda, seyahat güçlüğü çeken engelli bireyler ve ailelerinin ülkemizi gezmesine olanak yaratılabilir. Bu oluşumların turizme katkı sağlaması için devlet teşviği önemli. Bu teşvikler farkındalığı artırarak özel sektörün bu tür otel yatırımları yapmasına zemin oluşturacak, bu da ülkemizde engelli turizminin gelişmesini sağlayacaktır.

Engelli turistlerin Türkiye'de tatil yapabilecekleri otel yapılarının sayısı artırılmalı, rahat ve konforlu otel yapıları ile turizm teşvik edilmelidir. Yeni otel yapıları yerli ve yabancı engelli bireylerin turizme katkısını artıracaktır.

Son olarak, başkanı olduğunuz İstanbul Tasarım Derneği hakkında bilgi alabilir miyiz?

İstanbul Tasarım Derneği (İSTADER), 2014 yılında düzenlenen ‘Projeler Çarpışıyor’ yarışması sonucunda uygulanan Beykoz Zübeyde Hanım Anaokulu projesi ile sosyal sorumluluk örneği göstererek tanınmıştır.

Zübeyde Hanım Anaokulu sosyal sorumluluk projesi

İSTADER, genç tasarımcılar, akademisyenler ve uzmanlardan kurulu bir dernek. Geçtiğimiz dönemde Küçüksu'daki 'Çeşm-i Bülbül' anıtını şehre kazandırdık. Polonezköy'de atıl durumdaki mescidin yerine bir cami projesi hazırlıyoruz.

Bunun dışında dernek olarak ‘İstanbul Engelsiz Tatil Köyü’ farkındalık uygulama projesini hazırladık. Ülkemizde engelli turizmine katkı sağlayacak bu proje gerçekleşirse, Avrupa'da ilk defa bu çapta bir proje yapılmış olacak. Uygulama projesi, maket ve 3D video tanıtımı hazır. Dernek olarak tasarımı yaymak ve her alanda yapılabileceğini göstermek istiyoruz. Hedefimiz bir tasarım üssü, akademisi olmak. Derneğin kurucusu ve başkanı olarak tüm ekip arkadaşlarıma ve değerli üyelerimize katkılarından dolayı teşekkür ediyorum.