Nezih Başgelen: Kentsel dönüşüm furyası ‘rantsal dönüşüm’e dönüşüyor

İstiklal Caddesi'ndeki küçük esnafın geleceğini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Talimhane’yi biraz oteller bölgesi gibi yapmaya çalıştılar. Talimhane planı gereği, yangından sonra birbirini kesen caddelerle daha planlı yapıldığı için orada yapılar daha büyük ölçekli olabildi. Sıkıntı vermiyor dikkat edersiniz. Genel olarak kent entegrasyonunda sıkıntılar var. Tarlabaşı’nı Galataport’a birleştirirken ya da Beyoğlu’na birleştirirken Galata Pera hattı ölüyor. Birden bakıyorsunuz garip bir sermaye birikimi bu tarafa akıyor ve git gide küçük esnaf kiraları ödeyemediği için buradan çıkmak zorunda kalıyor. Mesela Beyoğlu terzileriyle ünlü; kişiye özel dikim evleri hala daha burada. Otuz tane terzi olmayabilir ama bunların içinden gelenekselleşmiş olan beş tanesini yaşatmaya çalışırsın. Yaşayabilir de, çünkü insanlar buna hala ihtiyaç duyuyor. Bunlar Beyoğlu’na renk getirmiş. Beyoğlu’nun kuyumcuları, Hacopulo’daki düğmeciler… Pasajlarıyla renklenen bir coğrafya burası, bir aks… Beyoğlu’nun pasajları çok ünlü, hepsinin karakteri var. Bugün onları da öldürdük. Belediye bu konuda inisiyatif kullanmıyor. Gördüğümüz kadarıyla Beyoğlu Belediyesi bu konuda ciddi sıkıntıları olan bir yer. Seçim zamanı esnafa yönelik daha sempatik bir belediye yüzünü göstermeye çalışıyor ama buranın sokakları, Türkiye’nin en kötü sokakları. Bir bakın, yürünecek halde değil. Ama bina bazında burada inanılmaz şeyler yapılmaya çalışılıyor.

Foto: Cemal Emden

İstiklal Caddesi'ne AVM’lerin girmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Beyoğlu Belediyesi’nin belki özel bir belediye olması lazım. Madem bu Tarihsel Yarımada’daki en önemli tarihsel mirastan burası sorumlu, kentin kültür yaşamından burası sorumlu, özel bir yönetimi olması lazım. Ya da  belki buralara bakan bir encümen, eski tarihi konum encümenliği gibi bir kuruluşun olması lazım. Eski binalar korunmadı, yok oluyor. AVM’ler bu aksa girmemeliydi ama girdi ve bu esnafın ölümü oldu zaten. O kadar çok AVM yapıldı ki şehir AVM kent gibi oldu. Benim bildiğim bunları şehir dışında belli bir kilometre bazında yapıyorlar. Hem bunlar iyi yaşasın hem de esnaf zarar görmesin diye. Almanya buna çok dikkat ediyor gördüğüm kadarıyla. Şehir içinde bizim Beyoğlu’ndaki gibi yerlerde böyle bir şey yok. Sonuç ne oldu; tüm esnaf kan ağlamaya başladı. Bunlara dikkat etmek gerekiyor diye düşünüyorum. Her şeye teşvik var bu ülkede; vergileri affediliyor, teşvikler yapılıyor… Beyoğlu’nda icraatlarıyla kendini ispatlamış, kente katkısını ispatlamış köklü kuruluşlara da özel bir destek paketi getirilmeli. Bunları desteklemeyeceksin de ne yapacaksın; bunlar Türkiye’nin vizyonuyla iç içe… Zaten Özel İdare’de emlak vergilerinden müthiş bir para toplanıyor. Hiç olmazsa bu dönemin negatif etkilerini giderebilecek, el sanatkârlarını ve çeşitli kültür kurumlarını ayakta tutabilecek bir destek oluşturulabilir. Ülke kültürüne hizmet eden bir sürü yer can çekişiyor.

Kültürel mekânların tasarımı da planlanıyor mu acaba?

Kentsel dönüşümle birlikte kültürel mekânların dönüşümünü de sağlanmalı. Ama yok; çünkü orada çok ciddi rantlar oluşuyor, çok ciddi paralar kazanılıyor, çok ciddi bütçeler söz konusu. Kentin de bütçesi büyük. Buralardan elde ettiği emlak vergilerinden aldığı büyük bir para var. Buna karşın güçlükle yaşayan bir sanatçı kesimi var, resim atölyeleri var… O güzelim Galata’da herkes bir atölye açmış. Bunlar şehrin rengi. Yurtdışına gittiğimizde gıpta ediyoruz; sanatçılar oturmuş boyuyor, desen yapıyor, boncuk yapıyor, camcı var, cam atölyesini görüyorsun. Öbür tarafa giriyorsun hep el emeği, hep el sanatları… Ve cennetteyiz diyorsun. İtalya’ya gidiyorsun öyle, İspanya gidiyorsun öyle, Malta’ya gidiyorsun öyle… Ayrıca mekân çok ucuz ve el sanatı yaptığı taktirde orada oturmasına izin veriliyor. Kültürle uğraşırsan kullanabilirsin deniyor. Görüyoruz, duyuyoruz, irdeliyoruz… Bize gelince niye yok? Bize gelince; vahşi bir rant şehir dışında ormanı, doğayı yok ederken burada da inanılmaz bir kültürel birikimi yok ediyor. Bu kentsel dönüşümün “kentsel ölüşüm” olmaması lazım. Kentin ölümü olmaması lazım… Yaşatırsak yaşarız. O açıdan Beyoğlu’nun yaşaması gerektiğini düşünüyorum. Evet, Beyoğlu’nda kötü unsurlar da var ama iyiyi desteklersen kötü yok olup gider. İyiyi öne çıkartırsan, iyiyi büyütürsen ötekinin yaşam alanı daralacaktır. Tam tersini yapıyorlar, rantın beslediği alanları biliyoruz. Kara paranın destekleyebileceği şeyler farklı. Ama kültürü desteklerseniz herhalde Beyoğlu hepimizin gurur duyacağı, İstanbul’un dünyadaki marka değerini yükseltecek bir yer olacak.

Hata nerede; nerede yanlış yapılıyor?

Türkiye’de rasyonel projelere, rasyonel fikirlere göz kapatılıp kulak tıkanıyor. Bir proje yapılırken her katmandan görüş alınması gerek. Hiç size danışan bile yok. Zücaciye dükkanına fil sokarcasına iş yapıyorlar; kırılıp döküldükten sonra çalıştaylar yapalım diyorlar. Ortaya çıkan zararın boyutu o kadar büyük oluyor ki ne yapsan geri getirme şansın yok. Her şey darmaduman olmuş. En baştan insanlara da danışmak gibi bir kültürümüz yok. Yurtdışında ise ilk önce maketler kuruluyor. Ve herkese soruyorlar uygun olup olmadığını. “Bakın böyle bir AVM olacak. Şurada yeşil alanın olacak vs.” diyorlar. İnsanların kimi tamam diyor, kimi hayır diyor ya da biz böyle istiyoruz diyorlar. Her şeyin modüler ölçekleri var; binanı böyle yapabilirsin diyor sana. Bunun içini nasıl biçimlersen biçimle ama dışı böyle olacak. Sana altı-yedi tane de renk seçeneği sunuyor. Kafana göre istediği yeri boyayamıyorsun; tarihsel bir binayı alıp da dışını camla kaplamıyorsun. Bizde böyle; her taraf sera. Beyoğlu’nun dönüştüğü hale bakın; 50 yılda dönüştürdüğümüz yer bir fecaattir.