Kızılay Cephe Değişikliği Projesine 'Kitch' Eleştirisi

Mimarlar Odası’nın her hafta düzenlediği ve Türk Serbest Mimarlar Derneği ile Mimarlar Derneği 1927’nin temsilcilerinin de katıldığı rutin basın toplantısına konuşan Mimarlar Odası Ankara Şube Başkanı Ali Hakkan, Büyükşehir Belediyesi’nin Kızılay’da cephe değişikliklerine başlamak için düğmeye bastığını öğrendiklerini belirterek, telif hakları vurgusu yaptı:

“Geçtiğimiz yıl, Büyükşehir Belediyesi’nin Kızılay'ın değiştirilmesi projesi kapsamında, Atatürk Bulvarı’ndaki cephelerin ışıklandırılması, kaplamalarla ilgili almış olduğu bir karar vardı. Üyelerimizden bu konuda belge alanlar oldu. Kısa zamanda başlayacaklarını biliyoruz. Kızılay’dan başlayarak, Kuğulu Park alanına kadar ki bölgede 135 tane binanın bu kapsamda değişikliğini öngörüyorlar. Ancak buradaki telif hakkı sorunlarının da altını çizmiştik. Bu alanın yeniden değerlendirilmesine yönelik işbirliği çağrısı yapmış, müellifleri ile birlikte destek olacağımızı söylemiştik; ama Büyükşehir Belediye Başkanı tüm bu önerilerimizi hiçe sayarak, özellikle kamu yapılarından başlayarak bu alanları dönüştürmeye çalışacak. Kızılay cepheleri, tek tipleştirerek dönüştürme önerileri var. Geldiğimiz noktada Danıştay Binası, SGK binası, MEB binası çok özgün örnekler olarak karşımızda duruyor. Melih Gökçek’in tek tip malzeme ile bunları dönüştürmesini kente karşı işlenen suç olarak görüyoruz. Bir taraftan da Kamu kaynaklarıyla kötü projelere Melih Gökçek imza attı. Demir kafes bunun örneklerinden biridir“.

“Tabelaları kaldırsın”

Türk Serbest Mimarlar Derneği’nden toplantıya katılan Hasan Özbay, Belediye Başkanı Melih Gökçek ile görüştüklerini de dile getirerek, “Kızılay’ı değiştirmek istiyorsa, Belediye tabelaları kaldırsın; kentin çehresi de kolaylıkla değişir" dedi. Dernek olarak bundan birkaç ay önce Belediye Başkanı’nı ziyaret ettiklerini ve Gökçek'in Kızılay projesini çok sevdiğini ve sahip çıktığını söylediğini aktaran Özbay, şöyle konuştu:

"Burada sorun şu; aradan bir süre geçse ve Belediye Başkanı değişse, 'ben başka bir şey istiyorum' diye tüm kentin cephesini, böyle kişisel kararlarıyla değiştirse, böyle bir yetki var mıdır? Cumhuriyet’in bir çok yapısı son yıllarda Ankara’da yıkıldı; Etibank binası yıkıldı. Milli Müdafa Caddesi üzerindeki Petrol Ofisi’nin binası da modern mimariye aitti, yıkıldı. Kültür Bakanlığı’nın da AKM’yi yıkmak gibi bir niyeti var. Bir taraftan da Selçuklu Osmanlı yapılarını yapmaktan bahsediyorlar. İşin komik tarafı da, bu yapılanlara baktığımız zaman bizim mimarlık söyleminde 'kitch' dediğimiz Almancası 'çöp' anlamına gelen kötü bir dekorasyon... Kentin bir çok köşesinde sağlıklaştırma yapılabilir, ama mimarların da telif hakları gözetilerek yapılabilir. Bu gelişmeleri çok endişe verici bulduğumu söyleyebilirim. Üniversiteler de bu konuda çok masum değil. Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi cephesi, hem de kimsenin talebi olmadan, Rektörün talimatıyla başka bir şeye dönüştü”.

Aydan Balamir'den'kostümlü balo' benzetmesi

Mimarlar Derneği 1927’den Aydan Balamir ise uygulamayı kostümlü baloya benzetti. Balamir, “Toplu halde binaları iyileştirici işler yapılabilir, ama bu operasyonlar ciddi şekilde yürütülür. Öyle bir hafif makyajla problemler örtülür, güzelleştiriliyormuş gibi yapılır; ama altyapısal sorunlar düzelmez. Binaların yerlerini, kimliğini, karakterini maskeleyen, bir tür kostümlü balo diyeceğimiz operasyonlardan kaçınmak lazım. Bunların, uzmanlarıyla en iyi şekilde bütüncül plan ve projeler çerçevesinde yapılması gerekiyor. Mesleki hizmetlerin düzenleyicisi olarak bir meslek var; bu yetki gaspları doru değil; tıbba doktorlar, mimarlığa da mimarlar bakar. Özellikle otoriter rejimlerde, mimarlığın bir kültürün ve ideolojinin taşıyıcısı olduğunu fark edip, mimarlığın üzerine bunu yüklemeye çalışmışlardır” dedi.

19 milyonluk bütçe, 14 yapı için çok büyük

Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yönetim Kurulu Sekreter Üyesi Tezcan Karakuş Candan ise cephe değişikliklerine ayrılan bütçenin çok büyük olduğuna dikkat çekti. Belediyenin, kamu yapılarından oluşan ilk 14 bina için 19 milyon TL bütçe belirlediğini ve İstanbul’dan bir firmanın projeleri hazırladığını aktaran Candan, bu bütçe katılımcı bir süreçte kullanılsaydı daha güzel fikirler ortaya çıkabileceği görüşünü savundu. Candan, "Başbakan geçenlerde 'mimarlar bize benzer mimarlık yapmıyorlar' dedi. Bütün bakış açıları bu aslında. Kendi ideolojileri doğrultusunda yapılı çevreyi şekillendirmek istiyorlar. Çünkü yapılı çevreden, binalardan her şeyi okuyabiliyorsunuz; insana ya da ranta verilen değeri, dönemin karakteristik özelliklerini okuyabilirsiniz. Hükümet de yerel yönetim de bunu yapmaya çalışıyor. Bugün geçmişe özendikleri Osmanlı Selçuklu bakışı neo-liberal politikalarla birleştiği için ortaya ucube bir bakış açısı çıkıyor ve bu da binalara  ve cephelerine yansıyor” şeklinde konuştu.

Telif hakkı sahibi mimarların hiçbirinin projeden haberi yok

Candan, telif hakları konusunda tepkilerini dile getirerek, cepheleri değiştirilecek olan binaların mimarlarının mesajlarını da iletti. Candan, “14 yapı da, yapıldığı dönemleri karakterize eden ve 1960’lı yıllardan 80’li yıllara kadar uzanan yapılar. Her birinin telif hakkı var. Mimarlar vefat etmişlerse, çocuklarına geçer telif hakları var. 14 yapı içerisinde Milli Piyango İdaresi binası buna örnektir; mimarı İlhami Ural hayatta değildir, ama oğlu Adnan Ural ile birkaç ay önce konuştuk. Milli Piyango İdaresi’nin cephe değişikliği için kendisinden izin istediklerini, babasının mimarı olduğu bu yapıya ilişkin red yazısını idareye gönderdiğini ve kabul etmediğini belirtti. Candan, “14 bina içerisinde yer alan Danıştay Binasının mimarı Doğan Tekeli ile görüştük. Doğan Tekeli, haberinin olmadığını söyledi" dedi.

İlk 14 yapı ile ilgili tüm hayatta olan eser sahipleri ile görüştüklerini, hiçbirinin haberinin olmadığını belirten Candan, şöyle devam etti:

“Burada telif hakkı sahibi olan mimarlarla görüştük; çünkü, hukuksal bir süreci de başlatacağız. Hukuksal süreçle birlikte bir kampanya da yürüteceğiz.  Siz bir eser üretiyorsunuz ve eserinize bir başkası ve konuyla alakası olmayan bir Belediye Başkanı, her şeye ben karar veririm yaklaşımıyla müdahale etmek istiyor. Fikir ve sanat eserleri kanununda değişiklik öngörülüyor, mimarın ölmesiyle birlikte telif hakkının da ortadan kalkacağı bir madde var; mimarlığın özgünlüğünü bitirecek bir uygulama bu. Hatta şu günlerde, bir mimar herhangi bir ihaleye girdiğinde kamu ile bir iş yapmak istediğinde, mimarların telif haklarını baştan devretmelerini istiyorlar. Kamuya bir proje üretirken Selçuklu ve Osmanlı mimarisine dair cepheler isteniyor ve bunlar yapılmadığı takdirde bir daha ihaleyi vermeyeceklerine dair tehditler edildiğini duyuyoruz. Alafranga tuvaletlerin 'ecnebi' işi olduğuna dair, olmaması gerektiğine dair tasarımdaki baskıları mimar üyelerimizden öğreniyoruz. Bunlar ideolojik yaklaşımlardır, Türkiye Cumhuriyetinin özgürlükçü değerlerini ve modernist yapısını değiştirerek yaşam alanlarımızı değiştirmek istiyorlar”.

“Mimarların söz hakkı gasp ediliyor”

Mimarlar Odası Ankara Şube Yönetim Kurulu Üyesi Bülent Batuman, telif hakları konusunda mimarların söz hakkının gasp edildiğini söyledi. Batuman, “Telif hakları ayak bağı olarak görüldüğü için, bununla ilgili düzenleme yapıldı ve telif hakkını salt bir parasal değere indirgeyen düzenleme yapıldı. Şimdi, 'biz bu cephelerle ilgili telif hakkının var olduğunu biliyoruz, parası neyse veririz' diyorlar” dedi.