“İklim Kanunu İklim Direncini Değil, İklim Ticaretini Hedefliyor”

TMMOB Şehir Plancıları Odası, TBMM gündemindeki İklim Kanunu taslağı ile ilgili görüşlerini açıkladı. Taslakla ilgili önerilerin de yer aldığı açıklamada şu ifadelere yer verildi:

“İklim Kanunu taslağı, büyük ölçüde Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ve karbon fiyatlandırma mekanizmalarına odaklanmaktadır. Ancak, iklim değişikliğiyle mücadelenin kritik bileşenlerinden biri olan mekânsal planlama, kentlerin iklim direnci ve yerel uyum stratejileri konusuna girilmemiş ve detaylandırılmamıştır.

Kentlerin iklim değişikliğine uyum sağlaması, afet risklerini azaltması, sürdürülebilir ulaşım ve yapılaşmanın teşvik edilmesi gibi konular doğrudan iklim politikalarıyla ilişkili olmasına rağmen taslak metinde ele alınmamıştır. Kentler ve planlama konularına dair hükümlerin eksikliği, iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir boşluk yaratmaktadır.

Bununla birlikte, yerel yönetimlerin rolü kanun taslağında vurgulanmış olsa da yerel uyum eylem planlarının hazırlanması konusunda somut ve bağlayıcı hükümler getirilmemiştir. Bu durum, yerel yönetimlerin iklim dirençli şehirler inşa etme sürecindeki sorumluluklarını yerine getirmelerini zorlaştırmaktadır.

Ayrıca, sürdürülebilir kentsel gelişim stratejileri açısından da taslak yetersizdir. Yeşil altyapı, doğa temelli çözümler, sürdürülebilir ulaşım politikaları ve enerji verimli bina standartları gibi konulara yer verilmemektedir. Bunun yanı sıra, iklim değişikliğine uyum eylem planlarının nasıl hazırlanacağı ve hangi ölçekte uygulanacağı da belirsizdir.

Bu çerçevede, İklim Kanunu’na Eklenmesi Gereken Önerilerimizi sıralayacak olursak;

1- Mekânsal Planlamada İklim Değişikliğine Uyumun Esas Alınması
İklim Kanunu'na, tüm mekânsal planların iklim değişikliğine uyum ve sera gazı emisyonlarının azaltımı hedefleri doğrultusunda hazırlanması gerektiğini belirten açık bir hüküm eklenmelidir.

- Çevre Düzeni Planları, Nazım İmar Planları ve Uygulama İmar Planları iklim değişikliğiyle mücadele hedeflerine entegre edilmelidir.

- Yeni yerleşim alanları belirlenirken iklim risk analizi zorunlu hale getirilmelidir.

2- Yerel Yönetimlere Uyum Eylem Planı Hazırlama Zorunluluğu Getirilmeli

- Her büyükşehir ve ilçe belediyesi, bölgesel özellikleri dikkate alarak İklim Uyum Eylem Planı hazırlamakla yükümlü olmalıdır.

- Bu planlar kentsel ısı adası etkisini azaltma, yağmur suyu yönetimi, afet risk azaltma ve sürdürülebilir ulaşım gibi konuları içermelidir.

3- İklim Dirençli Kentsel Planlama Teşvik Edilmeli

- İklim dostu şehircilik prensipleri doğrultusunda, kentlerde yaygın kentleşmenin engellenmesi, su kaynaklarının korunması, enerji etkin ulaşımın teşvik edilmesi gibi politikalar benimsenmelidir.

- İklim değişikliğine uyum esas alınarak kentsel dönüşüm projeleri yürütülmelidir.

4- Yerel Yönetimlerin Finansmana Erişimi Kolaylaştırılmalı

- Belediyelerin iklim dostu projeler ve iklim değişikliğine uyum önlemleri için fonlara erişimini kolaylaştıracak hükümler eklenmelidir.

5- İklim Dirençliliği Mekânsal Planlara Entegre Edilmeli

- Sel, kuraklık, sıcak hava dalgaları gibi afet risklerini azaltmaya yönelik mekânsal düzenlemeler teşvik edilmelidir.

- Yeni yerleşim alanlarının belirlenmesinde iklim riskleri dikkate alınmalıdır.

Bununla birlikte, İklim Kanunu teklifine maddeler bazında eklenebilecek önerilerimiz ise şu şekildedir; 

Madde 5 - Sera Gazı Emisyonlarının Azaltımı

(4. Fıkraya eklenebilecek değişiklik)

Mevcut Metin:

Katılım ilkesi gereğince kurum ve kuruluşların sera gazı emisyonlarını azaltma yükümlülüklerinin Ulusal Katkı Beyanında yer alan sektörler bağlamında genel çerçevesi çizilerek özellikle enerji, su ve hammadde verimliliği, kirliliğin kaynağında önlenmesi, karbon ayak izinin azaltılması, alternatif temiz veya düşük karbonlu yakıtların ve hammaddelerin kullanımı, temiz teknolojilerin kullanımının ve sıfır atık uygulamasının yaygınlaştırılmasına yönelik hükme yer verilmektedir.

Önerilen Ekleme:

Bu bağlamda, kentleşme ve mekânsal planlama süreçlerinin sera gazı azaltımına katkı sağlayacak şekilde düzenlenmesi zorunludur. Kentlerin ve yapılaşmanın sera gazı emisyonlarını azaltacak şekilde planlanmasını sağlamak amacıyla;

- Ulaşım planlaması düşük emisyonlu alternatiflere göre düzenlenir,

- Kent içinde düşük karbon salınımına sahip bölgeler oluşturulur,

- Yapılaşma yoğunluğu ve yeşil alan oranları sera gazı azaltımı hedefleriyle uyumlu olacak şekilde belirlenir.

Madde 6 - İklim Değişikliğine Uyum

(3. Fıkraya eklenebilecek değişiklik)

Mevcut Metin:

Etkilenebilirlik ve risk analizleri, uyum çabalarında bütün sektörlere veri sağlamaktadır. Böylelikle gelecekte öngörülen iklim değişikliğine bağlı olasılıkları daha detaylı görmek mümkün olacaktır. Üçüncü fıkra ile, kurumlar ve sektörlerin bu verileri uyum planlarında ve faaliyetlerinde kullanmaları ve böylece eylemlerin başarısının artması hedeflenmektedir.

Önerilen Ekleme:

Uyum eylem planları kapsamında mekânsal planlar iklim değişikliğine uyum sürecine entegre edilmelidir.

- İmar planlarında taşkın, sıcak hava dalgaları ve kuraklık riskleri dikkate alınır.

- Yeni yerleşim alanları belirlenirken iklim risk analizi yapılması zorunlu hale getirilir.

Madde 9 - Emisyon Ticaret Sistemiyle (ETS) ilgili Öneri

Mevcut Metin:

ETS, ülkemizin yeşil büyüme vizyonu ile birlikte açıkladığı 2053 Net Sıfır Emisyon Hedefi doğrultusunda, sera gazı emisyonlarının piyasa temelli mekanizmalar ile maliyet etkin olarak azaltılmasını öngören uygulamalardan biri olan piyasa temelli bir araçtır.

Öneriler:

- ETS sistemi, yalnızca emisyon ticaretine dayalı bir finansal araç olarak değil, karbon emisyonlarını gerçekten azaltmaya yönelik etkin bir politika olarak kurgulanmalıdır.

- Bakanlığın ETS`den elde edeceği gelirlerin yeşil dönüşüm ve iklim değişikliğiyle mücadele amacı dışında kullanılamayacağı belirtilmiştir, doğrudan iklim değişikliğine uyum ve azaltım projelerine aktarılması zorunlu hale getirilmelidir.

- ETS kapsamında toplanan gelirlerin, yerel yönetimlerin iklim eylem planlarını uygulaması için kullanılması sağlanmalıdır.

Madde 12 - Başkanlığın Döner Sermaye İşletmesi Kurması ve Finansal Kazanç Mekanizması

(Yeni Ek Madde Önerisi)

Mevcut Durum:

İklim Değişikliği Başkanlığı`nın döner sermaye işletmesi kurarak ETS sistemi ve diğer finansal mekanizmalardan gelir elde etmesi öngörülmektedir.

Öneriler:

- İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından elde edilen gelirlerin kullanımı şeffaf olmalı, kentlerin iklim eylem planlarına destek sağlanması için fon oluşturulmalıdır.

- ETS`den elde edilen tüm gelirlerin, büyük bir yüzdesinin yerel yönetimlerin iklim projelerine aktarılması zorunlu hale getirilmelidir.

İlave olarak metne yeni bir madde önerilebilir:

Madde 7 - Mekânsal Planlama ve İklim Değişikliğine Uyum (Yeni madde veya mevcut maddeye ek fıkralar olarak eklenebilir.)

(1) Ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde hazırlanan mekânsal planlar (çevre düzeni planları, nazım imar planları ve uygulama imar planları), iklim değişikliği ile mücadele ve uyum hedeflerine uygun olarak hazırlanır ve revize edilir. Bu kapsamda;

- Mevcut mekânsal planlar sera gazı emisyonlarını azaltacak, doğa temelli çözümler içerecek ve iklim değişikliğine uyum sağlayacak şekilde güncellenir.

- Yeni mekânsal planların onaylanması aşamasında, iklim değişikliği risk değerlendirme raporu hazırlanarak bu rapora uygun kararlar alınması zorunludur.

(2) İklim Uyum Eylem Planları, büyükşehir belediyeleri, il ve ilçe belediyeleri tarafından beşer yıllık periyotlarla hazırlanır ve uygulanır. Bu planlar;

- Kentsel ısı adası etkisini azaltıcı önlemleri,

- Su yönetimini ve taşkın risklerini azaltacak altyapıları,

- Yeşil alanların korunması ve artırılmasına yönelik stratejileri,

- Sürdürülebilir ulaşımı teşvik eden politikaları,

- Afet risklerini azaltıcı mekânsal düzenlemeleri kapsar.

(3) Kentlerin iklim değişikliği etkilerini en aza indirmek için, yerleşim alanları belirlenirken, taşkın riski, kuraklık, deniz seviyesi yükselmesi gibi faktörler göz önünde bulundurulacaktır.

- Sel ve taşkın riski taşıyan bölgelerde yeni yapılaşma izni verilmeyecek, mevcut yapılaşmalar için risk azaltıcı önlemler alınacaktır.

- Su kıtlığı riski bulunan bölgelerde yeni yerleşim alanları belirlenirken, su kaynaklarına olan etkiler analiz edilecek ve su tasarrufu sağlayan mekânsal çözümler geliştirilecektir.

(4) Yeşil altyapı ve doğa-temelli çözümler mekânsal planlarda zorunlu olarak uygulanır.

- Kent içi yeşil koridorlar, geçirgen yüzeyler, çatı bahçeleri ve yağmur suyu yönetim sistemleri zorunlu hale getirilecektir.

Sonuç olarak

Mevcut kanun taslağı, ETS sistemi üzerine fazlasıyla odaklanarak Bakanlığa finansal kazanç sağlama mekanizması gibi kurgulanmış durumdadır. İklim değişikliği ile mücadele yalnızca karbon ticareti ile değil, mekânsal düzenlemeler, kent planlama faaliyetleri ve yerel yönetimlerin katılımı gibi hususlar ile sağlanabilecektir. Bu nedenle;

1- Madde 5’te mekânsal planlama ve kentlerin emisyon azaltımı için hükümler eklenmelidir.

2- Madde 6’da uyum eylem planlarına kentsel planlamanın dahil edilmesi sağlanmalıdır.

3- Madde 9’da ETS gelirlerinin yerel yönetimlerin uyum projelerine yönlendirilmesi gerektiği vurgulanmalıdır.

4- Madde 12’de Başkanlığın gelir odağının azaltılarak yerel yönetimlere fon sağlanması mekanizması oluşturulmalıdır.

TMMOB Şehir Plancıları Odası olarak, kentlerimizin iklim değişikliğine karşı dirençli hale getirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve mevzuat altyapısının kurulması için bilimsel ve teknik bilgi ışığında çalışmalarımızı sürdüreceğimizi, bu kapsamda kurumsal işbirliği çerçevesinde katkı sunmaya hazır olduğumuzu vurgulamak isteriz.”