Yerel Seçimde Genel Seçim Havası Esiyor, Siyaset 'Mahalle'ye Geri Döndü

15 günde 15 ayrı ilde 15 miting.. Başbakan Erdoğan'ın 8-23 Şubat tarihleri arasındaki seçim performansı böyle. Diğer yanda miting meydanlarına geri dönen CHP lideri Baykal ve hararetli konuşmalarla her iki ismi topa tutan MHP lideri Bahçeli.. Manzara Türkiye'nin bir genel seçime hazırlandığı izlenimini veriyor. Ancak 29 Mart'ta sandığa gidecek olanlar sadece yerel yöneticilerini seçecekler.

Yerel seçimlere geri sayım sürerken siyaset dünyamızda da daha önceki dönemlere kıyasla belirli farklılıklar kendini gösteriyor. Belki de uzun yıllar sonra ilk kez bir yerel seçim bu denli politik anlamlar içeriyor.
 
Seçim sathının temizliği

Türkiye'de yerel seçimler yıllarca genel siyasetin gölgesinde kaldı. 1963'te yapılan ilk belediye seçiminden başlayarak 1980'lere kadar gelen süreçte, siyasi yapılar ve ideoloji mahalli adaylar için belirleyici unsur oldu. Partiler de yerel seçimleri adeta genel seçimlerin bir provası olarak gördü. Örneğin 1963'te gerçekleştirilen ilk belediye seçimleri Adalet Partisi'nin (AP), CHP karşısında genel seçim öncesi kazandığı bir zafer olarak kabul edildi. AP, yerel seçimleri bir genel seçim havasına sokarken CHP'li Cemil Sait Barlas özeleştiri gibi bir açıklama yapıyordu: "17 Kasım'da yerel seçimler yapıldı. Fakat sanırsınız ki bu seçimler milletvekili seçimiydi. Seçimler bir plebisit mahiyetinde olmuştur. Seçimden önce yapılan radyo konuşmalarında parti sözcüleri hükümet politikalarını elden geçirdiler. Seçim sonrasında durum meydanda... Ne illerin derdinden bahseden var, ne belediyelerin."*
 
Bu dönemden başlayarak 1980'lere kadar yerel seçimler alabildiğine politik anlamlar içerdi. Siyaset bilimci Süleyman Seyfi Öğün'e göre "Mesela 1970'lerde seçimler, ister yerel ister genel olsun katıksız politikti. Sağ ve sol nebulalar her politik ortama alabildiğine nüfuz etmiş vaziyetteydi. Önemli olan kolera salgınlarına dönüşen çevre sorunlarından muzdarip olan Sağmalcılar'ın akıbeti değil, bu bölgenin politik olarak rakiplerinden arındırılması, o günlerin deyimiyle kurtarılmasıydı."**

Doğaldır ki bu süreçte ne adayların projeleri ne trafik sorunu ne de belediyelerin kaynak sıkıntıları tartışılıyordu. Mahalleler, belediyeler ideolojik olarak "tutulmuştu". Ancak 1980'lerden başlayarak Türkiye'nin yerel seçimleri politikadan sıyrılarak adeta bir proje yarışına dönüştü. 1989, 1994, 1999 ve 2004 yılında gerçekleştirilen son 4 yerel seçimde genel siyaset etkisini nispeten kaybederken kentsel problemler, altyapı, toplu taşıma projeleri yerel seçimlerin ana omurgasını oluşturmaya başladı.

 
Yerel yönetimde ayrışma

1980'lerden itibaren farklılaşmaya başlayan belediye başkanı, belediye meclisi üyeleri, yerel seçimlerin partiler üstü yapısını anlamak için iyi bir örnek oluşturuyor. Örsan Akbulut'un yerel seçimler üzerine yaptığı çalışmasında belirttiği üzere 1989 yerel seçimlerine gelinceye kadar, yapılan tüm yerel seçimlerde, yerel seçim türlerinin hepsinde yani belediye başkanlığı, belediye meclisi üyeliği, il genel meclisi üyeliği ve 1980 sonrasında da büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerinde, siyasal partiler benzer oylar aldı. 1989 yerel seçimlerinden sonra ise genel olarak, belediye meclisi-belediye başkanlığı ile il genel meclisi üyeliği seçimlerinde oy farklılaşması görülüyor. Örneğin DSP, 1989 seçimlerinde belediye meclisi üyeliği ve belediye başkanlığı seçimlerinde yüzde 17 ve yüzde 16'lık bir oy oranı elde etmişken il genel meclisi üyeliği seçimlerinde yüzde 20'lik bir oy oranı elde etmişti.
 
Tüm bunlar artık yerel seçimlerin, genel seçimlerin tahakkümünden kurtulduğu, bununla birlikte nispeten siyasetsizleştiği bir dönemi işaret ediyordu. Ancak 29 Mart seçimleri için aynı öngörüde bulunmak biraz güç. Çünkü 2009 yerel seçimleri adeta siyasetin mahalleye geri dönmesi anlamına geliyor. Parti liderlerinin miting meydanlarındaki yüksek sesi, yerel adayların demeçlerini bastırırken 29 Mart, projeler yerine liderlerin karşılıklı ithamlarının yarıştığı bir yerel seçim olarak siyasal tarihteki yerini almaya hazırlanıyor.
 
Peki 29 Mart seçimleri neden bu derece önemli bir farklılık gösteriyor? Bu konuda genel kanı 2007'deki genel seçimlerden oyunu artırarak çıkan AK Parti'nin, kapatma davasının ardından içine girdiği süreçte 29 Mart'ı bir meşruiyet sınavı olarak görmesi. Buna göre genel seçimlerin üzerinde bir oy alması durumunda AK Parti bütün ithamlardan "kurtularak" Türkiye'nin tek merkez partisi olduğu iddiasını kanıtlayacak. Tabii bu sonuç zarfında Türkiye'de "hâkim parti" sistemine geçilmesi gibi ihtimal de konuşuluyor.
 
Yerel seçimlere genelin bu denli hâkim olmasının ardında, kapatma davası süreciyle birlikte işleyen Ergenekon soruşturmasının etkisinin de rol oynadığı düşünülebilir. Türkiye bir yanda yargının siyasallaşması tartışmalarını yaparken, mevcut siyasi atmosferin de toplumsal ayrışmayı körüklediği gözleniyor. AK Parti ve DTP arasındaki Kürt kimliğine yönelik siyasetin kızışması ve TRT 6 gibi adımlar, genel siyasetin yerel seçimlerdeki tahakküm nedenleri arasında gösterilebilir. Tabii liderlerin yerel seçimi, genel siyasetin çizgisine taşımaya yönelik bilinçli tercihlerinin yanında küresel krizin "ekonomik" sonuçlarının da bu anlamda etkili olduğunu düşünmek mümkün.

 
Fuat Keyman / Koç Üniversitesi: Kabul edilemez bir ilki yaşıyoruz

Bu yerel seçimler yerel sorunların tartışılmadığı bir yerel seçim niteliğinde, bu da hem siyasi istikrar hem de Türkiye için üzücü. AKP yerel seçimleri kendisinin meşruiyeti, siyasal gücü ve toplumsal desteği temelinde bir referandum olarak görüyor; yüzde 47'nin aşağısına düşmezse, kapatma davası ve toplumsal uzlaşma eksikliği temelindeki eleştirilere seçimlerin yanıt vereceğini ve böylece kendi gücünü pekiştireceğini düşünüyor.

CHP yüzde 20-22 bandını tutup, ana muhalefet partisi konumunu, dolayısıyla Deniz Baykal kendisinin parti içi liderlik ve gücünü koruyabileceğini düşünüyor. MHP-CHP'yi geçip ikinci parti konumuna gelip, seçmene ben kitle partisiyim AKP'ye alternatifim demek istiyor. DTP, başta Diyarbakır olmak üzere bölgedeki gücünü AKP'ye karşı korumak istiyor. AKP Diyarbakır, İzmir, Eskişehir, Çankaya gibi "kilit yerlerde" kazanıp, Türkiye genelinde CHP ve bölgede DTP üzerindeki gücünü sağlamlaştırmak istiyor. Bu anlamda da bence bir yerel seçimin bu kadar genel seçim gibi yapılması bağlamında bir ilk yaşıyoruz. Bu da hiç kabul edilemez bir ilk.
 
Ali Yaşar Sarıbay / Uludağ Üniversitesi: Hâkim parti sistemi demokrasiyi vurur

Genel siyasetin, yerel seçimler üzerine etkisi eskiden beri mevcut bulunan bir şey. Türkiye'de yerel seçimlerin fonksiyonunun, beldeye hizmet götürme yarışmasından çok ve bunun tersine genel siyasette hâkim olan bakışın yerel olana yansıması olarak görüyoruz. Bu anlamda 29 Mart seçimlerinde siyaseten değişen pek bir şey yok. Ancak mevcut yerel seçim süreci iktidar ve muhalefet açısından bir meşruluk yarışına dönüşüyor.

Özellikle AKP'ye yönelik kapatma davası ve Ergenekon soruşturmasına ilişkin süreç, bir anlamda mevcut iktidarın meşruluğu ya da gayrimeşruluğunun ispatı anlamına büründü. Muhalefetin en fazla yüklenmek istediği alanın da bu meşruluk zemini olduğunu görüyoruz. Fakat muhalefet buna yüklenemiyor. Seçim tartışmaları daha çok şahsiyat üzerinden yürütülüyor. Seçimler tiyatral bir duruma dönüyor. Meydanlarda krizle ilgili somut öneriler, tahliller ya da yerel yönetimlerin demokrasinin gelişimine etkileri tartışılmıyor. Yerel yönetici adaylarından çok parti liderlerini görüyoruz. Erdoğan-Baykal-Bahçeli arasındaki şahsi tartışmalarla bir genel seçim süreci atmosferi yaşanıyor. Bunun demokrasi üzerindeki sonucu çok farklı olabilir. İktidarın meşruluğu ya da "iktidarlığı" onaylanırsa hâkim parti sistemine geçilir ve bu uzun süre devam edebilir. AKP'nin tutumuna bakılırsa, "son Osmanlı padişahı" pankartında görüldüğü gibi bunun toplumun bütününe hâkim olması demokrasinin gelişimi açısından olumsuz bir etki yapar. AKP'yi iktidara getiren unsurlardan biri "sessizlerin sesi" olması iddiasıydı. Bu anlamda eşitlik tesis olduktan sonra, diğer eşitsizlikleri görmeyen bir iktidar yapısına büründü.
 
Altan Öymen / Eski CHP Genel Başkanı: Mevcut konjonktür de tartışmaları etkiledi

Bu yerel seçimlerin bir genel seçim havasında yaşandığını düşünüyorum. Gerçi Özal döneminde de 1984-89 yerel seçimlerinde genel siyaset belirleyici olmuştu fakat sonra projelerin konuşulduğu, tartışıldığı yerel seçimler yaşandı. 29 Mart seçimlerine bakarsak, burada hiç proje falan konuşulmadığını görüyoruz. Gerek iktidar gerek muhalefet açısından tüm yurtta bir genel seçim havası yaşanıyor.

Bunun birkaç farklı sebebi bulunuyor. Öncelikle genel konuların her şeyin önüne geçtiğini görüyoruz. İşsizlik, yoksulluk gibi genel sorunlar şu anda halkı daha çok ilgilendiriyor. Adaylar istediği kadar proje anlatsın, şu anda halkın tartıştığı konular farklı.

Öte yandan iktidarın siyasi anlamda yaptıkları da tartışma konusu. Belirli bir kesimde "dinlenme" korkusu var. Bir de iktidarın medyaya saldırısı var. Bu sadece basın hürriyeti anlamında anlaşılmamalı. Medya saldırısı herkesin haber alma hürriyetini engellemesi bakımından demokrasiye ilişkin bir sorun teşkil ediyor. Yerel seçim sürecinde bütün bunların etkili olduğunu görüyoruz. Tabii sadece siyasetçinin değil, mevcut konjonktürün de etkisi var bu durumda. Özellikle, Ergenekon ve Deniz Feneri gibi davaların yargı ve siyasallaşma tartışmasının önemli etkileri bulunuyor. Yolsuzluk, yoksulluk, işsizlik, hukuk devleti gibi meselelerin ön plana çıktığını görüyoruz. Güneydoğu'daki DTP-AKP mücadelesindeki gibi genel siyasetin yerelde hâkimiyeti söz konusu. Anayasaya göre genel seçimler öncesinde görevinden ayrılması gereken Adalet Bakanı'nın bile merkezi "hükümetle iyi geçinecekleri seçin" şeklinde yerel seçime müdahil olması bir rezalet.
 

 
Yerel seçim meydanında liderlerden inciler
 
Seçim niye yapılıyor

Deniz Baykal / CHP Lideri
1 Mart 2009
 
"(Başbakan Erdoğan) Beni meydanlara çağırmıştı, koştum geldim. İşte Adıyaman, işte CHP! Benim aleyhimde söyleyecek lafın varsa karşıma çık. Dünyanın her yerinde bunun usulü var. Ekrana çıkarız, tarafsız gazeteciler sorar, vatandaş izler... Kaçıyor. TC Başbakanı kaçar mı? 'Meydana gel' diyor. Geldik ne oldu. Sen kendi meydanında konuyorsun, ben de kendi meydanımda. Böyle olmaz...

Çok oyla şımardılar, yanlarına yaklaşılmaz oldu. Çok oyu taşımak iktidarlar için kolay değildir. Çok para insanı, çok oy siyasi partileri bozar. Siyasi partiler de birdenbire hak etmeden büyük oy sahibi olunca ne oldum demeye başlarlar. Şuna çatarlar, buna çatarlar, ortamı karıştırırlar, millete hükmetmeye kalkışırlar. Seçime girerken mesela 'Oyunu bana vereceksin ha, oyunu bana vermezsen sana gösteririm, sana hizmet vermem' derler. Milleti tehdit etmeye, millete şantaj yapmaya başlarlar değil mi? Sen milleti ne hakla tehdit ediyorsun. Seçim niye yapılıyor, seçim yapmanın anlamı ne? Seçimi yapacaksın, millet kimi istiyorsa onu getirecek."
 
Bak malum medya

Tayip Erdoğan / AK Parti Lideri
2 Mart 2009

"Şimdi medyaya sesleniyorum, bak malum medya, eğer boşluk arıyorsanız arka taraf boş. Ama ben arka tarafa değil, meydana sesleniyorum. Meydana bak. Biz bu ülkenin menfaatine halel getirmedik. Biz, kim ne derse desin adam gibi dururuz adam. Sayın Baykal Sinop'ta şahsımla ilgili bazı ifadeler kullanmış. Sayın Baykal beni bu makama sen getirmedin, milletim getirdi, milletim. Fakat senin bu milletle aran yok ki. Benim aldığım terbiye, aldığım edep dersi sana cevap vermeye müsaade etmez. Yoksa sana çok iyi cevabı veririm ama siyaseti bıraktıktan sonra. Bu makamda değil.

Hortumlar kesilince birileri bağırmaya çağırmaya başladılar, feryada başladılar. Çünkü alışmışlardı, onlara devamlı el pençe divan duranlar geliyordu ve ne isterlerse alıyorlardı. Sayın Baykal da onların avukatlığını yapıyor. Bizi nasıl bastıracak? Eline almış bazı dosyalar. Kırtasiyecide dosyalar bol. O dosyalarla kapı kapı, meydan meydan dolaşıyor. Onun da gerçeği çıkacak ortaya."
 
Türkçemizi kabalaştırıyorsun

Devlet Bahçeli / MHP Lideri
4 Mart 2009

"Oraya çıkıyorsunuz ve orada bu seçimlerdeki memleket için hayırlı olacak düşüncelerinizi anlatacağınız yerde, kibirle, gururla, herkesi küçümseyerek konuşmaya başlıyorsunuz ve konuşmanız siyasi üslubu çirkinleştiren, Türkçemizi kabalaştıran ve herkese hakaret eden bir konuşma olarak dikkat çekiyor.
Gittiğiniz her yerde gerginliği artırıyorsun. Kargaşa yaratmaya çalışıyorsun, kendi seviyene diğer siyasi partileri çekmeye çalışıyorsun.

Bu tuzağa da başta CHP düşüyor. Türkiye'nin gerçeklerini vatandaşınla paylaşacağınız yerde iki yiğit çıkmış meydana, birbirlerine hakaret yarışıyla, seçim yarışı yapmaya çalışıyorlar. Sayın Başbakan'a sesleniyorum. Konuşurken dikkat et. Milletimize nezaket içerisinde ne yapmışsan onu anlat. Siyasi parti liderlerini azarlamaya kalkıyorsun. Hadi oradan, haddin değil bu senin."