Yerasimos’un Ardından

ramızdan ayrılan Stefanos Yerasimos’un önce kitaplarını tanıdım, sonra kendini.

Kültür Girişimi toplantılarında birlikte çalıştık. Kitabi bilgileri, akan tarih içinde değerlendiren, perspektifiyle bilimsel gerçekleri güncelle bağdaştıran bir bilim zekásının bütün özelliklerini taşıyordu.

Kitaplarındaki; Osmanlı’ya, Bizans’a, Türkiye’ye dair saptamaları, bugünkü çalışmaları biçimlendirecek değer ve önemdedir.

İmparatorlukların Başkenti İstanbul’un (Çeviri: Ela Güntekin - Ayşegül Sönmezay. Tarih Vakfı Yayınları) Giriş’indeki bir cümle, onun tarih anlayışını, İstanbul’u algılayışını özetler:

‘İstanbul’u ve burada filizlenen uygarlıkları anlamanın yolu da, ister istemez, Boğaz kıyılarından dünyaya egemen olanların dünya görüşünü kurmaktan geçer.’

Kitabın benim için önemli bölümü, ‘Bursa: Osmanlı Sanatının Doğuşu’. Cami mimarisiyle bir imparatorluğun estetik tarihi anlatılır bu bölümde.

Türk Metinlerinde Kostantiniye ve Ayasofya Efsaneleri, (Çeviren: Şirin Tekeli, İletişim Yayınları) yaşadığım İstanbul’un tarihini, kaynaklardan derlenen söylencelerle sunuyor.

İstanbul’un tarihi üzerine okuduğum en bilgilendirici, mutlaka okunması gereken en önemli çalışmalardan biri.

Örnek vermeli:

Justinianus, Ayasofya’nın döşemelerini gümüş kaplama yapmak istemiş; ama çevresindekiler önlemiş. Gerekçeleri de şu: Dünyanın sonu yaklaştığında yoksullar onları çalar. Atinalı filozof ve astrologlardan bazıları da, krallığın son günlerinin karanlık geçeceğini, gümüş kaplamaların söküleceğini söylemişler. Efsane mi, kehanet mi, ileriyi görmek mi?

Osmanlı ne yerdi, sofra kültürü nasıldı, büyükannemizin pişirdiği yemek, eski yüzyıllardan beri aynı mıydı?

Yerasimos’un Sultan Sofraları - 15. ve 16. Yüzyılda Osmanlı Saray Mutfağı’nı (Çizimler: Belkis Taşkeser. YKY) okuduğunuzda, bazı algılamaların yanlış olduğunu anlarsınız.

Sultan Sofraları’nın içindeki yemek tarifleri ile bugünkü yemekleri karşılaştırabilirsiniz.

Kitap yayınlandığında, Feriye’de yapılan tanıtım toplantısında bu yemekler yenilmişti. Damak tadı çeşitliliğini sevenler için tariflerden yararlanacağınız bir yemek kitabı.

Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye’yi (Türkçesi: Babür Kuzucu, Belge Yayınları) okumadan Yerasimos’un çalışmalarının odak noktasını anlamak zordur.

Üç ciltten oluşan Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye’nin birinci cildi Bizans’tan Tanzimat’a, ikinci cildi Tanzimat’tan 1. Dünya Savaşı’na, üçüncü cildi 1917-1971’e kadar olan zaman dilimini kapsamaktadır.

İncelemede; Batı ile Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ilişkileri, çöküşü hazırlayan nedenler, ekonomik ağ ve kültürel ağ anlatılmaktadır.

Bugün nerde tökezlediğimizi, nerde tarihin tekerrür ettiğini bu incelemeden anlayabilirsiniz.

STEFANOS YERASİMOS ile Türkiye ciddi bir araştırmacısını kaybetti. Artık kitaplarda yaşayacak.