Mortoyu Çeken Morgıç

En yetkili ABD’li ağızlardan “Büyük çöküşe hazır olun” filan gibi kelamlar duyunca, Amerikalı bir arkadaşıma New York’ta durum nasıl diye sordum. Gelen yanıt şaşırtıcı olmadı: “Emekliler korku içinde. Gelirlerini tahvile bağlamış pek çok kişi tedirgin. Pek çok banka daha büyükleri tarafından yutulmuş durumda. Pek çok banka tarih oldu. Pek çok kişi işini kaybetti. Pek çok kişi seyahat planını iptal etti. Kimse otomobile para harcamıyor artık. Pek çok kişinin kredi limiti düşürüldü. Herkes kendi kabuğuna çekiliyor.”

Başkan Bush’a yakınlığıyla bilinen gazeteci Friedman ne diyordu: “Anlaşılan bu bir güven krizi... Bankaların bankalara güveni kalmadı. Kimse kimseye kredi vermiyor!”

Gerçekte kısa bir süre önce ABD’de her şey nasıl başlamıştı? İnsanlar “Dünyada morgıç ahirette borç” prensibiyle ev almaya ikna edildiler. İşler iyi gitmezse, evi içine girdiği borç miktarından daha fazla bir bedele satabileceklerine inandırıldılar. Oysa öyle olmadı. Danıştığım dostum Raşit Gökçeli bakın nasıl özetliyor: Morgıç taksitleri arttı ve hane halkı bütçeleri bu taksitleri karşılamamaya başladı. Üstelik ev fiyatları artacağına düştü. Dolayısıyla evler hacizle ellerinden alındı ama bu kez bankalar da evleri nakde çeviremedi. Hayalet şehirler, batık bankalar oluştu. Kanlı bir “western” gibi... Gayrimenkuldeki batak, sonunda hisse senetlerini vurdu, yani gerçek ekonomiyi salladı.

Morgıç felaketi buydu. Bankalar ve fon yöneten şirketler “covenant lite” denilen ve her türlü mali denetimden ve kuraldan yoksun krediler vermişlerdi. Bu süreçte imzalanan karşılıksız kağıtlar bir hurda yığını olarak piyasaları kırıp geçirmişti. ABD’liler hemen bir ad taktılar buna: Toksik kağıtlar... Buyur ola, tsunami gibi bütün kıyılara hızla yaklaşan 21’inci yüzyılın ilk küresel toksik para krizine bu kez de...