|
Ankara'da hızla artan alışveriş
merkezleri (AVM), akademik araştırma konusu oldu. Gazi
Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ve
TÜBİTAK işbirliği ile gerçekleştirilen ve 2011 Eylül'ünde
sonuçlanan “Ankara’daki Alışveriş Merkezlerinin ve Alışveriş
Potansiyelinin Mekansal Dağılımının Perakende Yerseçim Modelleriyle
Analizi” başlıklı projenin çıkış noktasını "özellikle son yıllarda
hızlı artış gösteren ve bugün kişi başına düşen kiralanabilir alan büyüklüğüne
bakıldığında Türkiye’de ilk sırada olan Ankara’nın bu gelişimden nasıl
etkilendiğini bulmak" oluşturuyor. Öğr. Gör. Dr. Burcu H.
Özüduru ile Doç.Dr. Çiğdem Varol’un yürüttüğü TÜBİTAK
projesinde, Mart-Mayıs 2010 aylarında Ankara’daki 13 AVM’de toplam 2 bin 970
kişi ile görüşüldü. Araştırma, hem Ankara’daki AVM tüketici profilini ve
davranışlarını, hem de elde edilen demografik ve sosyo-ekonomik verilere göre
Ankara’nın alışveriş potansiyel haritasını ortaya koyuyor.
AVM gelişiminin planlanmasının önemli bir süreç olduğuna ve hem kamu hem de
özel sektör yöneticilerini yakından ilgilendirdiğine dikkat çekilen araştırmada,
AVM için konumun seçilmesinden piyasa stratejilerinin yatırıma etkisinin
belirlenmesine, tüketicilerin tercihlerinin değerlendirilmesine kadar pek çok
konunun bu sürecin içinde yer aldığı kaydediliyor. Projeyle, Türkiye açısından
eksik olan bu yerseçimi süreçleri arkasındaki çalışma ve analizlere bir çerçeve
oluşturulmaya çalışıldığını belirten Öğr. Gör. Dr. Burcu H. Özüduru ve Doç.Dr.
Çiğdem Varol, söz konusu çalışmayı şöyle özetliyorlar:
"Bu amaçla, proje, sektörde bilimsel açıdan incelenmemiş konuları ortaya
çıkarmakta, bu konular ışığında yasal yönetsel boyutta eksik kalan konuların
tamamlanması için bir kentsel strateji ve politika paketleri önerisi sunmayı
hedeflemektedir. Özellikle, perakende sektör ve AVM yöneticileri ve kamu
yöneticileri ile yapılan derinlemesine görüşmelerden elde edilen bilgiler
aracılığı ile literatürden elde edilen bilgiler, toplanan verilerle yapılan
modeller ve anket uygulaması aracılığı ile belirlenen tüketim alışkanlıkları ve
tüketici davranışlarının bir araya getirilip, hem piyasanın hem de akademik
bulguların karşılaştırılmasının yapılması bu çalışmayı özgün kılmaktadır.
Böylece, tek bir kent örneğinde olsa da, daha sonra yapılacak yer seçimi
çalışmalarına bir temel sağlanmış olacaktır".
Bulgular
Araştırmadaki anket sonuçlarına göre, görüşülen kişilerin yüzde 32’sinin
AVM’leri haftada bir, yüzde 25’inin ise haftada birden fazla sıklıkla AVM’leri
kullandıkları saptandı. Görüşülen tüketicilerin yüzde 50’si AVM’lere özel
araçlarıyla geliyor. Ankete katılanların yüzde 64’ü mağazalardan alışveriş için,
yüzde 59’u dolaşma ve gezinti için, yüzde 49’u ise yeme-içme için AVM'leri
tercih ediyor. AVM'lerden en çok alınan ürünler de giyim, ayakkabı, aksesuar,
yeme-içme, market ve teknoloji ürünleri olarak sıralanıyor.
AVM’lerin tercih edilmesindeki en önemli etkenler ise temizlik (yüzde 68),
AVM’nin atmosferi (yüzde 56), fiyatların uygunluğu (yüzde 55), mağaza ve
markalar (yüzde 54), güvenlik (yüzde 52), kolay erişim (yüzde 50), mağaza
çalışanlarının davranışları (yüzde 48) ve eve yakınlık (yüzde 44) olarak
belirtiliyor.
Anket için görüşülen kişilerin profiline bakıldığında da ortak özellikler
dikkat çekiyor. AVM kullanıcılarının yüzde 32’si 24-33 yaş aralığında, yüzde
53’ü bekar, yüzde 47’si üniversite mezunu, yüzde 40’ı lise ve dengi meslek okulu
mezunu, yüzde 27’si öğrenci, yüzde 26’sı ücretli özel sektör çalışanı, yüzde
21’i ücretli kamu çalışanı, yüzde 67’si ev sahibi, yüzde 58’i araba sahibi ve
yüzde 66’sı ise kendini orta gelir grubunda görüyor.
Kent merkezindeki alışveriş caddeleri ile karşılaştırıldığında, AVM’lerin
özellikle giyim, ayakkabı ve aksesuar ile dayanıklı tüketim malzemeleri ve beyaz
eşya harcamalarında tercih edildiği, eğlence amaçlı servisler için ise ağırlıklı
olarak kent merkezlerinin tercih edildiği söylenebilir. AVM’lerde ortalama 126
TL harcama yapılıyor ve bunun içinde örneğin en fazla tüketimin yapıldığı giyim,
ayakkabı ve aksesuara ortalama 119 TL ayrılıyor. Görüşülen kişilerin sadece
yüzde 7’si hiç harcama yapmadığını belirtiyor.
Bu araştırmada, tüketicilerle yapılan anketler dışında AVM’ler hakkında elde
edilen genel bulguların (büyüklük, mağaza sayısı, konum, erişilebilirlik, vb.)
Ankara’nın genel demografik ve sosyo-ekonomik özellikleriyle eşleştirilmesiyle
Ankara’nın genel alışveriş potansiyeli de ortaya konulmuştur. Bu anlamda bu
çalışma, Ankara’daki AVM’lerin bugünkü durumu, tüketim alışkanlıkları ve bu
konuda geliştirilmesi gerekli politikalar konusunda önemli bir katkı
sağlamaktadır.
Proje için neler yapıldı
Projede, öncelikle kapsamlı bir literatür taraması yapıldı. Bu tarama
sonucunda hem dünyadaki, hem Türkiye’deki perakende sektörünün değişimi ve yeni
eğilimler saptandı. Ayrıca, literatürdeki ticaret alan analizleri, yer seçim
modelleri ve diğer analiz tekniklerindeki gelişmeler hakkında da bilgi edinildi.
Daha sonra, Türkiye’deki perakende sektörünün özelliklerini anlamak, bu
özellikleri diğer ülke örnekleri ile de karşılaştırabilmek ve sektördeki özgün
problemleri belirlemek amacıyla hem sektör hem de AVM yöneticileri ile, yasal ve
yönetsel boyuttaki süreçleri anlamak için de yerel ve merkezi idare yöneticileri
ile derinlemesine görüşmeler yapıldı. Bu görüşmelerden elde edilen öngörü ve
bulgular, daha sonra tüketici davranışlarını belirlemek için uygulanacak anketin
hazırlanmasında ve kentsel politika paketlerinin çerçevesinin oluşmasında
özellikle etkili oldu. Tüketici davranışlarını belirlemenin talebin
şekillenmesini anlayabilmek açısından öneminden yola çıkılarak, Ankara’da
seçilen 13 AVM’de toplam 2 bin 970 kişi ile anket yapıldı. Yapılan ankette,
görüşülen kişiler hakkında demografik ve sosyoekonomik bilgiler toplandı;
böylece bu kişilerin AVM ve kent merkezlerini kullanımları ile de eşleştirilerek
kentteki AVM kullanıcılarının mekansal davranışları, tüketim eğilimleri, diğer
kentsel sistemlerle olan ilişkileri hakkında detaylı bilgi edinildi.
Proje paketlerinden bir diğeri olan Ankara’daki AVM’ler hakkında veriler
toplanarak yerseçimi modellerinin kurgulanması iki ayrı yöntem (mekansal oto
regresyon ve coğrafi ağırlıklandırılmış regresyon) kullanılarak
gerçekleştirildi. Bu modeller, hem yerseçimlerinde etkin olan değişkenlerin
saptanmasında, hem de AVM arzının talep ile örtüşmediği (ya az ya da fazla
olduğu) mahallelerin belirlenmesinde etkin oldu. Böylece, AVM yatırımcılarının
özellikle yatırım yapabileceği mahalleler bağımsız değişkenlere bağlı olarak
saptandı. Bu modellerin kurgulanması ile yer seçimi modelleri kentsel
politikalara koşut olarak kullanılabilecek.
Son olarak, tüm proje paketlerinden elde edilen bulgular ışığında, AVM’lerin
etkin gelişimi ve kentsel sistemlere olan etkisinin sağlıklı bir şekilde
planlanması hedefiyle kentsel politikalar ve stratejiler
kurgulandı.
|
