800 Yıllık Selçuklu Mescidi Lağım Altında

Dünyada yalnızca Gaziantep’te rastlanan ve bir zamanlar kentte çok sayıda örneği bulunan kastellerden geriye kalan 6 kastelden biri olan tarihi Pişirici Mescidi ve Kasteli, çevresindeki evlerin kanalizasyon sularından zarar görüyor. Tarihi Antep evlerinin lağım sularının bir bölümü, Pişirici Mescidi’nin içine akmaya başlayınca yaklaşık 800 yıllık tarihi yapının taşları çürümeye başladı. Özellikle kenti ziyaret etmek için gelen turistlerin uğrak yeri olan Selçuklu eserini şimdi kokudan kimse ziyaret edemiyor.

Gaziantep'in Suyabatmaz Mahallesi Pişirici Sokak üzerindeki ve su mimarisinin eşsiz örneklerinden biri olan, merdivenle inilen yerin 15 metre altındaki Pişirici Mescidi ve Kasteli'nin içine sızan lağım suları nedeniyle, tarihi yapının tavan ve duvarları da aşınmaya başladı. Özellikle yaz aylarında vatandaşların sıcaktan korundukları mekanın başında gelen Pişirici Mescidi'ne sızan evlerin kanalizasyon sularının bir bölümü, mescidin tavan ve duvarlarından içeriye akıyor. Kanalizasyon suları pis koku yaymanın yanı sıra duvardaki Arapça yazılarla Salavat-ı Şerife'ye zarar vermeye başlarken, yapılan çalışmalara rağmen sızıntının geldiği yerin tespit edilemediği bildirildi. Suyabatmaz Mahallesi Muhtarı Metin Ağalın, Pişirici Mescidi ve Kasteli’nin lağım sularından kurtarılmasını isterken, defalarca çalışma yapılmasına rağmen sızıntının bulunamadığını söyledi. Ağalın, şöyle konuştu:

"Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı GASKİ Genel Müdürlüğü ekipleri bunun çalışmasını yaptı. Kanalları açtılar. Bir şekilde bu suyun nereden geldiğini tespit edemiyorlar, daha önce böyle bir şey yoktu. Bugün restorasyondan geçmiş tarihi eser bu şekilde, yani bu çok şaşılacak iş. Restorasyondan sonra en az 20 defa açıldı, ama bu şekilde bunu tespit edemiyorlar, anlayamıyorum. Buraya bu kadar ciddi bir para harcanmış, ama kanalizasyon suyu sızması nedeni ile kötü durumda. Bir an önce sızmanın bulunmasını istiyoruz."

GASKİ Genel Müdürü

Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi (GASKİ) Genel Müdürü Fahrettin Uslusoy ise, mescidin kotunun yerin bayağı altında olduğunu, normal bir kanalizasyon kotunun altında bir alanda bulunduğu için çok uzun zamandan bu yana sızıntıları tespit etmek için uğraş verdiklerini belirtti. En sonunda son bir çare olarak cadde üzerindeki bütün kanalizasyon sistemini baştan aşağı yenileyip, sağlam bir boru kullandıklarını anlatan Uslusoy, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Ama yine baktık ki halen damlamalar devam ediyor. Şimdi bizim bir sıkıntımız da bunun civarındaki yapıların eski yapı olması, kendi iç yapılarının alt yapılarının sıkıntılı olması ve bu yapıların da bir kısmının metruk vaziyette, ya hiç kullanılmaması, ya da çok az kullanılması. Şimdi, yavaş yavaş artık bu binanın, bu civardaki evlerin sahipleriyle görüşüp teker teker kendi tesisatlarını kontrol ediyoruz. En azından bu mescidimizin böyle bir olumsuzluğu bir daha yaşamaması için bu çabayı da sarf ediyoruz. Mülkiyet hakkından dolayı evlere kendimiz giremiyoruz. Ev sahiplerini buldukça teker teker açıp kanalizasyon sistemlerini baştan aşağıya mescide zarar vermeyecek şekilde, oradaki tabii güzelliğe zarar vermeyecek hale getirilmesi için çalışmalarımızı yapıyoruz."

Pişirici Mescidi ve Kasteli yetkilisi de, GASKİ Genel Müdürlüğü’nün Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile ortak bir çalışma yürütmek için harekete geçtiğini söyledi.

Gazientep'in unutulan kastelleri

Dünyada yalnızca Gaziantep’te rastlanan ve bir zamanlar kentte çok sayıda örneği bulunan kastellerden geriye yalnızca 6 tane kaldı.

İçme suyu şebekelerinin ve buzdolabının olmadığı dönemlerde, günlük yaşamda önemli yer tutan kasteller, günümüzde yalnızca çeşmelerden su akmadığı zamanlarda hatırlanan eserler olarak varlıklarını sürdürüyorlar. Geçmişte "libas" diye adlandırılan yer altı su yolları üzerinde inşa edilen ve 5-10 basamaklı merdivenler aracılığıyla ulaşılabilen gösterişsiz tarihi yapılar olan kasteller günümüzde, serin olması nedeniyle yazın sıcaktan bunalan yaşlıların, sürekli akan ücretsiz suyu nedeniyle de halı, kilim ya da çamaşır yıkayan kadınların ilgisini çekiyor. İçinde tuvalet, banyo, mescit, dinlenme odası, çamaşırhane gibi bölümlerin bulunduğu kasteller, bu hizmetlerin karşılanması yanında yaz sıcağının etkisiyle bozulabilecek gıda ürünlerinin saklandığı mekanlar olarak ilgi görüyordu. Kasteller, birçok görevi üstlenmelerine karşın belki de yer altında yapıldıkları için pek de dikkati çekmeyen, sanat tarihi terminolojisinde kendilerine yer bulamayan eserler olarak kaldılar ve geçen zaman içinde yok oldular.

Gaziantep’te bir zamanlar onlarcası bulunduğu ifade edilen kastellerden, halen Şeyh Fethullah, İhsan Bey, Pişirici Mescidi, İmam-ı Gazali, Ahmet Çelebi ve Kozluca adlarıyla anılan 6’sı ayakta duruyor.

Tarihi Pişirici Mescidi ve Kasteli

Selçuklu mimarisinin özelliklerini taşıyan Pişirici Mescidi ve Kasteli 1285 yılında halkın içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamak için yapıldı. Yer altı su arklarının birleşim noktasında kaya oyularak inşa edilen Pişirici Kasteli’ne daha sonra mescit eklendi. Kayaların oyularak suyun bölümlere ayrıldığı ve özellikle asma tavanıyla ünlü Pişirici Mescit ve Kasteli’ne 28 basamakla iniliyor.

Tarihi yapı, kentin içme suyu şebekesine kavuşması sonrasında gözden düştü ve kentteki kültür mirası eserler arasına katıldı. İçinden akan su nedeniyle özellikle hava sıcaklığının yoğun olduğu yaz aylarında ilgi gören mescit ve kasteli, günümüzde erkekler dinlenmek, kadınlar halı, kilim, çamaşır ve bulaşık yıkamak, çocuklar ise avlusundaki küçük havuzlara girerek serinlemek için tercih ediyor.

İnsanların susuzluğunu giderdiği, serinlediği, çamaşır ve bulaşığını yıkadığı, tuvaletlerin bulunduğu tarihi yapıda, "Çimeceklik" denilen duş alma bölümleri de yer alıyor. İç duvarlarında Salavat-ı Şerife, 12 İmam adı, Ayet-el Kürsi yazılan Pişirici’de geniş bir de mescit, oturak yerleri, 8 tuvalet, iki havuz ve yer altı su kanalları, civar evlerin su ihtiyacını gideren livaslar (geniş yer altı su kanalları) bulunuyor.