Ağlarına Bir Asrın Sanatı Takılı

0 metre yüksekliğindeki, sekiz ayaklı çelikten örümcek 'Maman' (1999), karanlık köşesinden yeni çıkmışcasına canlı, Thames'in kenarında, galeriyi ziyarete gelenleri karşılıyor.

Tate Modern, Louis Bourgeois'nın yaklaşık 70 yıla yakındır devam eden inanılmaz sanat kariyerini ele alan retrospektif bir sergi açtı Ekim 2007'de. Bu sergide sanatçının 200 parçadan oluşan eserleri sergileniyor. Bourgeois çağımızın en önemli heykeltıraşlarından biri. 1911'de Paris'te doğmuş. Antika eşya ve goblen tamiriyle uğraşan bir ailenin çocuğu. 1932 yılında Sorbonne'da kısa bir süreliğine matematik ve geometri okuduktan sonra, Paris Üniversitesi felfese bölümüne giriyor. …cole des Beaux-Arts, …cole du Louvre gibi okullara gittikten sonra, Fernand Leger'in öğrencisi oluyor. 1938 yılında Paris'te sanat galerisi açtığı dönemlerde tanıştığı Amerikalı sanat tarihçisi eşiyle evlenip New York'a taşınıyorlar.

New York o dönemlerde Andre Breton, Marcel Duchamp, Marx Ernst, Alberto Giacometti gibi savaş sonrası Amerika'ya göçmüş Avrupalı sanatçıların yaşadığı bir şehir. Bourgeois da kısa sürede sanat çevrelerinin içine giriyor ve 1940'ta ilk sergisini açıyor. Primitif sanatın etkisinde olduğu bu yıllarda yaptığı tahtadan, ince, abstrak heykelleriyle dikkat çekiyor. 40'lı yıllardan itibaren pek çok farklı sanat akımıyla özdeşleştirilmiş olmasına rağmen Bourgeois'nın sanatı zaman içinde, sürekli değişip gelişmiş. Hem sanatçı, hem anne ve eş olmayı aynı anda başarmaya çalışan kadın sanatçının içine düştüğü kaçınılmaz ikilemi yansıttığı Femme Maison (Ev Kadını) serisi de ilk kez bu yıllarda kafasında şekillenmeye başlıyor. 'Mahkûm' ve 'hapishane' arasındaki ilişkiye benzettiği 'kadın' ve 'ev' ilişkisi, sanat hayatı boyunca sorguladığı temaların başında geliyor.

1950'lere geldiğimizde, onun için fiziksel ve metaforik olarak çok önemli olan ve 'hareketin başlangıç noktası' olarak gördüğü 'spiral' formu geride bırakıp, biyomorfik ve fallik formlara yöneldiğini görüyoruz. Yine insan bedeni, kadın ve ev, yalıtılmış birey ve grup içindeki birey ilişkisi, paradoks, aile içindeki yabancılaşmalar ve kabullenişler gibi, sürekli kafasını kurcalayan temalara sadık kalarak, minimalizme karşı çıkan farklı bir çizgi seçiyor. Yeni heykelleri, daha önce gördüğümüz dimdik ve sabit tahta heykellerinin tersine, plaster ve lateks gibi yeni malzemeleri denediği, insan organlarının yumuşak dokusunu veren organik formlar.

1980'ler dönüm noktası
1980'li yıllar Bourgeois için bir dönüm noktası. Bu tarihlerde New York'ta terk edilmiş eski bir kumaş fabrikasını atölyeye çeviriyor. Bu yeni ve geniş alanda sanatını farklı bir noktaya getiren örümceklerini ve Cell (Hücre) adını verdiği insan boyutundaki enstalasyonlarını üretmeye başlıyor. Farklı malzeme arayışına eski kumaşlar, şişeler, kavanozlar, fanuslar ve iğneler de ekleniyor.

'Hücre'ler geçmiş zaman içinde donup kalmış, kapısı kapatılıp yıllar sonra yeniden açılmış karanlık odalar gibi. Her biri örümcekler, aynalar, iğnelerle dolu ürkütücü labirentler sanki. Her oda aynı zamanda birer kafes, birer inziva hücresi. İnsanın 'kendi yansımasıyla barışabilmesi' olarak gördüğü aynalarla dolu bu odalarda elbiseler, eşyalar, iskemleler, geçmiş zaman içinde donup kalmışcasına havada asılı. Bourgeois bütün sanat hayatı boyunca, dürüstçe kendini sorguladığı günlükler tutmuş. "Benim için çocukluğum, büyüsünü, dramasını ve gizemini asla yitirmedi" diyor. Yıllar önce babasının hasta annesini, İngiliz dadıyla aldatmasının yarattığı acıyı, bugün hâlâ yaşıyor gibi. Her bir oda travmatik olarak algıladığı çocukluğuna geri dönüş. Geçmiş kokan bu odalar arasında yürürken Bourgeois, 'Tahtakurularının yediği çocukluğum' diye tanımladığı geçmişinin hikâyesini, ustaca seçilmiş sembolik objeler aracılığıyla, seyircinin kulağına fısıldıyor sanki.
'Maman' (1999) Bourgeois'nın en bilinen eseri. 1990'larda yapmaya başladığı büyük boyuttaki örümcek heykeller serisinden biri. Örümcek pek çok şeyi temsil ediyor
Bourgeois için: dişilik, doğurganlık, annesi ve annesinin çıkrık ve iple olan ilişkisi, korku. Kendisi olarak da gördüğü örümcek, saldırgan olduğu kadar, koruyucu da: Hiç yılmadan, sürekli ağını tamir eden cesur, çalışkan bir işçi.

Yıllar boyunca biriktirdiği kumaş ve goblen parçalarını kullanarak oluşturduğu, içi doldurulmuş üç boyutlu geometrik biçimdeki, kırılgan, kule heykelleri, sanatçının son yıllarda yaptığı çalışmalar. Camdan bölmelerin ardındaki eski havlu parçalarından yapılma insan başları, şimdiye kadar kullandığı malzeme ve biçimleri farklı boyutlarda ve biçimlerde yeniden çalıştığı küçük figüratif heykeleri, son 70 yılın vitrininden bize bakıyorlar.

96 yaşında hala üretiyor
Bu sergiyi gezerken günümüz modern sanatında bize yeni gibi sunulan pek çok temanın Bourgeois tarafından yıllar önce ele alındığını fark etmemek mümkün değil. Bireysel deneyimlerimizin evrensel ortaklıklarını bulup çıkarma isteği hâlâ taptaze. Yalnızca ona özgü, inanılmaz canlı vizyonuna bunca yıl sadık kalabilmesi hayret verici. Her ne kadar kırılganmış gibi görünse de aslında çok sağlam bir egosu var. Sanırım onu 96 yaşındayken bile hâlâ sorgulamaya ve üretmeye iten gücün kaynağı da bu. Sanatındaki esneklik, yeniyi arayış ve yaşadığı ana sımsıkı sarılma güdüsüyle hâlâ üreten Bourgeois'nın yakında Londra'da yeni bir sergisi daha açılacak.
"Motivasyonumun nereden geldiği değil, hâlâ nasıl canlı kalabildiği önemli" diye yazmış bir eserinde. Erkek egemen sanat dünyasında ayakta kalabilmenin tek yolunun üretmek olduğunu savunuyor. 'İnsanoğlu var olduğu sürece modern sanat da var olacak ve sanatçı yaratmaya devam edecek" diyor Bourgeois.