Kentli hakları, diğer insan haklarına ek olarak kentlilere tanınan haklardandır. Bu biliniyor. İnsan Hakları Derneği (İHD) 1990 yılında Çevre Komisyonu oluşturmuş ve o komisyon Yaya Hakları Bildirgesi hazırlamıştı. Yaya Hakları Bildirgesi’nin hazırlanmasında Akın Atauz ve Tanıl Bora’nın büyük emekleri vardı.
Türkiye’de kentleşme alanında büyük sorunlar yaşanıyor. Belediyecilik, kazma-kürek ve motorlu taşıtlara yol açmak, onların hızla ilerlemesine olanak sağlamak olarak algılanıyor. Hayatı zorlaştıran uygulamalar, modern düşünce ve uygulama olarak yansıtılıyor.
Örneğin, yerel ve merkezi yönetimlerin meydanları yok edici kavşak düzenlemeleri, kent içinde yaygın olarak yapılan alt ve üst geçitlere dikkat çekmek isteriz. Bu uygulamalar insan merkezli değil, motorlu taşıt öncelikli bakış açısının ürünleridir.
1990 yılı Haziran’ında Ankara Kızılay semtinde, Yüksel ve Selanik caddelerinde, Konur ve Karanfil sokaklarda dağıtılan Yaya Hakları Bildirgesi, şimdi Ankara’da Kuğulu Park kavşağı yapımına karşı, ağaç gövdelerinden, ağaçlar ve çiçekler arasından yöneticilere ve kentlilere sesleniyor.
İşte İHD’nin 1990 yılında hazırladığı Yaya Hakları Bildirgesi:
“YAYA KALDIRIMLARI YAYALARINDIR
Bu nedenle;
Bütün yerleşim merkezlerinde, örgün ve yaygın ayaya kaldırımı ağının bulunması, en temel yaya hakkıdır. Bütün yerleşim alanlarında yaya kaldırımlarının yapımı zorunludur. Araçlar, yaya kaldırımına park edemez. Kaldırımlar üzerindeki bütün fiziki ve toplumsal engeller, serbest yürüyüşü aksatmayacak biçimde düzenlenir. Yayaların ekzos gazlarıyla zehirlenmemesi, gürültüyle rahatsız olmaması, üzerlerine çamur, toz vb. sıçratılmaması için önlemler alınır.
KENT MERKEZİ YAYA BÖLGELERİNİNDİR
Bu nedenle;
Toplu taşım dışındaki araçlar, merkeze girmekten özenle kaçınır. Yaya bölgeleri, giderek bütün merkezi kapsayacak biçimde genişletilir. Yaya bölgeleri, her türlü motorlu araçtan, kesinlikle arındırılır.
Yayalar, bu bölgeleri, kentsel etkileşim,kültürel etkinlik ve alış-veriş için özgür bir biçimde kullanırlar.
YAYA GEÇİTLERİNDE ÜSTÜNLÜK, MUTLAK OLARAK YAYALARINDIR
Bu nedenle;
Yayaların gereksindiği kadar sık, yaya geçidi sağlanır. Yaya geçitleri işaretlenir ve buraları, hiçbir biçimde, araçlar tarafından işgal edilemez.
Yayalar için yeşil ışık süresi, gerekli yürüme süresine göre ayarlanır. Zemin katı yayalarındır. Genel kural olarak yayalar, üst ve alt geçitlere zorlanamaz.
HERKESİN, İSTEDİĞİ YERE, YAYA YOLLARINDAN GİTME HAKKI VARDIR
Bu nedenle;
Kentlerde, motorlu trafik altyapısından tamamen ayrı,sırf yayalar için, özel yollar yapılır.
Her çocuğun, okula, yaya yolundan güvenlik içinde gitmesi sağlanır. Kent yönetimi, yaya yolunu hizmet ve tesislerle donatır. Yaya yoluna paralel bisiklet yolları yapılır. Yaya ve bisikletli ulaşımı, kitle haberleşmesi ile ve diğer özendiricilerle desteklenir.
KENT YAŞAMININ GERÇEK SAHİPLERİ YAYALARDIR
Yayalık, insanlar arası etkileşimi artırıp kentsel kültüre katkıda bulunduğu için, desteklenir ve özendirilir. Yayalar, yerel yönetimlerle birlikte, yayalık haklarını savunabilecek, şikayetlerini iletecek bir örgütlenme geliştirir. Trafikle ilgili kararlar ve polisler, yayaların haklarını da gözetir ve korurlar. Yaya altyapısının, gece-gündüz bakımlı, temiz ve aydınlık tutulmasını, onarılmasını, bitki ve ağaçlarla görsel çekiciliğinin sağlanmasını, yayaların katkılarıyla, yerel yönetimler yapar.
Ve yayalar,
Kaldırımlar, yaya bölgeleri, yaya yolları, yaya geçitleriyle ilgili kararların alınmasına katılmak hakkına sahiptir. “