MARMARAY Demiryolu Boğaz Tüp Geçişi Projesi kapsamında yapılan arkeolojik kazılarda bulunan yüzlerce yıllık tarihi eserlerin bir bölümü, Atina metrosunda olduğu gibi Yenikapı ve Üsküdar’daki “müze-istasyon”larda sergilenecek.
İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürü İsmail Karamut, Marmaray Projesi çerçevesinde gerçekleştirilen arkeolojik kazılar hakkında yaptığı açıklamada, proje kapsamında Yenikapı, Üsküdar, Sirkeci, Cağaloğlu ve Yedikule’de kazı yaptıklarını hatırlattı. Karamut, “Bu arkeolojik kazılarda, İstanbul’un tarihini aydınlatabilecek yeni ve önemli bilgilere ulaştık” dedi. Marmaray Yenikapı istasyon alanının antik kaynaklarda Bizans dönemine ait “Theodosius Limanı” olarak bilindiğini ifade eden Karamut, limanın MS 379-395 yılları arasında Bizans İmparatoru I. Theodosius tarafından yaptırıldığını, daha sonra doldurulduğunu, Geç Osmanlı döneminde ise bostan olarak kullanıldığını söyledi.
Buradaki kazıların ilk bölümünde Geç Osmanlı dönemine ait tarihi eserlere rastladıklarını anlatan Karamut, kazı alanında 18-19. yüzyıllara ait 2 ayrı yapıya ait temel ve duvar kalıntıları, taş döşeli bir yol ve keramiklere rastlandığını belirtti. Karamut, bölgede ayrıca içi amforalarla dolu 11. yüzyıla ait olduğu sanılan bir tekne batığı bulunduğunu kaydederek, burada başka tekne batıklarına rastlandığını, birinin de yelkenli olduğunu dile getirdi.
İsmail Karamut, Teksas Üniversitesi’nden Prof. Dr. Cemal Pulak ve İstanbul Üniversitesi uzmanlarının yaptıkları çalışmalarla alana bir konservasyon havuzu inşa edildiğini, batık teknenin çizimi yapıldıktan sonra konservasyon işlemleri gerçekleştirilerek koruma altına alınacağını söyledi.
Karamut, Yenikapı’daki çalışmaların ikinci bölümünde de Roma dönemine ait bir duvar kalıntısı, Bizans dönemine ait kandiller ve kemerli bir galeri bulunduğunu ifade etti. İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürü Karamut, Yenikapı alanında üstten alta doğru cumhuriyet döneminden başlamak üzere Geç Osmanlı (18-19. YY), Osmanlı (15-17. YY), Bizans (8-13. YY) dönemlerine ait tarihin gün ışığına çıkarıldığını ve çalışmaların devam ettiğini vurguladı.
Karamut, kazılarda toplam 495 adet envanter edilecek sikke, seramik parçası, amfora, tahta tarak, kap parçaları bulunduğunu bildirdi.
“Müze-istasyon”lar yapılacak Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu ile işbirliği halinde çalıştıklarını anlatan Karamut, sözlerini şöyle sürdürdü: “Kurul, Yenikapı’da ortaya çıkan kalıntılarla entegre edilecek bir ‘müze-istasyon’ projesinin geliştirilmesini istedi. Batık tekne kalıntısı, bakımı yapıldıktan sonra gerekli koruma ve sergileme koşulları sağlanan ‘müze-istasyon’ alanında sergilenecek. Marmaray Projesi sorumluları, buna göre bir proje hazırladı. Proje, Kurul’da genel hatlarıyla kabul gördü. Böylece Yenikapı’daki arkeolojik kazılarda bulunan tarihi mimari kalıntıların bir bölümü, istasyon içinde entegre edilerek korunacak. Bir bölümü de istasyon içinde yapılacak müzede sergilenecek.”
Üsküdar'daki kazılar
İsmail Karamut, Üsküdar istasyonundaki kazıların bir bölümünün bitirildiğini, bir bölümün de sürdüğünü anlatarak, buradaki çalışmalarda Geç Osmanlı dönemine ait bir Osmanlı çarşısı (arasta) ve bir tabakhane kalıntısına rastlandığını söyledi.
Tabakhanede bulunan etnografik malzemenin bir bölümünün, İstanbul Üniversitesi’nin talebi üzerine ileride açılabilecek bir dericilik müzesinde sergilenmek üzere Derimod yetkililerine teslim edildiğini belirten Karamut, şunları kaydetti: “Üsküdar’daki mimari kalıntıların durumu Koruma Kurulu’na götürüldü. Kurul, röleve, fotoğraf ve çizim çalışmaları yapıldıktan sonra bunların kaldırılmasına karar verdi. Böylece kalıntılar, bizim denetimimizde müzeye kaldırıldı. ‘Çalışmalar bitmeden kazı alanının üzeri kapatıldı’ şeklinde çıkan haberlerin aslı budur. Biz, Kurul kararının gereğini yaptık. Orada bir yanlış yapıldığını sanmıyorum.”
Karamut, Koruma Kurulu’nun, Marmaray yetkililerine, Üsküdar’daki çalışmaların bitiminde buluntuların sergilenebileceği bir müzenin yapılması için öneri sunduğunu da bildirdi.
UNESCO denetimleri
İsmail Karamut, Cağaloğlu’da yapılan çalışmalarda ise 20. yüzyıla ait dükkan ve depolara ait temel kalıntılarına rastlandığını, bunların kaldırılması ve altyapı aktarım çalışmalarının bitirilmesinin ardından kazılara yeniden başlanacağını söyledi. Sirkeci’deki kazılarda da Bizans dönemi temel kalıntılarına rastlandığını ifade eden Karamut, tren peronlarından birinin kaldırılması çalışmaları nedeniyle kazıya ara verildiğini kaydetti.
Karamut, Yedikule istasyonundaki kazıların bitirildiğini, önemli bir esere rastlanmadığı belirterek, Koruma Kurulu’nun Marmaray çalışmalarına başlanması için sur duvarlarının sağlamlaştırılmasını istediğini dile getirdi. Yenikapı’da 24 bin, Üsküdar’da 11 bin metrekarelik alanda kazı çalışmaları yapıldığını vurgulayan Karamut, taşeron firmalar tarafından yürütülen kazı çalışmalarının 3 müze uzmanı, 10’a yakın serbest arkeolog ve mimarın denetiminde sürdürüldüğüne işaret etti.
Yapılan kazıların ne zaman biteceği konusunda bir tarih vermenin çok zor olduğunu kaydeden Karamut, “Toprağın altından ne çıkacağını bilemediğimiz için buluntulara göre hareket etmemiz gerekiyor. Süre vermek yanıltıcı olur” diye konuştu.
Karamut, Marmaray kazılarının birer “kurtarma kazısı” olduğunu, planlanmış kazılar olmadığını hatırlatarak, yaşayan bir kentte yapılan kazıların güçlükleri olduğunu, Atina ve başka kentlerde de benzer zorlukların yaşandığını, bu nedenle “müze-istasyon”lar kurulduğunu söyledi.
Kuruma Kurulu’nun, kültürel varlıkların korunması için zaman zaman Marmaray yetkililerinden “projelerde değişiklik ve kültürel varlıklarının yerinde korunması” gibi isteklerde bulunduğuna dikkat çeken Karamut, “Bu, zor bir proje. Tarihi yarımadada siz böyle büyük bir proje uygulamak isterseniz, kültür varlıklarının çıkması çok doğal. Cağaloğlu’nda bir istasyon düşünürseniz, elbette ki böyle kültür varlıklarıyla karşılaşacaksınız” diye konuştu.
İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürü İsmail Karamut, proje çerçevesinde yapılan kazıların UNESCO uzmanları tarafından da denetlendiğine değinerek, “Uzmanlar, ‘kazılarda çok büyük eksik bulunmadığını, Yenikapı’daki kazıların düzgün gittiğini, ancak Üsküdar’daki kazılarda biraz daha dikkatli olunması gerektiğini’ bildirdi” dedi.