Başvuru kriterlerini yerine getiren 112 proje arasından birinci seçilen ve çöplerin kaynağında ayrıştırılarak su kaynaklarını kirletmesinin önüne geçmeyi amaçlayan 'Kaynayştır Projesi', Kütahya Dumlupınar Üniversitesi'nden geldi. Üniversitede öğretim görevlisi olarak çalışan Yrd. Doç. Dr. Yunis Karaca, 100 bin liralık TURMEPA Sabri Ülker Çevre Ödülü'nün ilk sahibi oldu.
Karaca'nın 2010 yılından bu yana üzerinde çalıştığı 'Kaynayştır Projesi', evlerde ya da diğer toplu yaşam alanlarında her türlü atığın birbirine karıştırılmadan ayrıştırılmasına olanak sağlıyor. Elektro-mekanik bir kanal ve akıllı konteynerdan oluşan sistem, binaların dış cephesine entegre edildiği gibi, proje aşamasında her hanenin mutfak veya balkonuna monte edilecek 50x50 cm boyutlarında bir atık penceresinden oluşuyor. Akıllı panel üzerinde bulunan butonlardan birine basıldığında ilgili atığın biriktirildiği haznenin penceresi açılıyor ve atık kanala bırakılarak akıllı konteynerda birikmesi sağlanıyor. Özellikle su kaynaklarının kirlenmesinde önemli rolü olan atık yağların çevreye zarar vermeden biriktirilmesini sağlayan sistem dünyada ve Türkiye'de ilk olma özelliğine sahip.
"Uygulanmış ve başarısını kanıtlanmış bir proje"
Jüri olarak projeleri değerlendirirken, geniş kitleleri etkileyecek, toplumda farkındalık yaratacak ve örnek projeleri çoğaltacak bir proje olmasına özen gösterdiklerini belirten TURMEPA Yönetim Kurulu Başkanı Tezcan Yaramancı, ödül sürecini şöyle anlattı:
"Birinciyi seçerken bir hayli zorlandık. İki kez ön eleme uyguladık. Çünkü birbirinden değerli projeler vardı. Alanında otorite olan Seçici Kurul üyelerimiz, ilan ettiğimiz kriterlere uygun, Türkiye'nin dört bir yanından gelen 112 adet başvuruyu değerlendirdi. Sadece KOBİ'ler belediyeler ya da üniversiteler değil, Türkiye'nin en büyük kuruluşlarından ev kadınlarına ve çiftçilerimize kadar çok geniş bir yelpazeden ilgi gördük. Ama neticede bir birinci seçmek zorundaydık. Bu projeyi ödüle layık görmemizdeki en önemli etken, uygulanmış ve başarısının kanıtlanmış olması oldu. Değerli hocamız Yunis Karaca, Tokat Belediyesi'nin de desteği ile Tokat'taki TOKİ konutlarında sistemi hayata geçirmiş ve çok da başarılı sonuçlar alınmış. Zaten ödül kriterlerimizde de uygulanabilir ve başarısı kanıtlanmış projeleri ödüllendireceğimizi belirtmiştik. Ödül platformu için iyi bir başlangıç oldu".
Bir tek düğme ile her atık kendi çöplüğüne
Yrd. Doç. Dr. Yunis Karaca, otomatik kaynağında ayrıştırma projesinin hem Türkiye'de hem de dünyadaki mucidi konumunda. Karaca, sistemin patentini de aldı. 2010 yılından bu yana projeyi iyileştirmek için çalışan Karaca'nın projesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Tokat Belediyesi'nin de desteğiyle Tokat'taki TOKİ binalarında hayata geçirildi.
Yunis Karaca, sistemin çalışmasını şöyle anlattı:
"Bugün evlerden çıkan çöplerin hiçbiri maalesef verimli geri dönüşüme sokulamıyor. Oysa sadece bitkisel ve hayvansal yağların geri kazanılması ile evsel atık sularının yüzde 25 oranında daha az kirlenmesi sağlanabilir. Üstelik çevreyi ve su kaynaklarını korurken 1 litre kullanılmış yağdan 1 litre biyodizel üreterek ekonomik değer yaratılabilir. Kaynağında ayrıştırma anlamına gelen 'Kaynayştır Projesi' evlerde, sitelerde, okullarda veya hastane gibi toplu yaşam alanlarında cam, plastik, kâğıt, sıvı yağ ve evsel atığın ayrıştırılmasını sağlayacak bir otomasyon sistemi. Şu anda elle ve tamamen kişilerin inisiyatifine bırakılmış mevcut ayrıştırma sistemi ancak yüzde 15 verimlilikle çalıştırılabiliyor.
Oysa bu sistemde her kata ya da her mutfağa, üzerinde her bir çöp için bir düğme bulunan bir pencere açılıyor. Cam atık atacağınızda 'cam' plastik atacağınızda 'plastik' düğmesine basıyorsunuz. Çöpünüzü binanın altında bulunan ilgili depoya iletecek kapak açılıyor. Yapmanız gereken tek şey, hangi çöpü atacaksanız, panelin üzerinde o çöpü gösteren düğmeye basmak. Bu sayede özellikle su kirliliğinin birincil sebebi olan atık yağların yüzde 100 çevreye zarar vermeden toplanması sağlanabiliyor"."Su kaynaklarının yüzde 80'i insan eliyle kirleniyor"
Ödül töreninde konuşan Yıldız Holding Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Ali Ülker, sınırlı su kaynaklarını korumanın tüm bireylerin birincil görevlerinden biri olması gerektiğini vurguladı. Ülker, "Çevre bilinci de pek çok alışkanlık gibi küçük yaşlarda evde başlıyor. Bugün, ev kadınlarımız lavaboya ya da çöpe döktüğü her 1 litre atık yağın, 1 milyon litre kullanılabilir temiz su kaynağını kirlettiğini biliyor olsa, bu alışkanlığını değiştirir. Ancak bunun için ona pratik çözümlerle gitmek lazım. İşte bu proje bu açıdan çok değerlidir. Kirletmeyelim temennisinden bir adım öteye geçerek, ne yapabileceğimizi göstermek açısından projeyi önemli ve uygulanabilir buluyorum. Çünkü su kaynaklarının yüzde 80'i insan eliyle kirleniyor" diye konuştu.
Türkiye'de yılda 350 bin ton bitkisel atık yağ oluştuğunu, bunun da ancak 100 bin tonunun toplanabildiğini hatırlatan Ülker, geriye kalan 250 bin ton atık yağın kontrolsüz olarak su kaynaklarını kirlettiğini söyledi. Kaynayştır Projesi'nin etkili bir geri dönüşüm sistemi ile hem çevreyi hem de su kaynaklarını korumanın mümkün olabileceğini gösterdiğini ifade eden Ülker, "Umarım gelecek yıl da yine geniş kitleleri harekete geçirecek örnek projeler daha da çoğalır" dedi.
Dünyada her 20 saniyede bir çocuğun su ile ilgili hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirdiğine dikkati çeken Ülker, şunları kaydetti:
"Her yıl 5 yaşın altında 1,8 milyon çocuk, su ile ilgili hastalıklar nedeniyle hayata veda ediyor. Bu nedenle sürdürülebilir su kaynakları yönetiminin son derece önemli olduğuna ve bu anlamda yapılan araştırmaların, gerçekleştirilen projelerin desteklenmesi ve kamuoyu ile paylaşılması gerektiğine inanıyoruz. Ancak bu sayede örnek uygulamalar çoğalabilir ve su kaynaklarımız sürdürülebilir olabilir".