Türkiye yeraltından yolcu taşımacılığıyla 1875’te, Avrupa ülkeleriyle aynı yıllarda tanışmıştı. Hamlenin devamı gelmedi.
Yaklaşık 130 yıl sonra yeniden metro coşkusunu yaşıyoruz. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa metrolarının toplam uzunluğu 72 kilometreye, toplam günlük yolcu sayısı 750 bin kişiye ulaştı. Yapımı süren, planlanan hatlarla birlikte bu sayılar katlanarak artacak. Henüz sekiz hattın kesiştiği, şehrin dört bir yanına metro kalkan istasyonlarımız yok ama bizim de sanat galerili, alışveriş merkezi bağlantılı metro duraklarımız var. İşte dört büyük kentin karşılaştırmalı metro hatları.
İSTANBUL
Açılış: Karaköy Tünel (1875), Aksaray-Havaalanı (3 Eylül 1989), Taksim-Levent (16 Eylül 2000), Taksim-Kabataş (29 Haziran 2006)
Vagon sayısı: 114
Bir trendeki vagon sayısı: 4
Trenlerin bir yılda kat ettiği mesafe: 3 milyon 162 bin 120 kilometre (Taksim-Levent), 7 milyon 91 bin 193 kilometre (Aksaray-Havalimanı)
Trenlerin maksimum hızı: 80 km/saat
Yolcu sayısı Günde 324 bin kişi
Kapasitesi: Saatte 240 bin kişi
Hat sayısı ve toplam uzunluğu: 4 hat, 29 km.
İstasyon sayısı: Aksaray-Havaalanı (6 yeraltı, 3 viyadük, 9 hemzemin), Taksim-4.Levent (6 yeraltı), Karaköy-Tünel (2 yeraltı), Taksim-Kabataş (2 yeraltı). En derin istasyon: Taksim (35 metre).
İnşaatı süren hat, istasyon: Taksim-Şişhane-Yenikapı (5,2 km), Aksaray-Yenikapı (0,7 km), Marmararay (13,5 km) Kadıköy-Kartal (21,7 km), 4. Levent-Ayazağa-Seyrantepe (8 km), Otogar- Bağcılar (5,4 km), Bağcılar-Mahmutbey-İkitelli (16 km)
Bilet fiyatı 1,30 YTL, 1,25 YTL (Akbil), 0,80 (Öğrenci Akbil)
Çalışma saatleri Karaköy Tünel (07.00-21.00), Taksim-Kabataş (06.15-00.00), Aksaray-Havaalanı (06.00-00.25), Taksim-4.Levent (06.15-00.30)
Sefer sıklığı Taksim-4.Levent (4-10 dakika), Aksaray-Havaalanı (5-10 dakika), Taksim-Kabataş (5-9 dakika), Karaköy-Tünel (5 dakika)
Yolculuk süresi Taksim-Levent 12 dakika, Aksaray-Havalimanı 32 dakika, Taksim-Kabataş 110 saniye, Tünel-Karaköy 92 saniye
Tasarım Tüm istasyonlarda yiyecek ve içecek makineleri var. Levent, Şişli istasyonları alışveriş merkezleriyle bağlantılı. Taksim-4.Levent ve Aksaray-Havaalanı hattındaki birçok istasyonda bankamatik var. Sanat galerisine sahip tek istasyon Taksim. Metro, izin almak koşuluyla müzikçilere açık.
Güvenlik Tüm istasyon girişleri, platformları, gişe alanları 24 saat kameralarla gözleniyor. Girişlerde güvenlik görevlileri şüpheli paket ve çantaları dedektörlerle kontrol ediyor. Metroda sivil giyimli güvenlik görevlileri de var. Yangın dedektörleriyle donatılan metroda tüm ekipmanlar yüksek ısıya dayanıklı ve zehirli gaz çıkarmayan malzemelerden seçilmiş. Hatların sinyalizasyon, makas ve araç sistemi tam otomatik. Gerektiğinde merkez kumanda, araç sürücüsüne de inisiyatif verebiliyor.
Sorunlar Yankesicilik, yoğun saatlerde seferlerin yeterince sık olmaması, uzun mesafeler arasında kesintisiz yolculuk sağlayacak sistemin kurulamaması.
Yolcu profili Taksim-4.Levent hattını orta ve üst gelir grupları kullanırken, diğer hatları çoğunlukla orta ve düşük gelirliler tercih ediyor. Yoğun saatlerde tüm hatlarda öğrenciler artıyor.
ANKARA
Açılış: 28 Aralık 1997
Vagon sayısı: 108 (bir trende 6 vagon var)
Trenlerin bir yılda kat ettiği mesafe: 100 bin km
Trenlerin maksimum hızı: 80 km.
Yolcu sayısı: Günde ortalama 150 bin kişi
Kapasitesi: Saatte 70 bin yolcu
Hat sayısı ve toplam uzunluğu: Bir hat, 14,6 km. (7,1 km. yeraltı, 4,1 km. açık, 3,4 km. viyadük.)
İstasyon sayısı: 12 adet. En derin istasyon Kızılay (20 metre).
İnşaatı süren hat: Batıkent-Sincan ve Kızılay-Keçiören hatları yapılıyor. Ayrıca Kızılay-Çayyolu, Kızılay-Batıkent hattına bağlanacak.
Bilet fiyatı: 1,25 YTL, 1 YTL (Çoklu kart) 0,85 YTL (Öğrenci), 0.80 (Öğrenci çoklu kart)
Çalışma saatleri: 7 gün, 06.00-00.20 arasında
Sefer sıklığı: Yoğun saatlerde 3, diğer saatlerde 5 dakika
İstasyon tasarımı: Kızılay istasyonunda 100’ü aşkın mağaza, hemen hemen tüm bankaların ATM makineleri, doğal gaz satış şubeleri, sergi alanı var. Diğerlerinde yok.
Güvenlik Tüm trenler ve sinyalizasyon ATC sistemiyle kumanda merkezinin kontrolünde ve tam otomatik. Makinist rahatsızlandığında bile kullandığı tren istasyona kontrollü şekilde ulaştırılabiliyor. Tüm gişeler, yürüyen merdivenler, platformlar 90 kamerayla izleniyor. Eğitimli 200 güvenlikçi görev yapıyor. Kızılay, Akköprü, Batıkent gibi kalabalık istasyonlarda, sivil polis memurları var. Kızılay istasyonunda Ankara Emniyet Müdürlüğü’ne ait bir polis karakolu bulunuyor. SCADA sistemiyle hat yolu, trafolar, işletme, bakım merkezi, dedektörler ve alarmlar takip ediliyor. Raya eşya düşmesi gibi durumlarda kumanda merkezi devreye giriyor, hattaki 750 voltluk akım kesiliyor, görevli eşyayı alıyor.
Yolcu profili Toplumun tüm sosyo ekonomik katmanları metro kullanıcısı. ODTÜ, Bilkent, Hacettepe Üniversiteleri’nin ana kampuslarının bulunduğu Kızılay-Çayyolu hattı açıldığında öğrenci sayısında ve üst gelir gruplarından yolcularda artış bekleniyor.
Sorunlar Sıhhiye Meydanı’nda gösteri düzenlendiğinde istasyon kapatılıyor. Metro, 739 kişilik deneyimli bir ekiple çalışıyor. Bu nedenle önemli sorun yaşanmıyor. Vagon sıcaklıkları, yaz kış dünya standardı olan 23 dereceye ayarlı. Bu kimi yolcuların sıcak, kimilerinin soğuk şikayetine neden oluyor. Metroda grafiticilere ve müzisyenlere izin yok.
BURSA
Açılış: 16 Haziran 2002
Vagon sayısı: 48 (bir trende 2-4 vagon var)
Metro trenlerinin bir yılda kat ettiği mesafe: 5 milyon 521 bin 709
Maksimum hızı: 70 km/saat
Yolcu sayısı Hafta içi saatte ortalama 6.477, pazar 4.408 kişi, hafta içi günlük ortalama 114 bin, pazar 78 bin kişi.
Kapasitesi: Saatte 6.477 yolcu, günlük 193.149 yolcu
Hat sayısı ve toplam uzunluğu: 2 hat, 17,6 km
İstasyon sayısı: 17 adet (13 hemzemin, 4 yer altı). En derin istasyon Merinos (14.5 metre).
İnşaatı süren hat, istasyon: 5 kilometrelik, 6 istasyon
Bilet fiyatı: 1,5 YTL, 1 YTL (Akıllı bilet), 0,65 (Öğrenci Akıllı bilet)
Çalışma saatleri: Hafta içi: 06.00 - 24.00, pazar: 06.00 - 24.00
Sefer sıklığı: Hafta içinde ilk saatte 12 dakika arayla. 07.00 - 09.30’da 8 dakika, 09.30 - 20.00’de 10 dakika, 20.00 - 24.00’te12 dakika arayla. Pazar 11.00 - 20.00’de 10 dakika, diğer saatlerde 12 dakika arayla.
İstasyon tasarımı Osmangazi’de sekiz, Şehreküstü’nde beş dükkan var. Küçük sanayi, Ataevler, Acemler, Organize Sanayi, Osmangazi, Şehreküstü istasyonlarında bankamatik bulunuyor. Tüm istasyonlarda yiyecek içecek otomatları var. Şehreküstü’nün giriş koridorları, resim sergi alanı olarak kullanılıyor.
Yolcu profili Tam kart kullanım oranı yüzde 73, indirimli kart kullanım oranı yüzde 23 (öğretmen, öğrenci, 60 yaş üstü), ücretsiz geçiş oranı yüzde 4 (engelli, polis, şehit dul ve yetim, gazi, 65 yaş üstü)
Güvenlik Yeraltı istasyonları kameralarla izleniyor. Özel güvenlik görevlileri istasyon girişlerinde şüpheli paketleri dedektörle kontrol ediyor. Platformlarda kontrol merkezine bağlı acil arama telefonları var. Metro, aşırı hız, yanlış kapı açma, kırmızıda trenin durmaması gibi risklere karşı Otomatik Tren Koruma (ATP) sistemiyle korunuyor. Enerji sistemi Denetsel Kumanda ve Veri Toplama Sistemi (SCADA) ile kontrol ediliyor.
Sorunlar Yolcuların temizliğe özen göstermemesi, güvenlik görevlilerine ve indirimli, ücretsiz geçişlerde kimlik kontrolüne tepki.
İZMİR
Açılış: 22 Mayıs 2000
Vagon sayısı: 45 (bir trende 3 vagon var)
Trenlerin bir yılda kat ettiği mesafe: 1 milyon 059 bin 832 kilometre
Trenlerin maksimum hızı: 80 km/saat
Yolcu sayısı: Günde ortalama 80 bin kişi.
Kapasitesi: Vagonlar oturarak 44, ayakta 204 yolcu taşıyabiliyor.
Hat sayısı ve toplam uzunluğu: 1 hat, 10 istasyon (4’ü yeraltında), toplam 11,5 km (5,1 km yeraltı)
İstasyon sayısı: 10. En derin istasyon Üçyol (32 metre)
İnşaatı süren hat, istasyon: Üçyol-Üçkuyular hattı (5,5 km, 6 istasyon), Aliağa-Menderes hattı (80 km, 30 istasyon)
Bilet fiyatı: 1,25 YTL, 0,90 YTL (Kentkart), 0,43 YTL (Kentkart öğrenci)
Çalışma saatleri: 7 gün 06.00 - 24.00 arasında
Sefer sıklığı: Kalabalık saatlerde 5 dakika, diğer saatlerde 7, 10 ve 15 dakika arayla.
İstasyon tasarımı İzmir Metrosu’nun üç yeraltı istasyonunda dükkanlar var. Dükkanlarda döner gibi koku yapan yiyecek satılmasına izin verilmiyor. Kapalı istasyonlarda sergiler, müzik dinletileri, gösteriler düzenleniyor. Hatta kapalı devre hafif müzik yayını var. İstasyonlarda banka ATM’leri ve kent bilgi sistemine bağlı bilgisayar terminalleri, plazma panel ekranlar yer alıyor.
Güvenlik Tüm sistem kapalı devre güvenlik kameralarıyla izleniyor, görüntüler kaydediliyor. İstasyonların girişleri ayrıca güvenlik görevlilerinin denetiminde.
Sorunlar Havalandırma sistemi bulunmaması yaz aylarında sıkıntı yaratıyor. Belediye bunun için altı yıl sonra ihale düzenledi. Yoğun saatlerde üçlü vagon dizileri yetersiz. Kullanıcılar vagon sayısının dörde çıkarılmasını istiyor. İstasyonlardaki birçok dükkan kiracı bulamıyor.
Yolcu profili Yolcuların çoğu Ege Üniversitesi öğrencileri. İzmir’in en merkezi bölgesi Konak Meydanı ve Kemeraltı’ndan geçen metroyu esnaf ve alışverişe çıkan orta gelirli yurttaşlar da yoğun şekilde kullanılıyor.