Türkiye kısa bir süre önce G20’lerin toplantısına katıldı. G20’ler arasına girmek için geçerli ölçüt ülkenin ekonomik büyüklüğü. Türkiye’nin büyük ekonomilerin 17. sırasında yer alması doğal ki çok olumlu. Ancak hemen belirtelim: Bugünün dünyasında ekonomik büyüklük, her şey demek olmadığı gibi ülkenin gelişmişlik düzeyini de tanımlamıyor. Kısacası, ülkelerin gelişmişlik düzeyini yalnızca ekonomik veriler belirlemiyor. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH), Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH), Nüfus, Kişi başına düşen milli gelir vb. verilerin yanısıra gelir dağılımı, toplumsal veriler, siyasal istikrar, eğitim, sağlık kurumları, ortalama yaşam süresi gibi çağımızda kabul ve itibar gören veriler de gelişmişlik düzeyinin belirlenmesinde önemli rol oynuyor.
TÜİK
Bizde özellikle ekonomik verileri derleyip sunan kurum, Türkiye İstatistik Kurumu’dur (TÜİK). Ülkede yayımlanan raporlar ve üretilen yorumlar, çoğu kez TÜİK verilerine dayanıyor. Ne var ki son zamanlarda TÜİK’in de siyasallaşma etkisiyle midir bilinmez, zaman zaman yalpaladığı görülüyor. İlân edilen kimi sonuçların birkaç gün, hattâ birkaç saat sonra değiştirildiğine tanık oluyoruz. Kimi verilerin siyasal-toplumsal kaygılarla farklı sunulduğu konusunda kuşkular söz konusu.
TÜİK’in Nisan ayı içinde yayımladığı iki ilginç anket vardı. Birinci ankete göre, deneklerin yalnızca yüzde 1’inin, aldığı parayla ay sonunu rahat çıkardığı belirtiliyor, geri kalanının durumu ise kötüden daha kötüye doğru uzanıyordu. İkinci ankette ise yurttaşların yaşam mutluluğu araştırılıyordu. TÜİK’in açıkladığına göre sonuçta, yurttaşların yüzde 86’sı mutlu olduklarını belirtmişlerdi.
Sonuçlar çok ilginçti. Ancak yüzde 1’i aldığı parayla geçinebilen, ekonomik bunalımın hiç de teğet geçmediği, ekonomik büyümenin eksiye döndüğü, işsizliğin tavana vurduğu, tatsız siyasal ve toplumsal gerginliklerin her gün daha çok tırmandığı bir bunalım ortamında toplumun yüzde 86’sının mutlu olduğunu belirlemek pek de inandırıcı görünmüyordu. Bunlar, bütün kamu kurumlarının iktidarın kanatları altına alınmak istendiği bir dönemde TÜİK’in de giderek bilimsellikten uzaklaştığı yolundaki belirtiler olarak algılanabilir.
Çeşitli ülkelerde bizim TÜİK benzeri istatistik kurumları bulunuyor. Bunların saptamalarının, bulgularının, verilerinin inandırıcılığı ülkeden ülkeye, demokrasi düzeyiyle orantılı olarak değişir. Ekonomik ve toplumsal araştırmalar doğal olarak, yalnızca kamu kurumlarının tekelinde değil. Uluslararası düzeyde, çok kapsamlı araştırmalar yapan özel kurumlar da var. Burada, bunlardan çok önemli üçünün yaptığı araştırmaların verilerine dayanarak Türkiye’nin dünya arenasındaki gerçek yerini bulmaya çalışalım.
Legatum Prosperity IndexAraştırmalardan biri 2008 yılı Legatum Prosperity Index (Legatum Refah Endeksi). Bu endeks dünya çapında 104 ülkeyi kapsıyor ve 44 farklı göstergeye dayanarak bir çeşit gelişmişlik sıralaması yapıyor. Endeksi hazırlayan Legatum Institute, verileri dünyanın güvenilir pek çok kaynağından sağlıyor, metodoloji ve analizler için de Oxford Analytica ile işbirliği kurmuş.
Değerlendirmeler iki ana grupta toplanan veriler esas alınarak yapılıyor. Birinci grupta Ekonomik Rekabet Gücü’ne ilişkin veriler irdeleniyor; ikinci grupta ise “Mukayeseli Yaşam Koşulları” ya da başka deyişle Yaşanabilirlik Endeksi. Ekonomik Rekabet Gücü’nde şunlar var: Sermaye Yatırımları, İyi Yönetim, Rekabet Edebilir Pazarlar, Eğitim, Ekonomik Saydamlık, Yenilikçilik, Girişimcilik, İhracata Bağımlı Olmama, Yardım Bağımlısı Olmama.
Mukayeseli Yaşam Koşulları’na gelince... Bu bölümde Seçme Özgürlüğü, Fırsat Eşitliği, İyi Yönetim, Keyifli Çevre, Ilımlı İklim, Eğlence-Dinlence Zamanı, Yüksek Gelir, Sağlık, Düşük İşsizlik, Aile Yaşamı, Toplumsal Yaşam, Dinsel İnanç, Dinsel Özgürlük irdeleniyor.
Türkiye, Legatum endeksine göre, Ekonomik Rekabetçilikte 63.cü sırada yer alıyor; güçlü aile yaşamı ve dinsel inanç sayesinde Mukayeseli Yaşam Koşulları’nda (Yaşanabilirlik Endeksi’nde) 58.ci sırada bulunuyor. Sonuçta, genel sıralamada, Kolombiya ile 61.ci sırayı paylaşıyor.
Raporun ilgili bölümünde Türkiye şöyle tanımlanıyor: “Türkiye nüfusunun %99’u Müslümandır ve laik bir anayasası vardır. Bu bileşim hükümetin dinle olan ilişkileri konusunda geniş tartışmalara yol açmıştır. Ülkenin geçiş ekonomisi, tekstil ve giyim üretimindeki gelişme ve güçlü ekonomik büyüme sayesinde, müdahalecilik ve yolsuzluk geçmişinin üstesinden gelmeye çalışıyor. Bununla birlikte nüfusun beşte biri yoksulluk içinde yaşıyor; kadın nüfusun okur yazarlığı oranına göre de OECD ülkeleri içinde en alt sırada yer alıyor. Uzun süreli hedef olan AB üyeliğinin gerçekleşmesi, ülkenin siyasal dengesizliği ve insan hakları karnesine göre belirsizlik gösteriyor” (1).
Dünya Ekonomik Forumu (WEF) Raporu
Ülkelerin durumunu gösteren ve çeşitli ölçütlere göre sıralamalar yapan bir başka güvenilir kuruluşun, her yıl İsviçre’nin Davos kentinde gerçekleştirdiği konferanslarla tanınan Dünya Ekonomik Forumu’nun (WEF) hazırladığı raporlar var. Bunlardan biri, The Global Competitiveness Report 2008-2009 (Küresel Rekabet Gücü Raporu) 8 Ekim 2008’de yayımlandı (2).
Bu rapora göre, başta ABD, İsviçre, Danimarka ve İsveç var. Türkiye, Mauritius, Panama, Kosta Rika, Meksika ve Hırvatistan’ın ardından 63. sırada bulunuyor. 2007’de 53. sırada iken; bir yılda 10 puan gerilemiş. Nedeni, geniş pazarlara sahip olmasına karşılık, altyapı kalitesini (limanlar ve elektrik üretimini) artıramaması, ilköğretim ve sağlık hizmeti yoluyla insan kaynağını iyileştirememesi.
Ayrıca, yine WEF tarafından, “Bilgi ağı toplumuna hazır olma derecesi”ni değerlendirmek üzere hazırlanan The Global Information Technology Report 2008-2009 (Küresel Bilişim Teknolojisi Raporu), 134 ülkeyi irdeliyor. 26 Mart 2009’da yayımlanan bu rapora göre Türkiye, genel değerlendirmede 61. sırada. Bir yıl önce 55. sıradaymış; bu kez 6 sıra gerilemiş. İlk 3 sırada Danimarka, İsveç ve ABD bulunuyor. Türkiye “Basın özgürlüğü”nde ise Arnavutluk, Kamerun, Tanzanya ve Senegal gibi ülkelerin gerisinde, 106. sırada yer alıyor. Rapora göre, dünyada en geniş basın özgürlüğü Danimarka’da var. Yargı bağımsızlığı konusunda Türkiye 64. sırada kalıyor ve Surinam, Nijerya, Kolombiya ve Libya’nın altında yer alıyor.
Rapor, iyi temellenmiş eğitimin ve teknolojik ve yenilikçi yapılanmanın, sürmekte olan ekonomik krizin aşılmasındaki en esaslı lokomotifler olduğunu vurguluyor. Ayrıca bilgi iletişim teknolojilerinin bu bağlamdaki önemine odaklanıyor. (2)
UN Human Development Index (HDI)
Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Endeksi, BM üyesi 192 ülkeden 179’unu kapsıyor; bazı ülkeler veri eksiklikleri nedeniyle endekse dahil edilmemiş. 2008 yılına ilişkin kimi güncellemeler yapılmışsa da rapor temelde 2006 verilerine dayanıyor (3).
Raporun dayandığı ölçütler şöyle: ortalama yaşam süresi, okur yazarlık, eğitim ve yaşam standartları. Ülkeler sıralaması ise 3 grupta yapılmış: Yüksek, Orta, Düşük. Türkiye bu raporda 2006 verilerine göre, 179 ülke arasında 76. sırada, orta grubun başında yer alıyor.
Sonuç
Özetlersek Türkiye;
1ci rapora göre genel sıralamada 104 ülke arasında 61.sırada,
2ci araştırmaya göre 134 ülke arasında
63 ve 61. sırada,
3cüsüne göre 179 ülke arasında 76. sırada.
Raporlar, göstergeleriyle Türkiye’nin dünyadaki konumunu açık seçik ortaya koyuyor. Ekonomik büyüklüğü ile dünyada 17. sırada olmasına karşın, kişi başına ulusal gelir, işsizlik oranı ve özellikle de gelir dağılımı bakımından çok gerilerde kalıyor. Öte yandan insan hakları ve kamusal kurumlarda, makro ekonomik dengede, sağlıkta, ilköğretimde, kadınların işgücüne katılımında durum yürekler acısı.
Örneğin ilköğretim kalitesinde Burkina Faso, Kamerun, Nijerya, Moldova ve Fildişi Sahili’nin gerisindeyiz. Kadınların işgücüne katılımında ise sondan altıncıyız. Bizden sonra yalnızca Bahreyn, Fas, Umman, Mısır ve Suudi Arabistan var.
Ne yazık ki durum böyle... Türkiye’nin dünyadaki yeri raporların gösterdiği gibi... WEF raporlarına ilişkin daha ayrıntılı veriler arka sayfada sunulmuştur.
Notlar:
1.www.prosperity.com
2.www.weforum.org.
3.http://hdr.undp.org/en/mediacentre/
news/title,15493,en.html
http://hdr.undp.org/en/media/HDI2008Tables.xls