Dünyada son yıllarda belediyeler arasında ekonomik, kültürel ve sosyal işbirliğine dayalı olarak giderek önemi artan ''kardeş şehir'' anlaşmalarıyla uzaklar yakın oluyor, şehircilik anlayışları kardeş şehirlerdeki uygulamalara göre modernize ediliyor. Türkiye'de belediyelerin 715 adet kardeş şehir anlaşması bulunuyor.
AA muhabirinin edindiği bilgiye göre, uluslararası ilişkiler terminolojisinde ''sister city'' adı verilen kardeş şehircilik anlayışı, 1950'li yıllardan itibaren ABD şehirleri ile dünyanın geri kalan ülkelerindeki şehirler arasında barış ve karşılıklı anlayışın geliştirilmesi amacıyla ortaya çıktı. Avrupa'da da aynı yıllarda özellikle Fransız ve Alman şehirleri arasında dostluğun geliştirilmesi amacıyla ''twinning'' adı verilen kardeşlik ilişkileri kurulmaya başlandı. Zaman ilerledikçe yerel yönetimlerin kurumsal gelişimlerini tamamlamalarıyla kardeş şehir ilişkileri daha çok kültürel, ekonomik ve ticari boyutuyla öne çıktı.
Kardeş şehir uygulamalarının özellikle son 20 yılda önem kazandığı Türkiye'de, belediyelerin kardeş şehir ilişkileri Belediye Kanunu hükümleriyle düzenlendi. Türkiye'de belediyeler, belediye meclisinin kararına bağlı olarak görev alanıyla ilgili konularda faaliyet gösteren uluslararası oluşum ve organizasyonlara, kurucu üye veya üye olabiliyor. Belediyeler bu oluşum, organizasyon ve yabancı mahalli idarelerle ortak faaliyet ve hizmet projeleri gerçekleştirebiliyor veya kardeş şehir ilişkisi kurabiliyor. Ancak bu faaliyetlerin dış politikaya ve uluslararası anlaşmalara uygun olarak yürütülmesi ve önceden İçişleri Bakanlığından izin alınması gerekiyor.
Yasal mevzuata göre, yurt dışındaki bir belediye ile kardeş şehir ilişkisi kurulması için belediye meclisi kararı alınması, ilişki kurulacak kent hakkında bilgi derlenmesi, ilişkiden beklenen yararların neler olduğunun belirtilmesi, kardeş şehir protokolü metninin hazırlanması isteniyor. Hazırlanan bu belgeler, belediyenin resmi yazısı ekinde İçişleri Bakanlığına izin alınmak üzere gönderiliyor. Bakanlığın onayından sonra kardeş şehir protokolü imzalanarak yürürlüğe giriyor.
Anlaşmalarda İstanbul, İzmir ve Ankara önde
Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) verilerine göre, Türkiye'deki büyükşehir, il merkezi, ilçe ve belde belediyelerinin İçişleri Bakanlığınca onaylanarak başlatılmış 715 adet kardeş şehir ilişkisi bulunuyor. Kardeş şehri en fazla olan ilin, Türkiye nüfusunun yaklaşık 5'te birini barındıran İstanbul olduğu dikkati çekiyor. Belediyelerinin 143 kardeş şehir anlaşması yürürlükte olan İstanbul'u, 84 kardeş şehirle İzmir, 58 kardeş şehirle Ankara, 56 kardeş şehirle Bursa izliyor. Sırasıyla diğer illerin kardeş şehir sayıları şöyle:
Antalya (38), Kocaeli (27), Konya (22), Nevşehir (14), Muğla (14), Manisa (14), Amasya (13), Denizli (13), Tekirdağ (13), Adana (12), Edirne (11), Gaziantep (11), Aydın (10), Çanakkale (9), Kayseri (9), Samsun (9), Afyonkarahisar (8), Balıkesir (8), Zonguldak (8), Kırklareli (7), Sivas (7), Trabzon (7), Çorum (6), Mersin (6), Sinop (5), Eskişehir (4), Kırşehir (4), Kütahya (4), Bilecik (3), Hatay (3), Iğdır (3), Karabük (3), Niğde (3), Osmaniye (3), Şanlıurfa (3), Yozgat (3), Erzincan (2), Isparta (2), Kahramanmaraş (2), Kırıkkale (2), Malatya (2), Rize (2), Şırnak (2), Van (2), Yalova (2), Adıyaman (1), Ağrı (1), Aksaray (1), Bartın (1), Bayburt (1), Bitlis (1), Bolu (1), Burdur (1), Düzce (1), Elazığ (1), Erzurum (1), Gümüşhane (1), Hakkari (1), Kastamonu (1), Kilis (1), Mardin (1), Ordu (1), Tokat (1), Uşak (1)
Kardeş şehir sayısı fazla olan illerin turizm potansiyelinin zengin, turist sayılarının diğerlerine göre daha çok olduğu dikkate alındığında, kardeş şehir anlaşmalarında belirleyici unsurların başında turizme dayalı karşılıklı işbirliğinin geldiği ifade edilebilir.
İstanbul'un ilk kardeş şehri Brezilya'dan
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, ilk kardeş şehir anlaşmasını 1965 yılında Brezilya'nın başkenti Rio de Janeiro ile yaptı. Özellikle 1990'lı yıllarda kardeş şehir ilişkisi kurduğu kent sayısı artan ve günümüzde bu sayı 31'e ulaşan İstanbul Büyükşehir Belediyesinin diğer kardeş şehirleri, Şimonoseka (Japonya), Lahor (Pakistan), Jahor Bahru (Malezya), Cidde (Suudi Arabistan), Houston (ABD), Kahire (Mısır), Şanghay (Çin Halk Cumhuriyeti), Saint Petersburg (Rusya Federasyonu), Rabat (Fas), Merv (Türkmenistan), Barcelona (İspanya), Dubai (Birleşik Arap Emirlikleri), Köln (Almanya), Saraybosna (Bosna Hersek), Odessa (Ukrayna), Amman (Ürdün), Oş, Almatı (Kırgızistan), Durres (Arnavutluk), Cakarta (Endonezya), Filibe (Bulgaristan), Köstence (Romanya), Hartum (Sudan), Pusan (Güney Kore), Kazan (Tataristan), Üsküp (Makedonya), Rotterdam (Hollanda), Şam (Suriye), Venedik (İtalya), Bangkok (Taylan) olarak sıralanıyor.
İstanbul ilçe belediyelerinin kardeş şehirleri
İstanbul'un ilçe belediyeleri ise şimdiye kadar yurt içi ve yurt dışından 112 belediye ile kardeş şehir ilişkisi kurdu. Kardeş şehri en fazla olan ilçelerin Pendik, Bayrampaşa ve Zeytinburnu olduğu görülüyor. ''Mega kent'' İstanbul'un ilçe belediyelerinin kardeş şehirleri şöyle:
* Pendik: Yasamal Rayon (Azerbaycan), Mostar, Travnik (Bosna Hersek), Madan, Smolyan (Bulgaristan), Banda Ache, Siğli (Endonezya), Sidi Bernoussi (Fas), Cenin (Filistin), Çolpan-Ata (Kırgızistan), Mamuşa (Kosova), Plasnista (Makedonya), Cingeltei (Moğolistan), Komrat (Moldova), Targu-Jiu (Romanya), Dipkarpaz (KKTC)
* Bayrampaşa: Plastnitsa, Komuna Şuta Orizari, Kırcova (Makedonya), Selanik (Yunanistan), Illıca (Bosna Hersek), Elli Kale Vibyeti (Kara Kalpakistan), Rojaze (Sırbistan), Settima Torinese (İtalya), Nizami (Azerbaycan), Alsancak-Girne (KKTC), Gerze-Sinop
* Zeytinburnu: Cambıl, Semipalatinsk (Kazakistan), İşkodra (Arnavutluk), Qala, Nerimanov (Azerbaycan), Beyt Hanun (Filistin), İlidza, Srebrenica (Bosna Hersek), Stockholm (İsveç), Güzelyurt (KKTC), Acıpayam-Denizli
* Bağcılar: Koscian, Lublin (Polonya), Çimkent, Almalı (Kazakistan), Çeliç, Buzim, Hadzici (Bosna Hersek), Dulova (Bulgaristan), Alayköy, Mehmetçik (KKTC)
* Büyükçekmece: Stockholm (İsveç), Çayır-Üsküp (Makedonya), Gorna Oryahovitsa, Pavel Banya (Bulgaristan), Gelsenkirchen (Almanya), Ramat Gan (İsrail), Bihmos Termaikoy (Yunanistan), İskele, Değirmenlik (KKTC), Ağırnas-Melikgazi-Kayseri
* Beyoğlu: Mitte-Berlin (Almanya), 16. Bölge-Paris (Fransa), Schaerbeek-Brüksel (Belçika), İli Çevsk (Ukrayna), Benalmadena-Malaga (İspanya), Sebail-Bakü (Azerbaycan), Özalp-Van, Manisa, Safranbolu-Karabük
* Kartal: Hackney (İngiltere), Banoviçi-Tuzla (Bosna Hersek), Asparuhova-Varna (Bulgaristan), Ilfov (Romanya), Buzovna (Azerbaycan), Alpes Maritimes (Fransa), Esentepe-Girne (KKTC), Gölpazarı-Bilecik, Ovacık-Tunceli
* Sarıyer: Hacımaz (Azerbaycan), Busan Namgu (Güney Kore), Jajce (Bosna Hersek), Enfield (İngiltere), Gönyeli, Beyarmudu (KKTC), Tunca-Rize, Yeşilce-Mesudiye-Ordu
* Eyüp: Aşağı Banisa, Üsküp (Makedonya), Gradaç (Bosna Hersek), Krasnagkerdeysıci-Saint Petersburg (Rusya)
* Küçükçekmece: Mamuşa (Kosova), Dstrow (Polonya), Komotini (Yunanistan), Novo Sorejova-Saraybosna (Bosna Hersek)
* Tuzla: Tuzla (Bosna Hersek), Trencianske-Teplice (Slovakya), Karataş-Adana, Yayladere-Bingöl
* Bahçelievler: Dulova (Bulgaristan), Hadzici (Bosna Hersek), Paşa (KKTC)
* Gaziosmanpaşa: Chanwon (Güney Kore), Ohri (Makedonya), Kırcaali (Bulgaristan)
* Üsküdar: Shibuya (Japonya), Zenica (Bosna Hersek), Bahçesaray-Kırım (Ukrayna)
* Adalar: Nacka (İsveç). Paled Faliro (Yunanistan)
* Kadıköy: Petah Tikva (İsrail), Kreuzberg (Almanya)
* Eyüp: Aşağı Banisa (Makedonya)
* Güngören: Kayakent (Rusya Federasyonu Dağıstan Cumhuriyeti)
* Ümraniye: Fojnica (Bosna Hersek)
İzmir
İzmir belediyeleri, çeşitli ülkelerden 84 belediye ile kardeş şehir ilişkisi kurarken, İzmir Büyükşehir Belediyesinin kardeş şehir anlaşması yaptığı 39 belediye bulunuyor. Büyükşehir Belediyesinin, ticari ve kültürel çalışmalarının ağırlıkta olduğu kardeş şehirleri şunlar:
Vlora (Arnavutluk), Balti (Moldova), Trablus, Bingazi (Libya), Bişkek (Kırgistan), Çimkent, Astana (Kazakistan), İskenderiye (Mısır), Adelaide (Avusturalya), Bakü (Azerbaycan), Long Beach, Seattle, Tampa (ABD), Plzen (Çek Cumhuriyeti), Volgograd (Rusya), Buhara (Özbekistan), Ancona, Napoli (İtalya), Mostar (Bosna Hersek), Havana (Küba), Salvador (Brezilya), Surabaya (Endonezya), Cordoba (Arjantin), Simferopol (Ukrayna), Zilina, Bratislava (Slovakya), Bremen (Almanya), Kırcaali (Bulgaristan), Mumbai (Hindistan), Wroclaw (Polonya), Tel-Aviv Yafo (İsrail), Sousse (Tunus), Odense (Danimarka), Split (Hırvatistan), Charcov (Türkmenistan), Vina del Mar (Şili), Köstence (Romanya), Tianjin (Çin Halk Cumhuriyeti), Gazi Magusa (KKTC)
45 anlaşması bulunan İzmir'in diğer belediyelerinin kardeş şehirleri şöyle sıralanıyor:
* Bergama: Midilli, Naougsa (Yunanistan), Boeblingen (Almanya), Lefke (Güney Kıbrıs Rum Kesimi), Sanski Most (Bosna Hersek), Asenovgrad (Bulgaristan), Alkmaar, Geleen (Hollanda), Glenrothes (İskoçya), Alba (İtalya), Krems (Avustralya), Pietra Neamt (Romanya), Ponteise (Fransa)
* Balçova: Fonjica (Bosna Hersek), Bad Windsheim (Almanya), Ascino-Siena (İtalya), Rion (Yunanistan), Kemalpaşa-Artvin, Abana-Kastamonu, Turgutlu-Muğla
* Çeşme: Serpukhov-Moskova (Rusya), Ascino-Siena, Ancona (İtalya), Dömöş (Macaristan), Almina (Lübnan), Voula, Sakız (Yunanistan)
* Karşıyaka: Zenica (Bosna Hersek), Prizren (Kosova), Kalmar (Kalmar), University Place (ABD), Girne (KKTC)
* Çiğli: Neulkölln-Berlin (Almanya), Ascino-Siena (İtalya), Şumnu (Bulgaristan), Kemalpaşa-Artvin
* Karabağlar: Kuşadası-Aydın, Ahlat-Bitlis, Damal-Ardahan
* Alaçatı: Yağce (Bosna Hersek), Omiropolis-Sakız (Yunanistan)
* Bayındır: Bağcılar-İstanbul
* Dikili: Cahors (Fransa)
* Torbalı: Wunsiedel (Almanya)
* Yenikent: Rosaman (Makedonya)
Ankara
İlk kardeş şehir anlaşmasını 1971'de Güney Kore'nin başkenti Seul ile imzalayan Başkent Ankara'nın, dünyanın dört bir yanında kardeş şehirleri bulunuyor. 40 anlaşması bulunan Ankara Büyükşehir Belediyesinin, Seul dışındaki kardeş şehirleri, Kazakistan'dan Astana, Etiyopya'dan Addis Ababa, Türkmenistan'dan Aşkabat, Kırgızistan'dan Bişkek, Macaristan'dan Budapeşte, Romanya'dan Bükreş, Tacikistan'dan Duşanbe, Vietnam'dan Hanoi, Sudan'dan Hartum, Küba'dan Havana, Pakistan'dan İslamabad, Afganistan'dan Kabil, Mısır'dan Kahire, Ukrayna'dan Kiev, Moldova'dan Kişinev, Malezya'dan Kuala Lumpur, Kuveyt'ten Kuveyt City, Bahreyn'den Manama, Somali'den Mogadişu, Rusya'dan Moskova, Çin Halk Cumhuriyeti'nden Pekin ve Şanghay, Kosova'dan Priştine, Yemen'den Sana, Şili'den Santiago, Bosna Hersek'ten Saraybosna, Bulgaristan'dan Sofya, Suriye'den Şam, Özbekistan'dan Taşkent, Gürcistan'dan Tiflis, Arnavutluk'tan Tiran, Başkırdistan'dan Ufa, Moğolistan'dan Ulan Bator, Makedonya'dan Üsküp, Tataristan'dan Kazan, Hırvatistan'dan Zagreb, Demokratik Kongo'dan Kinşasa, KKTC'den Dipkarpaz ve Lefkoşa olarak sıralanıyor.
Ankara'nın ilçe belediyeleri ise yurt içi ve yurt dışından 18 belediyeyle kardeş şehir ilişkisi kurdu. Mamak Belediyesinin kardeş şehirleri Kondova (Makedonya), Bayanzurh (Moğolistan), Vucitrin-Priştine (Kosova), Şağan (Azerbaycan), Kişinev (Moldova), Sudak (Kırım), Ilgaz-Çankırı, Kazımkarabekir-Karaman, Kazankaya-Yozgat, Halıköy-Yozgat, Oluközü-Yozgat, Yeşilköy-Hatay, Yıldızeli-Sivas, Kalecik Belediyesinin kardeş şehri Komrat (Moldova), Gölbaşı Belediyesinin kardeş şehri Mingaçevir (Azerbaycan), Kızılcahamam Belediyesinin kardeş şehri Weilburg (Almanya), Yenimahalle Belediyesinin kardeş şehri Abşeron (Azerbeycan), Kazan Belediyesinin kardeş şehri Tluszcz (Polonya).
Bursa
1971 yılında imzalanan anlaşmayla Bursa'nın ilk kardeş şehri, Almanya'nın Darmstadt kenti oldu. Şimdiye kadar 11 belediye ile kardeş şehir ilişkisi kuran Bursa Büyükşehir Belediyesi, Darmstadt'ın yanı sıra Bosna Hersek'in Saraybosna, Finlandiya'nın Oulu, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Anshan, Makedonya'nın Manastır, Bulgaristan'ın Plevne, Arnavutluk'un Tiran, Slovakya'nın Kosice, Ukrayna'nın Vinnitsya, Denizli ve Van belediyeleri ile anlaşmalar yaptı.
Bursa'nın ilçe belediyelerinin yaptığı 45 anlaşmanın ilçelere göre dağılımı şöyle:
* Orhangazi: Ruen (Bulgaristan), Genk (Belçika), Weiterstadt, Premnitz (Almanya), Malapar (ABD), Aharnai (Yunanistan), Vinice (Makedonya), Maliseva (Kosova), Bekirpaşa-Kocaeli, Tekirova-Kemer
* Mudanya: Tırgovişte, Varna, Ardino (Bulgaristan), Volos, Halkidiki (Yunanistan), Romoranti (Fransa), Ansbash (Almanya), Girne (KKTC), Gölcük-Kocaeli
* Nilüfer: Tokai (Japonya), Nikolayev (Ukrayna), Braila (Romanya), Angren-Taşkent (Özbekistan), Umea (İsveç), Nizami-Bakü (Azerbaycan), Cerro-Havana (Küba), Ardino (Bulgaristan), Dalyan-Muğla
* Yıldırım: Gazze (Filistin), Abşeron (Azerbaycan), Gijilan (Kosova), Gümülcine (Yunanistan), Cebel (Bulgaristan), Umea (İsveç), Değirmenlik-Gönyeli (KKTC)
* Gemlik: Tirgovişte (Bulgaristan), Navodari-Köstence (Romanya), Lauderhill (ABD), Nea Kios (Yunanistan)
* İznik: Nikaia (Yunanistan), Spandau (Almanya), Talas (Kırgızistan)
* Kestel: Kirkovo, Krumovgrad (Bulgaristan)
* Orhaneli: Kuklen (Bulgaristan)
Antalya
Türkiye'de turizm denince akla ilk gelen illerden Antalya'nın kardeş şehirleri, genellikle turizmin yoğun olduğu ülkelerde yer alıyor. Antalya'nın ilçeleriyle birlikte yurt içi ve yurt dışında kardeş şehir ilişkisi kurduğu 38 belediye bulunuyor. Bunların birçoğu Polonya, Almanya ve Rusya gibi Antalya'nın en fazla turist ağırladığı ülkelerin belediyeleriyle imzalandı. Antalya'da kardeş şehir anlaşması imzalayan belediyeler ve kardeş şehirleri şöyle sıralanıyor:
* Büyükşehir: Nürnberg (Almanya), Bat Yam (İsrail), Austin (ABD), Rostov (Rusya), Cheboksary (Çuvaş Cumhuriyeti), Gazi Magosa (KKTC)
* Alanya: Wodzislaw Slaski (Polonya), Schwechat (Avusturya), Boras (İsveç), Talsi (Letonya), Trakai (Litvanya), Rovaniemi (Finlandiya), Nea-Ionia (Yunanistan), Keszthely (Macaristan)
* Kemer: Krasnogvardeyskiy, Yoşkar Ola (Rusya), Schwabach (Almanya)
* Kepez: Starigrad (Bosna Hersek), Mustegan Michagen (ABD), Kepez-Çanakkale
* Kaş: Meis (Yunanistan), Bürhl (Almanya)
* Konaklı-Alanya: Silute (Litvanya), Wronki (Polonya)
* Türkler-Alanya: Turek (Polonya), Zelenorgsk (Rusya)
* Finike: Mosbach (Almanya), Budapeşte 2. Bölge (Macaristan)
* Göynük-Kemer: Dormagen (Almanya)
* Belek: Recitsa (Belarus)
* Beymelek-Demre: Dermenas (Arnavutluk), Antonova (Bulgaristan)
* Döşemealtı: Mamuşa (Kosova)
* Demirtaş-Alanya: Logosky (Belarus)
* Manavgat: Herfeld (Almanya)
* Hasyurt-Finike: Karczw (Polonya)
* Kumluca: Zabıci (Polonya)
* Korkuteli: Jarocin (Polonya)
* Avsallar-Alanya: Nowy Sacz
Kocaeli
Marmara Bölgesi'nin İstanbul'dan sonra gelen en önemli sanayi şehirlerinden Kocaeli'deki belediyeler, çoğunluğu Yunanistan, Bulgaristan, Almanya ve Bosna Hersek şehirleri olmak üzere 27 belediye ile kardeş şehir ilişkisi kurdu. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Almanya'dan Kassel, Ludwingschafen, Güney Kore'den Ulsan, Çin Halk Cumhuriyeti'nden Zhenjiang, Arnavutluk'tan Elbasan, Gürcistan'dan Batum'un yanı sıra Mardin belediyeleriyle kardeş şehir ilişkilerini yürütüyor.
İzmit Belediyesinin kardeş şehirleri Zielona Gora (Polonya), Üsküp (Makedonya), Ilidza-Saraybosna, Travnik, Vogosça (Bosna Hersek), Gori, Vake Saburtalo (Gürcistan), Momçilgrad (Bulgaristan), Waalwisk (Hollanda), Oktoberskie Rayon (Belarus), Orhangazi-Bursa, Gebze Belediyesinin kardeş şehirleri Samuil-Razgrad (Bulgaristan), Pilea-Selanik (Yunanistan), Merkez Karakol-Issıkgöl (Kırgızistan), Değirmenlik (KKTC), Darıca Belediyesinin kardeş şehri Şenkaya-Erzurum, Derince Belediyesinin kardeş şehirleri Hunedoara (Romanya), Asenovgrad-Filibe (Bulgaristan), Karamürsel Belediyesinin kardeş şehirleri Razgrad (Bulgaristan), Stani Grad-Saraybosna (Bosna Hersek) olarak sıralanıyor.
Konya
Konya'nın, Japonya'dan Sudan'a, Afganistan'dan İspanya'ya kadar değişik ülkelerden 22 kardeş şehri bulunuyor. Ürgüp bölgesindeki peri bacalarıyla her yıl on binlerce turisti ağırlayan Nevşehir, bu potansiyelini dünyanın çeşitli ülkeleriyle karşılıklı işbirliğine giderek artırmayı hedefliyor. İnanç turizminin yoğun olduğu ve son yıllarda sanayileşme alanındaki atılımlarıyla dikkati çeken Konya'nın, Japonya'dan Sudan'a, Afganistan'dan İspanya'ya kadar değişik ülkelerden 22 kardeş şehri bulunuyor.
Konya Büyükşehir Belediyesi, Japonya'dan Kyoto, Güney Kore'den Gangneung, Fas'tan Fez, Bosna Hersek'ten Saraybosna, Travnik, Filistin'den El Halil, Sudan'dan Gadaref, Pakistan'dan Multan, Afganistan'dan Belh, Kosova'dan Prizren ve Priştine, Türkmenistan'dan Merv, Çin Halk Cumhuriyeti'nden Xian, Suudi Arabistan'dan Mekke, Kırım'dan Kezlev, İtalya'dan Verona, Tanzanya'dan Zanzibar, Libya'dan Trablus, Makedonya'dan Kalkandelen, İspanya'dan Cordoba, Meram Belediyesi Bosna Hersek'ten Hadzici, Ereğli Belediyesi ise Güney Kore'nin başkenti Seul'e bağlı Gwangjin belediyeleriyle kardeş şehir ilişkilerini sürdürüyor.
Ürgüp bölgesindeki peri bacalarıyla her yıl on binlerce turisti ağırlayan Nevşehir, bu potansiyelini dünyanın çeşitli ülkeleriyle karşılıklı işbirliğine giderek artırmayı hedefliyor. 14 kardeş şehir anlaşması imzalayan Nevşehir'in kardeş şehirleri şöyle:
Nevşehir: Pforzheim, Neus (Almanya); Ürgüp: Dillenburg (Almanya), Kireos, Larissa (Yunanistan), Mtskheta (Gürcistan), Vitebsk (Belarus); Avanos: Szentendre (Macaristan), Kaustinen (Finlandiya), Nuits Saint Georges (Fransa), Madan (Bulgaristan); Mustafapaşa: Dospat (Bulgaristan), İstiea (Yunanistan); Kaymaklı: Devin (Bulgaristan)
Diğer iller
Kardeş şehri bulunan diğer illerin belediyeleri ve anlaşma imzaladıkları şehirler şunlar:
* Manisa: ''Manisa: Oş (Kırgistan), İngoistadt (Almanya), Bahri (Sudan), Prijedor (Bosna Hersek), Üsküp (Makedonya), Manastır (Tunus), Güzelyurt (KKTC); Turgutalp: Celalabad (Kırgızistan); Sarıgöl: Rahovec (Kosova); Kula: Podujeva (Kosova); Gördes: Shtime (Kosova); Saruhanlı: Viştria (Kosova); Akhisar: Gostivar (Makedonya); Alaşehir. Mitrovica (Kosova)''
* Muğla: ''Armutalan: Tilos, İalysos (Yunanistan), Balçık (Bulgaristan), Klimovsk (Rusya), Mangalya, Bran (Romanya); Marmaris: Fürth (Almanya), Ashkelon (İsrail), Dzerjinsky (Rusya), Çeleken (Türkmenistan); Göltürkbükü: Leros (Yunanistan); Dalaman: Kirovske (Ukrayna); Datça: Buxerolles (Fransa); Bozüyük: Bozüyük-Bilecik''
* Amasya: ''Amasya: Sapporo (Japonya), Kalmar (İsveç), Oş (Kırgızistan), Brindisi (İtalya), Tulcea (Romanya), Solingen (Almanya); Merzifon: İncesu-Kayseri; Yassıcal: Amasya, Büyükşehir-İstanbul, Zeytinburnu-İstanbul, Şişli-İstanbul, Çankaya-Ankara''
* Denizli: ''Denizli: Jiaozuo (Çin Halk Cumhuriyeti), Braila (Romanya), Almelo (Hollanda), Lodz Polonya), Mogilev (Belarus), Betzdorf (Almanya), Samara (Rusya), Pavlador (Kazakistan), İsani-Tiflis (Gürcistan), Saraybosna (Bosna Hersek), Larissa (Yunanistan), Bursa, Tokat''
* Tekirdağ: ''Tekirdağ: Kecskemet, Sarospatak (Macaristan), Kavala (Yunanistan), Kırcaali, Sliven (Bulgaristan), Pyongtaek (Güney Kore), Techirghiol (Romanya), Topolçani (Makedonya);Marmara Ereğli: Dobriç (Bulgaristan); Büyükyancalı: Venets (Bulgaristan); Malkara: Sevlievo-Gabrova (Bulgaristan); Barbaros: Darnozseli-Sopron (Macaristan); Kumbağ Ecser (Macaristan)''
* Adana: ''Büyükşehir: Cidde (Suudi Arabistan), Çimkent (Kazakistan), Beersheda (İsrail); İmamoğlu: Çadır-Lunga (Moldova), Çalpan Ata (Kırgızistan); Ceyhan: Gazze (Filistin), Medeni (Sudan), Bahçesaray (Ukrayna), Sengecel, Sumgayit (Azerbaycan), Birecik-Şanlıurfa, Uğurlu-Of-Trabzon''
* Edirne: ''Edirne: Dedeağaç (Yunanistan), Yambol, Haskovo (Bulgaristan), Chester (İngiltere), Senigallia (İtalya), Dunaujvaros (Maceristan), Lörrach (Almanya), Şens (Fransa); Keşan: Dimos Egires (Yunanistan); Havsa: Vilchidol (Bulgaristan); Lalapaşa: Elhova (Bulgaristan)''
* Gaziantep: ''Büyükşehir: Nijmegan (Hollanda), Karlstad (İsveç), Duisburg (Almanya), Halep (Suriye), Kuveyt City (Kuveyt); İslahiye: Hinojosa del Duque (İspanya); Sakçagözü: Ankara, İzmir, Büyükşehir-Gaziantep, Şehitkamil-Gaziantep, Şahinbey-Gaziantep''
* Aydın: ''Kuşadası: Elmina (Lübnan), Monterey (ABD), Sinoia (Romanya), Vathy, Gorce Petron (Yunanistan), Marl (Almanya); Söke: Vathy (Yunanistan), Schönebeck (Almanya); Atça: Mako (Macaristan); Didim: Lavbach (Almanya)''
* Çanakkale: ''Çanakkale: Osnabrück (Almanya), Pomeiza (İtalya); Biga: Xanthi (Yunanistan); Küçükkuyu: Mondamados-Midilli (Yunanistan); İntepe: Nemi (İtalya), Asprovalta Agios Georgios (Yunanistan), Çanakkale; Bozcaada: Gols (Avustralya), Beşiktaş-İstanbul''
* Kayseri: ''Büyükşehir: Saarbrücken, Krefeld (Almanya), Humus (Suriye), Nalçik (Rusya), Mostar (Bosna Hersek), Yongin (Güney Kore); Develi: Vierzon (Fransa); Hacılar: Lefke (KKTC); Felahiye: Taşucu-Mersin''
* Samsun: ''Samsun Büyükşehir: Kalmar (İsveç), Darusselam (Tanzanya), Novorossiysk (Rusya), North Little Rock-Arkansas (ABD), İskele (KKTC); Havza: Koshable-Adıgey (Rusya), Czerniejewo (Polonya); Kavak: Santa Coloma de Gramenet (İspanya); Yakakent: Hushimoto (Japonya)''
* Afyonkarahisar: ''Afyonkarahisar: Hamm (Almanya), Yunfu (Çin Halk Cumhuriyeti), Lazkiye (Suriye), Nyiregyhaza (Macaristan), Çubuksarı (Çuvaşistan); Çay: Serino (İtalya); Emirdağ: Vienne (Fransa)''
* Balıkesir: ''Balıkesir: Schwaebisch-Hall (Almanya); Akçay: Petra-Midilli (Yunanistan), Cumpana-Köstence (Romanya); Edincik: Yakoruoa (Bulgaristan); Bandırma: Kamen (Almanya), Mardin; Altınoluk: Gera (Yunanistan); Gömeç: Keçiören-Ankara''
* Zonguldak: ''Zonguldak: Mekayevka, Herson (Ukrayna); Filyos: Tihero (Yunanistan); Karadeniz Ereğli: Düren (Almanya), Targovişte (Romanya), Alchevsk (Ukrayna); Devrek: Plevne (Bulgaristan); Karaman: Changzou (Çin)''
* Kırklareli: ''Kofçaz: Boljarovo (Bulgaristan); İğneada: Tsarevo, Sarofovo, Malko Turnovo (Bulgaristan); Vize: Sredets (Bulgaristan), Tihero (Yunanistan); Büyükkarıştıran: Topolovgrad (Bulgaristan)''
* Sivas: ''Sivas: Adama (Etiyopya), Alicenta (İspanya), Bakü (Azerbaycan), Grozni (Çeçenistan), Grodaçaç (Bosna Hersek), Medine (Suudi Arabistan), Clermont Ferrand (Fransa)''
* Trabzon: ''Trabzon: Soçi (Rusya), Rizhao (Çin), Zigetvar (Macaristan), Batum (Gürcistan), Zencan, Reşt (İran); Ataköy: Büyükşehir-İstanbul''
* Çorum: ''Bayat: Çorum; İskilip: Edremit-Balıkesir, Bahçelievler-İstanbul, Bağcılar-İstanbul, Ümraniye-İstanbul, Tosya-Kastamonu''
* Mersin: ''Yenişehir: Neustadt (Almanya), Quanzhou (Çin); Taşucu: Stad Bergkamen (Almanya); Erdemli: Cartaya (İspanya); Silifke: Hassloch (Almanya), Gözlev-Yevpatoria (Kırım)''
* Sinop: ''Sinop: Delmenharst (Almanya), Tiel (Hollanda), Yalta (Ukrayna); Gerze: Alusra-Yalta (Kırım); Ayancık: Wiernsheim (Almanya)''
* Eskişehir: ''Tepebaşı: Simferopol (Ukrayna), Linz (Avusturya), Umea (İsveç), Boyeros-Havana (Küba)''
* Kırşehir: ''Kırşehir: Ratigen-Remsheid (Almanya), Bydgoszcz (Polonya), Ali Bayram (Azerbaycan), Güzelyurt (KKTC)''
* Kütahya: ''Kütahya: Anqing (Çin), Pecs (Macaristan), Bursa; Tavşanlı: Gazze (Filistin)''
* Bilecik: ''Söğüt: Valandova (Makedonya), Göktepe (Türkmenistan), Paşaköy (KKTC)''
* Hatay: ''Antakya: Aalen (Almanya); Dörtyol: Salyan (Azerbaycan); Erzin: Freiberg-Stuttgart (Almanya)''
* Iğdır: ''Iğdır: Şamağı, Şerur (Azerbaycan), Türkistan (Kazakistan)''
* Karabük: ''Safranbolu: Elabuga (Tataristan), Skydra (Yunanistan); Eskipazar: Keçiören-Ankara''
* Niğde: ''Niğde: Melle (Almanya), Çimkent (Kazakistan); Kemerhisar: Borgoricco (İtalya)''
* Osmaniye: ''Osmaniye: Szeged (Macaristan), Karlstad (İsveç); Kadirli: Kozan-Adana''
* Şanlıurfa: ''Şanlıurfa: Harar (Etiyopya), El Halil (Filistin), Karlsrushs (Almanya)''
* Yozgat: ''Yozgat: Hengelov (Hollanda); Belekçehan: Beziers (Fransa); Sorgun: Şişli-İstanbul''
* Erzincan: ''Erzincan: Maglaj (Bosna Hersek); Kemaliye: Shangri-La (Çin)''
* Isparta: ''Isparta: Genk (Belçika); Gelendost: Marki (Polonya)''
* Kahramanmaraş: ''Kahramanmaraş: Trabzon, Ağrı''
* Kırıkkale: ''Kırıkkale: Simferopol (Ukrayna); Hacılar: Çorum''
* Malatya: ''Battalgazi: Kepno (Polonya); Yeşilyurt: Wolomin (Polonya)''
* Rize: ''Hemşin: Scuol (İsviçre); Tunca: Sarıyer-İstanbul''
* Şırnak: ''Şırnak: Karlstadt (İsveç), Zeytinli-Edremit-Balıkesir''
* Van: ''Gevaş: Şişli-İstanbul; Muradiye: Van''
* Yalova: ''Çiftlikköy: Akmeçet-Çernomorsky (Ukrayna); Taşköprü: Ruen (Bulgaristan)''
* Adıyaman: ''Atakent-Mersin''
* Ağrı: ''Ağrı: Makü (İran)''
* Aksaray: ''Çiftlikköy: Kırşehir''
* Bartın: ''Amasra: Koropi (Yunanistan)''
* Bayburt: ''Beşpınar: Berlin (Almanya)''
* Bitlis: ''Tatvan: La Linea (İspanya)''
* Bolu: ''Neuss (Almanya)''
* Burdur: ''Bucak: Krotoszyn (Polonya)''
* Düzce: ''Konuralp: Konya''
* Elazığ: ''Baskil: Resita (Romanya)''
* Erzurum: ''Büyükşehir: Harbin-Heilangjiong (Çin)''
* Gümüşhane: ''Gümüşhane: İmişli (Azerbaycan)''
* Hakkari: ''Derecik: Büyükşehir-Gaziantep''
* Kastamonu: ''Kastamonu: Bahçesaray (Kırım)''
* Kilis: ''Kilis: Azez (Suriye)''
* Mardin: ''Yeşilli: Mardin''
* Ordu: ''Ordu: Kalmar (İsveç)''
* Tokat: ''Ormandibi: Esenyurt-İstanbul''
* Uşak: ''Uşak: Kreis Offenbach (Almanya)''