Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 105. Uluslararası Çalışma Konferansı önceki gün (30 Mayıs) İsviçre’nin Cenevre kentinde toplandı. 10 Haziran’a kadar sürecek olan konferansta, üye ülkelerin ILO sözleşmelerine uyumu ve çalışma haklarına ilişkin ihlaller denetleniyor. ILO’ya 84 yıl önce üye olan Türkiye’nin bu denetimden olumlu bir sonuçla çıkması çok zor, çünkü Türkiye ILO sözleşmelerini en çok ihlal eden ülkeler arasında yer alıyor.
Sadece 59’u onaylandı
DİSK Araştırma Enstitüsü’nün (DİSK-AR) dün yayımladığı rapora göre, Türkiye’nin ILO karnesi kırıktan geçilmiyor. Türkiye, özellikle sendikal haklara ilişkin ILO sözleşmelerini yoğun biçimde ihlal ediyor. Bugüne kadar 189 ILO sözleşmesinden sadece 59’unu (yüzde 31) onaylayan, bunların da 53’ünü yürürlüğe sokabilen Türkiye, ILO sözleşmelerini ihlal ettiği için sık sık ILO denetim organlarının raporlarında ve gündeminde yer alıyor.
Denetimlerde Türkiye’nin durumu
ILO’nun denetim organlarından ilki Uzmanlar Komitesi. Komite, her yıl mart ayında yayımladığı raporunda, üye ülkelerde ihlal ve sorun yaşanan sözleşmelerle ilgili gözlem ve görüşlerine yer veriyor. Bir ülkenin Uzmanlar Komitesi raporunda yer alması, ILO sözleşmelerinin uygulanmasında sorunlar ve ihlaller olduğu anlamına geliyor.
Uzmanlar Komitesi raporlarının müdavim ülkeleri arasında yer alan Türkiye, 1995-2015 yılları arasında 202 konuda bu raporlara girmeyi ‘başarmış.’ Türkiye’nin Uzmanlar Komitesi raporlarında yer aldığı konular arasında sendikal hak ihlalleri ve çalışma hayatında ayrımcılık ön sıralarda yer alıyor. Türkiye, 20 yıllık dönemde, ‘Sendika Hakkı ve Özgürlüğünün Korunması Sözleşmesi’ nedeniyle 18 kez, ‘Sendikalaşma Hakkı ve Toplu Pazarlık Sözleşmesi' nedeniyle 18 kez, ‘İstihdamda Ayrımcılık Sözleşmesi’ nedeniyle ise 11 kez Uzmanlar Komitesi raporlarına girdi.
‘Kısa liste’nin de müdavimi
ILO’nun denetim sürecinin ikinci ayağını oluşturan Aplikasyon Komitesi denetimlerinde ise tablo daha da vahim. Aplikasyon Komitesi, Uzmanlar Komitesi raporunda yer alan değerlendirmelerden hareketle en ağır ihlal ve aykırılıkların yer aldığı ülkeler listesi hazırlıyor. ‘Kısa liste’ olarak da bilinen bu listede yaklaşık 25 ülke yer alıyor. Bir ülkenin bu listeye girmesi, ILO sözleşmelerinin ağır biçimde ihlal edildiği anlamına geliyor.
Türkiye, bu listenin de müdavimlerinden. Aplikasyon Komitesi, 1995-2015 yılları arasında Türkiye’yi tam 14 kez gündemine aldı. Türkiye, AKP hükümetleri döneminde ise yedi kez komite tarafından incelemeye alındı. AKP döneminde Aplikasyon Komitesi gündemine alınma gerekçelerinden 6’sı, sendikal haklara ilişkin sözleşmelerin ihlaliyle ilgiliydi.
Türkiye ilk beşte
Türkiye, 2005-2015 yılları arasında, ILO sözleşmelerini ağır şekilde ihlal ettiği için Aplikasyon Komitesi gündemine en çok alınan 5 ülke arasında yer aldı. Sendikal hak ihlallerinde Türkiye’yle aynı kategoride yer alan diğer ülkeler ise Belarus, Guatemala, İran ve Myanmar oldu. Bangladeş, Kamboçya, Pakistan, Filipinler, Kore gibi ülkeler, komitenin gündeminde Türkiye’den daha az yer buldu.
ILO denetim organlarından Sendika Özgürlüğü Komitesi (SÖK) de, şikâyetlere dayalı özel denetim mekanizması olarak faaliyet gösteriyor. SÖK, özel olarak sendikal hakları inceliyor. Türkiye bugüne dek 38 vaka nedeniyle SÖK’e şikâyet edildi. Halen bu dosyaların 7’si açık durumda. 1980 sonrasında SÖK tarafından ele alınan 27 vakadan 12’si, AKP hükümetleri döneminde gerçekleşti.
Neden önemli?
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO); işçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan üç taraflı bir örgüt olarak 1919’da kuruldu. Çalışma hayatına ilişkin uluslararası asgari standartlar getiren sözleşmeler kabul eden ve bunların denetimini yapan ILO’nun 187 üyesi bulunuyor. Türkiye 1932 yılından bu yana ILO üyesi. Uluslararası Çalışma Konferansı, ILO’nun en üst organı ve uluslararası çalışma parlamentosu niteliğinde. Konferansa her üye ülkeden bir işçi, bir işveren ve iki hükümet delegesi katılıyor. Konferansta uluslararası çalışma sözleşmeleri kabul ediliyor ve bu sözleşmelere ilişkin üye ülkelerin uygulamalarına ve ihlallerine ilişkin denetim yapılıyor. ILO, bugüne dek uluslararası çalışma standartlarına ilişkin 189 sözleşme ve 204 tavsiye kararı kabul etti. Bu sözleşme ve tavsiye kararları, uluslararası çalışma hukukunun asgari standartlarını oluşturuyor. Bu sözleşmelerden 8’i temel ILO sözleşmeleri olarak kabul ediliyor.
DİSK-AR’a göre, Türkiye’nin ILO karnesinin düzelmesi için yapılması gerekenler şöyle:
“-Türkiye başta 131 Sayılı Asgari Ücrete, 172 Sayılı Turizm Çalışanlarının Çalışma Koşullarına, 173 Sayılı İşçi Alacaklarının Korunmasına ve 189 Sayılı Ev Eksenli Çalışanlara ilişkin sözleşmeler olmak üzere, henüz onaylamadığı ILO sözleşmelerini bir an önce onaylamalıdır.
-ILO sözleşmelerinin ihlaline son verilmeli, sözleşmelere aykırı mevzuat hızla değiştirilmelidir.
-Türkiye, ILO denetim organlarının eleştiri ve tavsiyelerini dikkate alarak mevzuatı ve uygulamasını ILO standartları ile uyumlu hale getirmelidir.”