Tokat kent merkezine 69 kilometre uzaklıktaki Sulusaray ilçesinin altında yer alan antik kentin ortaya çıkarılması için Tokat Müze Müdürlüğünce 1986'da sondaj kazılarıyla başlayan çalışmalar, sonraki yıllarda kurtarma kazısı şeklinde devam etti.
1991'de ara verilen çalışmalara 2013 yılında tekrar başlandı. Antik kentteki kazı çalışmaları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Akın Temür'ün danışmanlığında sürüyor. Bu yılki kazı çalışmalarına ise 19 Ağustos'ta başlandı.
Temür, bu sene 3 haftalık çalışma periyotları bulunduğunu söyledi. Kazı çalışmalarını 20 işçi ile yaptıklarını belirten Temür, "Geçen sene de çalıştığımız kilise alanında kazı çalışması yapacağız. Kilisenin geçen sene doğu kanadını açmıştık. Bu sene de güney ve kuzey kanadını açmaya çalışıyoruz. Sebastapolis, kelime anlamında 'ulu ve yüce şehir, imar faaliyetlerinin bulunduğu şehir' demek." ifadelerini kullandı.
Temür, antik kentin sorunlarından birinin kamulaştırma olduğuna dikkati çekerek, "Etrafımız evlerle dolu. Bunların çoğu sit alanında kalıyor. Peyderpey kamulaştırılıyor." dedi.
Antik kent Çekerek Irmağı'nın taşkın alanında kaldığı için yapının üzerinin zamanla toprakla dolduğunu anlatan Temür, şunları kaydetti: "O yüzden bayağı altta. Bulunduğumuz kilisede 10 modern yapıdan bahsediliyor. Halen kalıntıları çıkıyor. Tabii uzun yıllar sürecek bir çalışma. 'Karadeniz'in Efes'i' diyoruz. Çünkü bu bölge gibi Karadeniz'de korunmuş bir kent yok. Buranın taşkın bölgesinde kalması, korunmasında büyük katkı sağlamış ama işçilik maliyetini artırıyor. Çünkü çok hafriyat var. Geçen sene buradan 42 kamyon toprak çıkardık."
Sebastapolis Antik Kenti
Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen antik kentin bazı kaynaklarda milattan önce 1. yüzyılda kurulduğu ifade ediliyor.
Roma İmparatoru Trajan zamanında milattan sonra 98-117 yıllarında Pontus Galatius ve Polemoniacus eyaletlerinden ayrılarak Kapadokya eyaletine dahil edilen antik kentin o dönem geçiş yolları üzerinde bulunması ve günümüzde de kullanılan termal kaynaklar sayesinde 2 bin yıl kadar önce Karadeniz'in en büyük 5 şehrinden biri olduğu belirtiliyor.
Döneminde çok az şehrin sahip olduğu, zenginliğin göstergesi olarak para basma yetkisi bulunan Sebastapolis'in büyük savaşlar, yıkımlar, afetler ile geçiş yollarının değişmesi sonucu eski önemini kaybettiği, zamanla da unutulduğu kaydediliyor.