Foto: Alper İşmen (AA)
Türkiye İhracatçılar Meclisi'nin (TİM) ihracatçı eğilim araştırmasının üçüncü çeyrek sonuçlarına göre, her dört firmadan biri, yılın son çeyreğinde yeni çalışan istihdam edeceğini belirtirken, bu dönemde istihdamı planlanan ortalama yeni çalışan sayısı, firma başına 10 oldu. Araştırma sonuçları, TİM Başkanı Mehmet Büyükekşi tarafından düzenlenen basın toplantısında açıklandı. Büyükekşi, son araştırmada, öncekilerden farklı olarak katılımcı firmaları, toplam ihracatı 54,2 milyar dolar olan ilk 500 büyük ihracatçı, toplam ihracatı 9,3 milyar dolar olan ikinci 500 büyük ihracatçı ve firma başına ihracatı 13,9 milyon doların altında olan diğer firmalar olarak sınıflandırdıklarını belirtti.
Araştırmaya göre, geçen yılın aynı dönemine kıyasla temmuz-eylül 2010 döneminde firmaların yüzde 70,7'si girdi maliyetlerinin, yüzde 48,3'ü hammadde birim ithalat fiyatının arttığını belirtirken, üretimin yükseldiğini söyleyenlerin oranı yüzde 54,2, ihracatın arttığını söyleyenlerin oranı yüzde 53,4, kapasite kullanım oranının arttığını söyleyenlerin oranı ise yüzde 48,5 oldu. Üretim, ihracat ve kapasite kullanım oranlarında ikinci 500 büyük ihracatçı, ortalamanın üzerinde performans gösterirken, girdi maliyetleri ve birim ihraç fiyatlarındaki artış ilk bin dışında kalan ihracatçılarda daha etkin görüldü.
Yılın dördüncü çeyreğinden beklentilere bakıldığında girdi maliyetlerinde artış bekleyenlerin oranı yüzde 57,2; hammadde birim ithalat fiyatında artış bekleyenlerin oranı yüzde 36,3 olurken, firmaların yüzde 44,2'si üretimde, yüzde 48,6'sı ihracatta, yüzde 40,5'i kapasite kullanım oranlarında artış beklediğini bildirdi. İhracatta karlılık düzeyinde artış bekleyenlerin oranı ise yüzde 16,2 olarak gerçekleşti.
2010 yılının temmuz-eylül döneminde tüm enerji türlerinde tüketimin arttığını gösteren araştırmaya göre, aynı dönemde ihracatta yeni pazarlara girebilenlerin oranı yüzde 34,4 oldu. Yılın son çeyreğinde ilk kez girilmesi planlanan ülkeler arasında yüzde 16,2 ile Rusya, yüzde 12 ile Irak, yüzde 11,8 ile İran, yüzde 10,4 ile Suriye ve yüzde 9,8 ile ABD öne çıkarken, son çeyrekte girilmesi planlanan ülkelerin bölgesel dağılımında Orta Doğu yüzde 69, AB ülkeleri yüzde 62,2, Afrika yüzde 43,8, Amerika yüzde 35 paya sahip oldu.
Temmuz-eylül döneminde ihracatta mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş alabilenlerin oranı yüzde 63 oldu. İlk bin ihracatçı firma dışında kalanlarda bu oran yüzde 56,5'e gerilerken, ikinci 500 büyük ihracatçı firmada yüzde 71,2'ye çıktı. Bu dönemde müşteri kaybettikleri pazarları olanların oranı yüzde 39,6 seviyesinde gerçekleşti. Bu oran ilk bin ihracatçı dışında kalan firmalarda yüzde 44,4'e yükselirken, ilk 500 firmada yüzde 33,8'e geriledi. Pazar kaybedenlerin oranı ise yüzde 13,2 oldu. İlk bin firma dışında kalan ihracatçıların ise yüzde 17,6'sı bu dönemde pazar kaybetti.
İhracat pazarlamasında en çok karşılaşılan sorunlar arasında yüzde 67,8 ile rekabetçi fiyat sunamama, yüzde 50,2 ile hedef ülkedeki ekonomik koşullar, yüzde 36,4 ile finansman, yüzde 27,6 ile hedef ülkelerdeki bürokratik engeller öne çıktı.
İstihdam
2010 yılı temmuz-eylül döneminde ihracatçı firmalarda ortalama çalışan sayısı 35'i beyaz yakalı, 120'si mavi yakalı ve 4'ü Ar-Ge personeli olmak üzere toplam 159 olarak gerçekleşti. Bu rakam, ikinci çeyrek sonuçlarında 132 olmuştu.
Bu dönemde istihdam edilen ortalama yeni çalışan sayısı 14 olurken, yeni çalışan istihdam ettiğini belirten firmaların oranı yüzde 60 seviyesinde gerçekleşti. Bu oran ilk 500 firmada yüzde 63,4, ikinci 500 firmada yüzde 66,2, diğer firmalarda ise yüzde 53,7 oldu. Temmuz-eylül döneminde beyaz ve mavi yakalı çalışan sayılarının arttığını söyleyen firmaların oranı yüzde 43,2 olarak dikkati çekerken, ekim-aralık döneminde yeni çalışan istihdam edeceğini söyleyen firmalar beyaz yakalılar için yüzde 25,6, mavi yakalılar için yüzde 27,6 oldu. Ekim-aralık döneminde istihdam edilmesi planlanan ortalama yeni çalışan sayısı ise 10'a geriledi.
Mehmet Büyükekşi, yıl sonu için belirledikleri 250 binlik yeni istihdam hedefinin yakalanacağını düşündüklerini, hedefe ulaşmak için 40-50 bin kişilik bir istihdama ihtiyaç duyulduğunu söyledi.
Temmuz-eylül döneminde dış finansman talebi bulunan firmaların oranı yüzde 30,4 olurken, bu oran ikinci 500 firmada yüzde 36,7'ye yükseldi. Dış finansman kaynaklarında yüzde 84,2 ile özel bankalar öne çıkarken, onu yüzde 38,8 ile Eximbank, yüzde 24,3 ile kamu bankaları takip etti. Yılın son çeyreğinde dış finansman talebi olacağını belirten firmaların oranı ise yüzde 33 olarak gerçekleşti. Son çeyrekte dış finansmana ihtiyaç konusunda, üçüncü çeyrekten farklı olarak yüzde 37 ile ilk bin dışında kalan firmalar dikkati çekti.
Döviz kuru cinsinden korunmak için hiçbir araç kullanmayanların oranı yüzde 57,4 oldu. Büyükekşi, ikinci çeyrekte bu oranın yüzde 61,9 olduğunu anımsatarak, bu konuda bir gelişme sağlanmış olsa da, oranın hala çok yüksek bir seviyede bulunduğuna ve özellikle ilk bin dışında kalan firmalar arasında yüzde 63 gibi yüksek bir oran bulunduğuna işaret etti.
Kur riskinden korunmak için bir araç kullanılmamasının nedenlerine bakıldığında, yüzde 37,1 ile ''ithalatımız da olduğundan'' yanıtı öne çıkarken, araçlar hakkında bilgim yok diyenler yüzde 23,3'lük, dövizde artış beklentisi taşıyanlar yüzde 21,6'lık, araçların pahalı olmasından yakınanlar yüzde 20'lik ve daha önce kötü bir tecrübe yaşamış olanlar yüzde 15,9'luk bir kesimi oluşturdu.
Araçlar hakkındaki bilgisizlik ilk bin dışında kalan firmalarda yüzde 28,8 ile ortalamanın üzerinde bir orana sahip oldu. Mehmet Büyükekşi, şu anda Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasıyla (VOB) bir çalışma yaptıklarını, önümüzdeki günlerde VOB'dan bu konuda bazı özel avantajlar sağlanabileceğini, bu görüşmelerin sonunda imzalanacak protokolün ardından ihracatçılara yönelik bir tanıtım faaliyeti de gerçekleştireceklerini anlattı. Büyükekşi, maliyet yüksekliğine karşı da Eximbank'la bir çalışma yürüttüklerini kaydetti.
Araştırmaya göre, ekim-aralık döneminde kapatılması gereken kredilerin toplam krediler içindeki payı yüzde 17,9, aynı dönemde yenilenmesi gereken kredilerin payı ise yüzde 14,9 oldu.
Yatırım
Araştırmaya katılan firmaların yüzde 48,2'si yılın üçüncü çeyreğinde yurt içinde, yüzde 81,8'i ise yurt dışında herhangi bir yatırım yapmadığını belirtirken, yüzde 33,8'lik bir kesim yurt içinde modernizasyon, yüzde 26'lık bir kesim kapasite artırımı, yüzde 16'lık bir kesim Ar-Ge ve inovasyon, yüzde 13,6'lık bir kesim ise yeni tesis kurma ve satın alma yatırımı gerçekleştirdi.
Yılın son çeyreğine ilişkin öngörülere bakıldığında ise yurt içinde yatırım yapmayı planlamayanların oranı yüzde 52,7, yurt dışında ise yüzde 78,4 oldu. Bu dönemde yurt içinde yatırım yapmama nedenleri arasında yüzde 42,4 ile piyasadaki yetersiz talep öne çıkarken, onu yüzde 34,4 ile dünya ekonomisindeki istikrarsızlık, yüzde 34 ile kurulu fazla kapasite, yüzde 18,7 ile ülke ekonomisindeki istikrarsızlık izledi.
Büyükekşi, dünyada hala krizin etkilerinin yaşandığı bir ortamda yüzde 48'lik bir kesimin yatırım planlamasını olumlu bir gelişme olarak değerlendirdiklerini söyledi.
İhracatçıların yüzde 50'si iyimser
Araştırmaya katılan firmaların son çeyreğe ilişkin dolar kuru beklentileri 1,46 lira, avro kuru beklentileri 1,98 lira seviyesinde gerçekleşti. İhracatçılar, rekabetçi ideal dolar kurunun 1,60 lira, avro kurunun ise 2,10 lira olması gerektiğini belirtti. 2010 sonu itibariyle faaliyet gösterdikleri sektörün daha iyiye gideceğini düşünenlerin oranı yüzde 42,1, Türkiye ekonomisinin daha iyiye gideceğini düşünenlerin oranı ise yüzde 50,7 oranında gerçekleşti. İhracatçıların yüzde 56,5'i ise sanayi emtia fiyatlarının eylül ayına göre yıl sonunda artacağını öngörürken, tarımda artış olacağını öngörenler yüzde 65,1'lik bir kesimi oluşturdu. Katılımcılar ihracat sektörünün en önemli sorununu yüzde 80,2 ile döviz kurları olarak belirledi. Döviz kurlarını sorun olarak ortaya koyanların oranı ikinci çeyrekte yüzde 72,1 olmuştu. Döviz kurlarını yüzde 59,3 ile enerji maliyetleri, yüzde 50,3 ile hammadde ve ara mal fiyatları, yüzde 47,7 ile vergi maliyetleri izledi.
Gümrük Müşavirliği asgari ücret tarifesi
Araştırmada 2010 yılının başında uygulamaya konulan gümrük müşavirliği asgari ücret tarifesinin, gümrük müşavirliği maliyetlerine etkisi de soruldu. Maliyetlerinin etkilenmediğini söyleyenlerin oranı yüzde 34,3 olurken, yüzde 3,2'lik bir kesim maliyetlerinin azaldığını kaydetti. Yüzde 60'ı aşan bir kesim ise çeşitli oranlarda artış yaşandığını bildirdi. Hizmet alınan kurum ve kuruluşlardan duyulan memnuniyete bakıldığında ise en memnuniyetsiz kalınan kurumlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı oldu.
''Bakanlardan istediğimiz cevabı alamadık''
Büyükekşi, sonuçları açıklamasının ardından soruları yanıtlarken, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'dan randevu taleplerinin hatırlatılması üzerine, bayramdan sonra randevu verilmesini beklediklerini belirtti. Kurla ilgili sıkıntılarının artarak devam ettiğini ifade eden Büyükekşi, kefaletle ilgili sadece ihracatçılara yönelik kredi garanti fonu kurulması, istihdam üzerindeki yüklerin azaltılması, esnek çalışma, özel istihdam bürolarının kurulması, kıdem tazminatı fonunun kurulması, enerji maliyetlerinin düşürülmesi gibi konuları da Başbakan Erdoğan'a ileteceklerini söyledi. Büyükekşi, ''Kur düştükçe ihracatçılar zarar ediyor. Onu tazmin edecek bir sistem olması, ihracata verilen kaynakların artırılması lazım'' diyerek, Erdoğan'la iki ay önce gerçekleştirdikleri görüşmede kur konusunda mutabık kaldıklarını belirtti. ''Bakanlardan isteklerinize yanıt alamadığınız için mi Başbakana çıkıyorsunuz?'' şeklindeki soruya verdiği yanıtta Büyükekşi, ''Neticede ihracatçılar bu işten zarar görüyor. Bunu biz dilimiz döndüğünce bütün ilgili bakanlara anlattık. En yetkili merci olarak Başbakana anlatmak istiyoruz. (Bakanlardan) istediğimiz cevabı alamadık tabii. Başbakanımız, 'Mali kuralla ilgili son kararı ben veririm' demişti. Biz de sorunlarımızı anlatmak istiyoruz. 9 bakanımızı da ziyaret ettik. Daha ziyaret edeceğimiz bakanlar var. Muhalefet partisi başkanları var. Onları da ziyaret edeceğiz'' ifadelerini kullandı.