Türkiye'de bir taraftan Mersin Akkuyu'ya yapılması planlanan ilk nükleer santral için Rusya ile yapılan hükümetlerarası anlaşma çerçevesinde çalışmalar sürerken, bir taraftan da Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) mevzuat hazırlama çalışmalarına devam ediyor. TAEK tarafından hazırlanan ''Nükleer Tesislerin ve Nükleer Maddelerin Fiziksel Korunması Yönetmelik'' taslağı ile ''Radyoaktif Atım Yönetimi Yönetmeliği Taslağı'' görüşe açıldı. Nükleer Tesislerin ve Nükleer Maddelerin Fiziksel Korunması Yönetmelik Taslağı ile nükleer tesisler ile bulundurulan, kullanılan, depolanan veya taşınan nükleer maddelerin (plütonyum, uranyum-235, uranyum 233 ve ışınlanmış yakıt) sabotaj ve hırsızlığa karşı korunması için alınması gereken fiziksel koruma önlemlerine ilişkin esaslar düzenleniyor. Söz konusu nükleer maddeler miktarlarına göre 3 sınıfa ayrıldı.
Taslağa göre, nükleer tesisler, nükleer emniyete ilişkin fiziksel koruma hususları dikkate alınarak tasarımlanacak. Yönetmelik kapsamına giren faaliyetlerde bulunan tüm kişi, kurum ve kuruluşlar nükleer emniyet kültürünü yürüttükleri faaliyetlere en üst seviyede yansıtacak. Bir tesiste farklı sınıflarda nükleer madde bulunduran binalar, bulundurdukları nükleer maddelerin sınıflarına göre fiziksel koruma önlemlerine tabi tutulacak veya toplam madde miktarı dikkate alınarak tesisin tümü için tek bir madde sınıf belirlenecek ve bu sınıfa göre fiziksel koruma önlemleri dikkate alınacak.
Merkezi alarm istasyonu
Taslağa göre, Merkezi Alarm İstasyonu (MAİ), herhangi bir tehdit durumunda dahi fonksiyonlarını yerine getirebilecek sağlamlıkta tasarımlanacak ve korunan alan içerisinde bulunacak. Fonksiyonlarını daha etkin bir şekilde yerine getirebileceği farklı bir yer olması durumunda korunan alan dışında da bulunabilecek. MAİ'ye sınırlı sayıda seçilen yetkili kişiler girebilecek. Fiziksel koruma planları gizli olarak sunulacak ve saklanacak. Nükleer tesislerin ve nükleer maddelerin fiziksel korumasını tehlikeye atacak özel ve detaylı bilgilere yetkisiz bir şekilde ulaşılmasını ve bu bilgilerin açıklanmasını engelleyecek uygun koruyucu önlemler alınacak. Fiziksel koruma sisteminin sabotaja veya nükleer madde hırsızlığına imkan verebilecek muhtemel zayıflıklarını içeren bilgiler idari olarak yüksek seviyede gizlilikle korunacak. Nükleer maddelerin bulunduğu alanlara veya tesislere girecek kişilerin sayısı mümkün olan en az kişi ilkesine uygun olarak sınırlandırılacak.
Nükleer maddelerin saklandığı alanlar için şifreli anahtar
Bütün nükleer maddeler TAEK tarafından onaylanan nükleer madde sayım ve kontrol sistemine uygun olarak kayıt altında tutulacak ve hareketleri kaydedilecek. Nükleer maddelerin bulundurulduğu yerler fiziksel koruma planında kontrollü alan olarak belirlenecek. Nükleer madde hırsızlığı ve sabotaja karşı giriş veya çıkış yapan kişiler, araçlar ve paketler aranacak.
Hususi motorlu taşıtların korunan alanlara giriş en az seviyede tutulacak ve bu tür taşıtlar için özel olarak ayrılmış park alanları kullanılacak. Korunan alanı çevreleyen fiziksel bariyerlere intrüzyon (bir nükleer tesise veya nükleer maddenin bulunduğu yere hırsızlık, sabotaj veya kötü niyetli bir amaç için izinsiz girme eylemi) dedektörleri ve kameralar yerleştirilecek. Dedektör veya kameralar tarafından tespit edilen olayları zamanında değerlendirmek üzere bir sistem kurulacak.
Nükleer maddelerin depolandığı alanların ve nükleer maddelerin saklandığı depoların anahtarlarına sahip olanlar ile bu bölümlere giriş ve çıkış yetkisi bulunan kişilerin belirlenmesi ve kayıtların tutulması yetkili kişinin sorumluluğunda bulunacak. Söz konusu alanlarda çoğaltılma olasılığı en düşük olan anahtar tiplerinin ve ele geçirilmesi en zor olan şifre kombinasyonlarının seçilmesine özen gösterilecek. Şifreler belli aralıklarla değiştirilecek. Herhangi bir şüphe veya tehlike olduğu düşünülüyorsa kilitler, anahtarlar ve şifreler derhal değiştirilecek.
1. sınıf nükleer maddelerin bulunduğu iç alanlar
Taslağa göre, 1. sınıf nükleer maddelerin bulundurulduğu yerler fiziksel koruma planında ''iç alan'' olarak belirlenecek. İç alanlar korunan alanların içinde yer alacak. İç alanlarda, korunan alanlar için alınan önlemlere ek olarak; iç alanın tavını, duvarları ve zemini intrüzyonu engelleyecek şekilde tasarımlanacak ve yapılacak. Hususi motorlu taşıtlar iç alanlara giremeyecek. İç alana girildiğinde, giren kişinin iç alanda bulunduğu süre boyunca iki veya daha fazla yetkili personel sürekli gözetim yapacak. İç alanlara giriş ve çıkışların sayısı en az olacak şekilde düzenlenecek. Tüm acil çıkış noktaları intrüzyon dedektörleri ile donatılacak. Diğer potansiyel giriş olabilecek yerler uygun şekilde emniyetli hale getirilecek ve Merkezi Alarm İstasyonuna bağlanan bir alarm sistemi kurulacak. Nükleer maddelerin çalınmasına ve sabotaja karşı etkin şekilde karşı koymak üzere acil durum eylem planları hazırlanacak. 1. sınıf nükleer maddelerin depolama alanları da sürekli olarak kilitli tutulacak ve kullanılmadıkları zamanlarda alarmlar aktif hale getirilecek.
Taşıma türü ve güzergah seçimi
Nükleer maddelerin taşınmasında güzergah belirlenirken taşıma emniyeti açısından doğal afet, toplumsal karışılıklar ve kolluk kuvvetlerinin imkanları gibi hususlar göz önüne alınacak. Nükleer maddelerin karayolu, demiryolu ve denizyolu ile taşınması sırasında geçici bir Taşıma Kontrol Merkezi oluşturulacak. Nükleer maddelerin uluslararası taşınmasında alınacak fiziksel koruma önlemleriyle ilgili sorumluluklar gönderici ve alıcı arısında yapılacak sözleşme veya anlaşma ile belirlenecek. Nükleer madde hırsızlığını veya bu maddelere karşı sabotajı önlemek üzere eğitilmiş ve uygun şekilde silahlı olarak donatılmış koruma görevlileri bütün taşımalara eşlik edecek.
Her taşıma için TAEK tarafından onaylanmış özellikle saldırılara karşı koyacak şekilde yapılmış ve gerektiğinde aracı hareket ettiremez hale getirici bir cihazla donatılmış araçlar kullanılacak. Nükleer tesisler ile nükleer madde bulunduran, kullanılan ve depolanan yerler yönetmelik kapsamında TAEK denetimine tabi bulunacak. Denetimler haberli veya habersiz olarak yapılabilecek. Nükleer maddelerin bulundurulması, kullanılması, depolanması veya taşınması sırasında tespit edilebilecek herhangi bir ciddi olumsuz durum hakkında TAEK hukuki işlem başlatabilecek.
Radyoaktif atık yönetimi
TAEK'in görüşe açtığı ''Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği'' taslağı ile de nükleer enerjinin ve iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarının barışçıl amaçlı kullanımına ilişkin faaliyetler sırasında ortaya çıkabilecek radyoaktif atıkların çalışanlara, halka, çevreye ve gelecek nesillere zarar vermeyecek şekilde güvenli olarak yönetilmesine ilişkin esaslar düzenleniyor. Taslağa göre, radyoaktif atıkların hacim ve aktivite olarak mümkün ve makul en düşük seviyede tutulması için gereken tüm önlemler alınacak. Radyoaktif atık yönetiminde insan ve çevre üzerinde olası sınır ötesi etkiler de dikkate alınacak.
Radyoaktif atıklar radyoaktivite seviyelerine göre çok kısa ömürlü, çok düşük seviyeli, düşük-orta seviyeli ve yüksek seviyeli radyoaktif atıklar olarak sınıflandırılacak. Radyoaktif atıkların güvenli olarak depolanmasında çoklu bariyer yaklaşımı uygulanarak atıkların çevreden izolasyonu sağlanacak. Radyoaktif atık tesisinin güvenliğine ilişkin tüm faaliyetlerde derinliğine savunma stratejisi uygulanacak.