Nişantaşı Amerikan Hastanesi çevresinde tüm kaldırımlar otopark mafyasına teslimdi. İstanbul'un pek çok noktasında olduğu gibi... İki yıl öncesine kadar bu dar uzun sokakları tutan otopark mafyasının aylık geliri 50 bin YTL'yi aşıyordu. 400 YTL maaşla iki kişiyi 'çalıştıran' otopark mafyasının başka hiçbir masrafı da yoktu.
2005'in sonunda belediye iştiraklerinden İstanbul Otopark İşletmeleri Ticaret AŞ (İSPARK) kuruldu ve manzara tamamen değişti.
Eskiden değnekçilerin olduğu yerlerde şimdi İSPARK'ın tabelası duruyor. Üniformalı görevliler, park edenlere yardımcı oluyor. İSPARK Genel Müdürü Kadir Gurbetci, 'değnekçiliği' yüzde 90'ı aşan oranda bitirdiklerini söylüyor. Değnekçilerden kazanılan alanlardan belediye bu yıl 40 milyon YTL ciro bekliyor.
Ama otopark mafyasının bitirilmesi kolay olmadı. Tehdit edildiler, zabıta ve polis desteğiyle kaldırımları mafyadan kurtardılar.
1 milyon araç kıpır kıpır
İstanbul'da yaklaşık 2.5 milyon motorlu araç var. Her gün ortalama 600 yeni araç trafiğe çıkıyor. Bunların yüzde 80'i otomobil. Yollarda günde 1 milyon araç hareket halinde. Araçlar, ortalama iki saat ilerlerken 22 saat park halinde bekliyor.
İSPARK Genel Müdürü Kadir Gurbetci, kentte park ihtiyacının yüzde 85'inin sokaklardaki park yerlerinde karşılandığını söyledi. İstanbullular evde, işte ve gün içinde bir başka yerde olmak üzere ortalama üç yerde aracını park ediyor. Bu da otopark ihtiyacını artırıyor. Gurbetçi, "İstanbul 'da 800 bin araçlık otopark ihtiyacı var. Bu da 1000 otopark anlamına geliyor. İstanbul 'da 2004-2006 yılları arasında 520 bin araç trafiğe girdi. Bu 2 bin 600 kilometrelik bir konvoy" dedi.
İSPARK verilerine göre; İstanbul'daki araçların yüzde 25'i otopark ücreti ödüyor. Kentte 125 bin araçlık otopark var. Ortalama doluluk oranları yüzde 65. Yüzde 35'i boş bu otoparklarda, aslında 25 bin araçlık, yani 100 kilometrelik konvoyun sığabileceği boşluk var.
"'Otoparkımız yok' sözü doğru, eksik var. Ancak var olan otoparkların da yeteri kadar kullanılmadığı da bir gerçek" diyen İSPARK Genel Müdürü, bu tabloyu değiştirebilmek için harekete geçtiklerini anlattı.
İlk hedef İstanbul'da her isteyenin istediği yere park etmesini, gücü yetenin de ondan para almasını sağlayan otopark mafyası oldu.
Şaka gibi ceza: 50 YTL
Ama otoparkları mafyanın elinden almaksa hiç kolay değildi. Polis değnekçileri gözaltına alıyordu ama kanunların öngördüğü ceza 50 YTL'ydi, değnekçi bunu bir saatte kazanıyordu. Gözaltına alınan değnekçiler, anında hemen serbest bırakılıyor ve kaldırıma geri dönüyordu.
İSPARK, çoğu zaman kaldırımlara önde zabıta arkada çevik kuvvet desteğiyle gitti. Büyük direnişle karşılaşmadılar. Ama İSPARK yöneticileri, aylarca tehdit telefonları aldı. Gurbetci o günleri şöyle anlattı: "20 yıldan beri 11 kardeş bu işi yaptığını söyleyen, 'Ben bundan sonra evi nasıl geçindireceğim' diyenler oldu. Yumuşak bir metodla yaklaştık. Artık denizin bittiğini onlara anlattık. Büyük oranda başarılı olduk. Şu an ağırlıklı olarak Beyoğlu ve Şişli'de sayıları 40'ı bulan yedi sekiz grup kaldı. Onlar da bitecek. Otopark mafyası ve değnekçilik yıl sonuna kadar tarihe karışacak."
Değnekçiye ev ziyareti
İSPARK değnekçileri kazanma yoluna da gitti. Hiçbir gelir kapısı olmayan zor durumdaki 200 değnekçi eğitimle İSPARK çalışanı yapıldı. Bu kişilerin gerçek durumlarını tespit için evlerine de gidildi:
"Bu işi gerçekten evinin ihtiyacı için yapanları kurumda istihdam ettik. 1300 personelimiz içinde 200'e yakını değnekçi dediğimiz kişilerden oluşuyor. Görgü kuralları, iletişim, motivasyon, aidiyet hissi, büyükşehir, dünyada otoparkçılık gibi konularda eğitim vererek bu arkadaşları kuruma kazandırdık."
Amaç bir kültürü oturtmak
İSPARK bugün günde 50 bin İstanbulluya park hizmeti veriyor. Trafiği rahatlatmak için iki saatlik park ücreti 3-4 YTL arasında tutuluyor. Akşama kadar sadece 5 YTL'ye hizmet veren otoparklar da var.
Açık ve kapalı otoparklar 24 saat görev yapıyor. Sokak kenarlarındaki park yerlerindeyse son araç ayrılana kadar bir İSPARK görevlisi bekliyor. Gece işletmeciliği de yapılan yerlerde konutta oturanlardan ücret alınmıyor. Bunun için evrak gerekmiyor, beyan yeterli görülüyor.
Sokaktan 40 milyon YTL
Otopark mafyasından kurtulmak belediye kasasını da dolduruyor. İSPARK'ın 2007 yılı ciro hedefi: 53 milyon YTL. Gurbetci, "Eğer değnekçilerin rakamlarıyla işletmecilik yapsaydık 53 milyonu üçe katlardık. Ama amacımız sosyal belediyecilik, trafik akışına katkı sağlamak ve halkımızı bu kültüre alıştırmaktır" dedi.
İstanbul'daki 53 milyon YTL'lik otopark gelirinin yüzde 75'i, yani 40 milyon YTL'si cadde ve sokak kenarına park edenlerden yani eskiden otopark mafyalarına teslim olan yerlerden elde ediliyor.
Gelirin yüzde 25'i Büyükşehir Belediyesi'ne veriliyor. Geri kalanıyla personel maaşı, sigortası ödeniyor. Otopark yatırımı yapılıyor.
İSPARK'ta yabancı dil bilen 15 personel çalışıyor. Bu kişiler genellikle Sultanahmet ve çevresinde görevli. Gerekirse turiste rehber gibi de hizmet veriyorlar. İSPARK'taki en düşük maaş net 810 YTL. Gurbetci'nin deyişiyle 'otopark ücreti olarak verilen 3-4 liraların tamamı bumerang gibi devlete, millete ve personele geri dönüyor.'
Yeni hedefler Merter'de yeraltında 600 araçlık tam otomatik bir otopark, Bakırköy'de 330 araçlık yarı asansörlü bir otoparkla Beyoğlu Cihangir'deki var olan otoparkı yıkıp yerine çok fonksiyonlu bir otopark yapılması. Gurbetci, tam otomatik otopark projelerini devreye soktukları zaman vatandaşın büyük bir rahatlık yaşayacağını söyledi. İstanbulluların aklındaysa 'Değnekçi çilesini yıllarca yaşamak zorunda mıydık?' sorusu kaldı.
İstanbullu ne kazandı?
Değnekçilik yüzde 90 oranında bitti.
Sadece bu yıl değnekçi tarifesiyle 'yaklaşık 116 milyon YTL' İstanbullunun cebinde kalacak.
Eskiden otopark mafyasına ait kaldırımlardan elde edilecek 40 milyon YTL de 'dolaylı yoldan' (belediye payı, personel ve otopark yatırımı) kamunun cebine geri dönecek.
Eskiden 'değnekçi' olarak çalışan, yani en alt kademeden başlayarak suç çarkına itilenlerden 200 kişi, 'bu işi gerçekten ailelerini geçindirmek için yaptıkları belirlenince' İSPARK'ta işe alındı. Bu kişiler görgü kuralları, iletişim, dünyada otoparkçılık gibi konularda eğitim verilerek kazanıldı.
3-4 YTL'lik park ücretlerinden personele verilen maaş en düşük 801 YTL'ye vardı.
2005 yılında kurulan İSPARK'ın otopark kapasitesi 50 bin araca ulaştı. Personel gideri ve yüzde 25 belediye payından arta kalan miktarla Merter'de yeraltında 600 araçlık tam otomatik otopark, Bakırköy'de
330 araçlık yarı asansörlü bir otoparkla Beyoğlu Cihangir'de çok fonksiyonlu bir otopark için harekete geçildi.
Ne 'kaybetti'?
Nüfusu kalabalık, otoparkı az semtlerde kendine bir sokak tutup ayda en fazla 400 YTL'ye 'çalıştırdıkları' iki kişiyle 'havadan' 50 bin YTL kazanan örgütlenmeleri. Bu örgütlenmelerden daha büyük örgütlenmelere doğru genişleyen çıkar ağını.
Gerekirse otopark açmak için tarihi evleri yakan 'karar mekanizmaları'nı ve onların işini gören diğer grupların özellikle Beyoğlu'nda etrafa saldığı korku ortamını.