İnanç turizmi açısından Doğu Karadeniz’in en önemli turizm merkezi olmaya aday Santa Harabeleri, defineciler yüzünden yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Defineciler, harabelerin içinde hazine ararken, tarihi de yok ediyorlar.
Gümüşhane’nin Kelkit havzası içinde yer alan Santa harabeleri’nin (Dumanlı Köy) geçmişi 17. yüzyıla kadar uzanıyor. Önemli bir ibadet merkezi olan ve yüzyıllarca sekiz kilisesi ile ziyaretçilere dini hizmet vermiş olan Santa harabaleri, bugün kaderine terkedilmiş durumda. 8 mahalleden 300’ü aşkın yapıdan oluşan Santa harabeleri, aynı zamanda yaylacılar tarafından da kullanılan bir yerleşim bölgesi. Ancak bu yerleşim bölgesinin en büyük derdi, yaylacılar gittikten sonra kış aylarında başta kiliseler olmak üzere tarihi yerlerinin define avcıları tarafından kazılarak tahrip edilmesi.
Yazları yaylaya çıkan ve orada hayvancılıkla geçinen Adem Uzun, şunları anlatıyor:
“Yaz aylarında harabelerin olduğu yere geldiğimizde tarihi binaları, zemininde çukur açılmış şekilde buluyoruz. Santa’da bulunan kiliselerin duvarlarındaki resimler de defineciler tarafından kırılıyor, tahrip ediliyor. Burada sekiz mahallede sekiz kilise bulunuyor, bu kiliselerden sadece bir tanesinin tavanı sağlam. Tavanı sağlam olan kiliseyi korumaya çalışıyoruz ama bölgeye sadece yaz aylarında yaylacılık için geliyoruz. Kışın Santa’da kimse kalmadığından defineciler gelerek tarihi binaların içini kazıyor. Santa’yı gezen büyüleniyor, ama yavaş yavaş yıkılıyor. Devletimizin gelip, buradaki tarihe sahip çıkmasını istiyoruz.”
Santa harabeleri, Gümüşhane’nin Dumanlı köyü sınırları içinde ve bin 600 metre yükseklikte yer alıyor. Kentin ne zaman kurulduğu bilinmiyor ama yazılı tarih, 17. yüzyıla kadar uzanıyor. Sekiz kilisesi var. Taş işçiliğinin güzel örneklerini oluşturan evlerin bugüne kadar yaklaşık 300’ü ayakta kalmış. Demircilik ve gümüşçülüğün önemli bir sanat olduğu Santa’daki 8 kiliseden bugüne kadar ancak 5’i gelebilmiş. Binalar, tüm tahribat rağmen göz kmaştırıyor.