Küresel ısınma etkisi aynı hızla sürerse, "dünyanın akciğeri" olarak bilinen Amazon ormanları "sera gazı bombası" haline gelecek. Yakında internette "Amazon" kelimesini yazdığınızda, sadece online alışveriş yapılabilen bir adres çıkacak. Durumu fark eden ve torunlarına miras olarak toprak parçası değil, yeşil bırakmak isteyen yerliler, kendilerini ölümüne mücadeleye adadı. Peru'nun kuzeyindeki Utcubamba eyaletinin Cruz del Diablo bölgesine boşuna "Şeytan Geçidi" denilmemiş. Bölgedeki şirin bir "Amazonas" kasabası olan Bagua'da yerlilerle güvenlik güçleri arasında 5 Haziran günü çıkan çatışmada, resmi rakamlara göre 34, resmi olmayan rakamlara göreyse 60 kişi hayatını kaybetti. Ölenlerin 23'ü polis, 11'i Awajun ve Wampis kabilelerinden. Peru'da son on yılın en kanlı çatışması olduğu söylenen olayların çıkış nedeni, dünyanın rahat bir nefes almasını sağlayan Amazon yağmur ormanları...
'Yemlikteki köpekler...'
Amazon havzasının 6 ülkesinden (Kolombiya, Brezilya, Venezüella, Ekvador, Bolivya) biri olan Peru'daki yerlilerin ulusal örgütü AIDESEP ve Amazonsever çevrecilere göre, yerliler hükümete bir anda yabancılaşmadı. Onları harekete geçiren, Peru hükümetinin 3 yıl önce yabancı enerji ve maden şirketleriyle serbest ticaret anlaşması imzalaması oldu. Bu anlaşmayla Amazon nehri çevresindeki ortak orman arazileri ve su kaynakları; petrol arama, endüstriyel tarım, madencilik ve petrol çıkarma gibi yerlilerin yabancı olduğu sanayileşmeye açıldı. Perulu yerliler, atalarının yüzyıllardır üzerinde oturduğu topraklarla ilgili devlet politikaları oluşturulurken dikkate alınmadıklarını ileri sürdü.
Devlet Başkanı Alan Garcia buna karşılık "El syndrome del perro del hortilano", yani bir köpeğin yemlikte tek başına oturarak başka hiçbir hayvanın oraya girmesine izin vermemesi benzetmesini yaptı ve "Yola devam" dedi. Garcia hükümeti geçen yılın ilk aylarında yerlilere göre kendi haklarını ihlal eden ve yüzyıllardır ekip biçtikleri Amazon topraklarının şirketlerin satın alınmasını kolaylaştıran 9 yasa onaylandı. İşte ne olduysa ondan sonra oldu. Yerliler Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) yerlileri ilgilendiren konvansiyonuna göre Amazonlar'la ilgili kararlar alınırken kendilerine danışılması gerektiğini savundu. Ardından Nisan'da sokağa döküldü. Hükümet ise bölgede 2 ay olağanüstü hal ilan etti.
AIDESEP Başkanı Alberto Pizango Chota, yer altı kaynaklarının tüm haklarına sahip olan hükümeti tanımadıklarını söyledi. "Burada kabile kuralları geçerlidir" diyen Chota'nın sözleri, bardağı taşıran son damla oldu. Yerliler devlete ait petrol boru hatlarına, su kanallarına el koup yollara barikat döşedi. İki taraf da taviz vermeyince, protestolar ülkenin 6 eyaletinde, başta Achuar, Arabela, Ashaninka, Awajun, Huambisa, Kichwa, Matsigenka, Shawi and Wampis yerlileri olmak üzere 30 bin kişinin katıldığı ayaklanmalara dönüştü. En büyüğü ise, 5 Haziran'da 2 bin 500 kişinin katıldığı eylemdi. Yerliler çatışmalarda can kaybı verdi vermesine ama istedikleri yankıyı ülke içi ve dışında uyandırdı. Bolivya yerlilere destek verdi. Nikaragua ise isyanı sürüklemekle suçlanarak hakkında tutuklama emri çıkarılan Pizango Chota'ya sığınma hakkı tanıdı.
Yasaları kaldırttılar
Chota birkaç hafta sonra Nikaragua'ya sığındı. Bir gün sonraysa yerlilerin karşı çıktığı 9 yasadan 1090 nolu yeni ormancılık yasasıyla ve yerlilerin toprak üzerindeki haklarında değişiklik yapan 1064 nolu yasa yürürlükten kaldırıldı. Derken Devlet Başkanı Garcia Temmuz ayında Başbakan'ı görevden alıp savunma, içişleri, adalet ve tarım bakanlarını değiştirdi. AIDESEP yetkilileri ve yerlilerle iletişim içinde olan çevreciler, iki tarafın bir süredir sorunlara müzakere masalarında çözüm aradığını söylüyor. Öte yandan, Bagua'daki protestoya katılan pek çok kabile lideri yargılanıyor. Yerliler, AIDESEP hakkında açılmış davaların düşeceği konusunda iyimser. "Yerlilere danışma modeli" nin Peru yasalarına dahil edilmesi ve bir kalkınma planı da görüşülen konular arasında.
Yerlilerin
sözcüsü Hollywood'dan Peru'nun Hollywood'a armağanı olan sinema yıldızı ve şarkıcı Q'Orinka Kilcher'ın (19) babası Perulu bir yerli... Kilcher, "AIDESEP lideri Alberto Pizango'ya destek veriyorum. Peruluların peşinden koşması gereken lider Pizango'dur" dedi. Başrolünü Colin Farrell'in oynadığı Yeni Dünya adlı filmle ünlenen oyuncu, Perulu yerlilerin uluslararası sözcüsü...
'Yaptığımız
eylemler tarihe geçti' Peru'nun kuzeyinde yaşayan 65 etnik gruptan bin 350 topluluğa mensup 350 bin kişiyi temsil eden AIDESEP'in sekreteri ve sözcüsü Saul Puerta Pena, mücadele dolu günlerin ardından bölgede sükûnetin hâkim olduğunu söylüyor. Buna rağmen 17 Haziran'da Nikaragua'ya sığınan lideri Alberto Pizango Chota'nın ülkesine ne zaman döneceği belli değil: "O hâlâ bizim liderimiz ama ne zaman döneceğini bilmiyorum. Peru hükümetiyle uzlaşmaya varmak için liste hazırlandı. Görüşmeler devam ediyor." Karşı çıktıkları yasaların yürürlükten kaldırılması için 56 gün protesto eylemleri yaptıklarını belirten Pena, "Yaptıklarımız tarihe geçti. Gelecek nesillere örnek olduk. Hem kirlenmeyi önlemek, hem de adalet adına bölgeyi savunmaya devam edeceğiz" diyor.