Paris’te geçtiğimiz hafta düzenlenmesi planlanan Osmanlı Arşivleri Sergisi, Unesco’nun bazı belgeleri sansürlemeye çalışması üzerine iptal edildi. Kurum, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü tarafından gönderilen 50 belgeden beşinin sergiden çıkarılmasını, ikisinin de değiştirilmesini istedi. Sansüre uğrayan belgelerden biri, Ermeni toplumunun önde gelenlerinin 1889 ve 1898 yıllarında saraya gönderdiği dostluk mektupları. Unesco, diasporadaki Ermenileri kızdıracağı gerekçesiyle bu belgelere karşı çıktı.
Değiştirilmesi talep edilen bir diğer belge de Musevilerle ilgili. Osmanlı İmparatorluğu, 15. asrın sonunda İspanya ve Portekiz’den kovulan Musevilere sahip çıkarak değişik bölgelere yerleştirmişti. Unesco, Tahrir Defteri’nden alınan belgedeki, “İspanya ve Portekiz’den kovulmalarıyla Osmanlı Devleti’ne iltica edip Edirne’ye yerleştirilen Museviler...” ifadesinden rahatsız oldu. ‘Kovulma’ kelimesinin metinden çıkarılmasını, yerine de “İspanyalı ve Portekizli Museviler” ibaresinin konulmasını istedi. Belgenin, ancak bu değişiklik yapılırsa sergilenebileceği kaydedildi.
Unesco yetkilileriyle müzakere yapan Türkiye’nin kurum nezdindeki daimi temsilciliği, beş belgenin çıkarılmasına ve ikisinin değiştirilmesine ilk planda onay verdi. Çıkartılması istenen Polonezköy’deki Polonya vatandaşlarıyla ilgili belgenin ise sergide kalması sağlandı. Temsilcilik, daha sonra bu gelişmeleri Dışişleri Bakanlığı ve Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’ne iletti. Sansür girişimine sert tepki gösteren bakanlık ve genel müdürlük, belgelerin orijinal haliyle sergilenmesinde ısrar etti.
Özenle seçtikleri belgelerin hiçbir milleti rencide etmediğini vurgulayan Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, örneklerin Osmanlı Devleti'nin din ve ırk farkı gözetmeden insanlığa eşit yaklaştığını gösterdiğini kaydetti. Ankara ile Paris arasında mutabakat sağlanamayınca 8 - 22 Haziran tarihleri arasında Unesco Genel Merkezi'nde düzenlenmesi planlanan sergi iptal edildi. Serginin, Türk Büyükelçiliği'nin talebi üzerine ertelendiğini söyleyen Unesco yetkilileri, sansür girişimiyle ilgili sorulara cevap vermedi. Zaman'a konuşan Türkiye'nin Unesco nezdindeki Büyükelçisi Numan Hazar ise, serginin ‘teknik sorunlar sebebiyle' ileri bir tarihe ertelendiğini belirtti.
Sergiden çıkartılması istenen belgeler:1- Ermeni memur ve tüccarların mahzarı
Bir kısım Ermenilerce ortaya çıkartılmaya çalışılan anarşik olayların Ermenilerin büyük çoğunluğu tarafından desteklenmediğine ve kendilerinin eskiden olduğu gibi Devlet-i Aliye’nin sadık tebeası olmaya devam edeceklerine dair Ermeni memur ve tüccarından bazılarının takdim ettikleri mahzar. 1889 / BOA.Y.PRK.AZJ.18-13
2- Ermeni komite reislerinin pişmanlık mektubu
Bizler Ermeni milleti olarak Osmanlı padişahlarının diğer tebeaya olduğu gibi Ermenilere de pek çok lütuf ve ihsanda bulunduklarına şahidiz. Zaten İslam ve Ermeni milletleri arasında eskiden beri dostluk münasebetleri mevcuttur. Bazı bozguncuların yalan sözlerine rağmen biz Osmanlı Devleti’nin hizmetinde sadıkane çalışmaktan geri durmayacağız. Zira Osmanlı uyruğunda olmak bizim için bir iftihar meselesidir. 1898 / BOA.A.DVN.NMH 34/2_4
3- Ermenice mektup
Yaptıklarından pişman olan Ermeni komite reislerinin iltica taleplerini bildiren Ermenice mektup. 1898. A.DVN.NMH34/2_3
4- Sırbistan’da huzurun bozulmasını engellemek için gereken tedbirlerin alınması
Sırp Milleti Başknezi Mihal Obranoviç’e hüküm ki sadık vatandaşlarımdan olan Sırp milleti refah ve huzur içinde kanunlara bağlı olarak yaşadıkları halde bazı serserilerin bu huzurlu ortamı bozmak için cemiyetler kurup kanunlara aykırı davrandıklarını ve halk içinde dedikodu çıkardıklarını duydum. Eski defterdar Musa Safveti’yi bu husus için memur tayin ettim ve gerekli parayı kendisine verdim. Tanzimat kanunları doğrultusunda bu uygunsuzlukları iyice inceleyip bütün dedikodulara son verin ki asayiş sağlansın. Son derece dikkatli olun ve fermanımın aksine hareket etmekten sakının. 1840 / BOA. Mühimme Defteri 254, hüküm 104
5- Sırbistan Senatosu üyesi ve bazı ileri gelenlerden Osmanlı Devleti’ne iltica edenlere maaş tahsisi
Sırbistan Senatosu üyesi ve bazı şahıslar Miloş Bey’in kendilerine yaptığı muamelelere tahammül edemediklerinden Osmanlı Devleti’ne iltica etmişlerdir. Bunlardan ilk gelen iki senato üyesine ikibin beşyüz kuruş tahsis edilmişti. Sonradan gelen sekiz kişiye maaş tahsisi ve bazı malzemelerin tedariki için de toplam on bin kuruş verilsin. 1869 / BAO. İ.Hariciye 9331
Altı çizili kısımların değiştirilmesinin istendiği belgeler:
1- İspanya ve Portekiz’den kovulmalarıyla Osmanlı Devleti’ne iltica edip Edirne’ye yerleştirilen Musevilerin tahrir defterindeki kayıtları. 1519/ BOA, Tahrir Defteri 77, s.39-41
2- Avusturya karşısında zor durumda bulunan Macar Kralı Rakofçi’ye Osmanlı Devleti’nin dostu olduğu sürece yardım edileceği.
Macar Kralı Rakofçi, Avusturya zulmünden şikayetle atalarına gösterilen yardımın kendisine ve halkına da yapılması için Osmanlı’ya müracaat etmiştir. BAO. / Name-i Humayun Defteri 6, s.379-380
Değiştirilmesi istenen; ancak bundan vazgeçilen belge
Polonezköylülerin Osmanlı vatandaşlığını kabul etmeleri
Daha önceleri Polonyalı Prens Çartorski adına bir arazi olarak kaydı bulunan Beykoz’a bağlı Polonezköy halkı Meşrutiyet’in ilanından sonra yabancılık iddiasından tamamen vazgeçerek Osmanlı tabiiyetini kabul temişlerdir. Aralarında henüz nüfüs cüzdanı almamış olanlara kimlik verilecektir. Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti’nce asayiş ve intizamları temin edilecek ve kendileri ödemeleri gereken vergilerini düzenli olarak ödeyeceklerdir. Geçmiş dönemlerden kalan vergi borçları affedilecektir. 1911 / BOA.DH.SN.THR 18/62_1