Makina Mühendisleri Odası (MMO) Başkanı Emin Koramaz, havaların soğumasıyla birlikte yoğun olarak kullanılmaya başlanan kombilerden eski olanlarda sorun yaşanabileceğini belirterek, “Eski kullanıcılar için hâlâ yeni bir denetim uygulaması ve bunun yaptırımları söz konusu değil” dedi. Koramaz, Başkent Doğalgaz AŞ’nin yıllık denetim ve kontrolleri eksik bıraktığını iddia ederek, başkentlileri olası bir faciaya karşı uyardı. Koramaz’a geçen yılbaşında 7 gencin yaşamını yitirmesiyle sonuçlanan doğalgaz faciasının ardından kent genelinde alınan önlemlerin yeterli olup olmadığı ve alınması gereken tedbirler hakkında yönelttiğimiz sorular ve Koramaz’ın yanıtları şöyle:
Bilkent Üniversitesi’nde okuyan 7 gencin yaşamını yitirmesiyle sonuçlanan doğalgaz faciasının üzerinden yaklaşık bir yıl geçti. Bu bir yıl içinde Başkent Doğalgaz A.Ş, kent genelinde yeni bir facianın yaşanmaması için gerekli önlemleri aldı mı?
- Yeni gaz verilen ve cihaz yenileyen abonelerde gerekli önlemlerin alındığı söylenebilir. Ancak bu yeterli değildir. Önemli olan, eskiden beri gaz kullanan abonelerin periyodik kontrolünün yapılmasıdır. Tesisatlarının, cihaz ve bağlantılarının kontrolü şeklinde bir uygulama yapıldığını göremiyoruz. Oysa asıl sorun bu eski kullanıcılarda bulunan tesisat, cihaz ve baca donanımlarında yaşanabilir. Yeni gaz kullanacak abonelerde bacalı cihaz kullandırılmaması (yoğuşmaya dayanıklı malzemeden yapılmış ve onaylanmış bacalar hariç), projelerin onaydan sonra kontrolü ve en geniş anlamda emniyetli bir gaz açma işlemi yapılmaktadır. Cihazını değiştiren kullanıcılarda; bacası uygun malzemelerle yenilenmeyen abonelere bacalı cihaz izni verilmemesi, hâlâ kaçak kullanımların yoğun olduğu için tüm yenilemelerde proje istenmesi ve yeniden gaz açma yapılması işlemleri yapılmaktadır.
Yeni kullanıcılar ve cihazını değiştirenler için yeterli denetim yapıldığını ifade ettiniz. Peki eski cihazlara yönelik bir önlem alındı mı?
- Geçen yılbaşı gecesi yaşanan vahim olaydan sonra zaten birçok kullanıcı kendince önlemler almakta ve özellikle bacalı cihazlar yenilenmeye devam edilmektedir. Zaten doğalgazın ilk kullanılmaya başladığı dönemlerde takılan cihazlar yenilenmektedir. Zira bu cihazlar artık eski, emniyetsiz ve gayri ekonomik hale gelmişlerdir. Ayrıca eski kullanıcılar için hâlâ yeni bir denetim uygulaması ve bunun yaptırımları söz konusu değildir.
‘MMO onayı mutlaka aranmalı’
Kış öncesinde cihazını yenilemek isteyen yurttaşların dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir?
- Öncelikle 4646 sayılı Doğalgaz Yasası’na bağlı yönetmelikler uyarınca, doğalgaz iç tesisatlarının tasarım ve uygulanması, Doğalgaz İç Tesisat Yetki Belgesi’ne sahip, odamızdan onaylı bir makina mühendisinin tam zamanlı olarak çalıştığı şirketlerce yürütülmesi zorunludur. Odamız bu hizmetleri verecek şirketlerin tescillerini yaparak bu firmalara büro tescil belgesi düzenlemektedir. Yurttaşlarımız doğalgaz iç tesisatlarını, yapım aşamasında öncelikle odamızdan tescilli ve bünyesinde tam zamanlı mühendis istihdam edilen firmalara yaptırmalı ve imalatın her aşamasında firma yetkili mühendisinden teknik destek almalıdır. Doğalgaz işleri yapan firmalar mutlaka MMO’dan yetki almış bir makine mühendisini çalıştırmak zorundadır. Odamızca bu mühendislerin yapmış olduğu projeler, her proje bazında ayrı ayrı mesleki denetimden geçirilmektedir. Bu firmalar tarafından yapılan projelerin üstünde, oda mesleki denetiminden geçtiğine dair ibare ve mühür mutlaka aranmalı, gerektiği duramda firma uyarılmalı ve bu durum odamıza bildirilmelidir.
‘Her firmaya itibar etmeyin’
Merdiven altı veya yetkisiz firmalarca yapılan imalatlara itibar edilmemelidir. Ayrıca illerde yetkilendirilmiş olan yerel gaz dağıtım şirketlerinin denetim ve onay süreçlerini takip ederek, “Gaz Açma” işlemlerinde firma yetkili mühendislerinin mutlaka bulundurulması istenmelidir. Yine diğer önemli bir husus, cihazın garanti sürecinin başlatılmasını ifade eden cihazların devreye alınma işleminin mutlaka odamız tescil edilmiş firmaların yetkilendirdiği servislerce yapılmasına dikkat edilmelidir.
Cihazını kış öncesi kontrol ettirmek isteyen yurttaşlar nereye başvurmalı?
- Şu an için mevzuatta bir tanımlama bulunmamakla birlikte öncelikle kombi/şofben kullanımının başladığı şu günlerde MMO olarak, yurttaşlarımıza, cihazların güvenli kullanımı için gerekli bakım ve kontrolleri, öncelikle imalatçı ya da distribütör firmalarca yetkilendirilen “yetkili servislere” yaptırmalarını öneriyoruz. Bakım sonrasında düzenlenecek olan “bakım tutanağı”, yetkili firmadan imzalı ve kaşeli olarak mutlaka alınmalıdır.
Başkent Doğalgaz AŞ bu hizmeti veriyor mu?
- Kamusal bir hizmet olan doğalgazın kent içi dağıtımı, 4646 sayılı Doğalgaz Kanunu’na göre yerel gaz dağıtım şirketleri aracılığıyla yapılmakta olup doğalgazın kullanım mahallerine sağlıklı ve güvenli bir şekilde ulaştırılmasında ve her türlü emniyet tedbirlerinin alınıp alınmadığının denetiminde bu şirketlere mevzuatla görev yüklenmiştir. Ancak bu kuruluşların her birinin kendi ayrı şartnamelerine göre, doğalgazın ilk devreye alınmasında gerekli kontroller yapılmakta, fakat yıllık kontrol ve denetimler eksik bırakılmaktadır.
Denetimler neden eksik bırakılıyor?
- Bu kontrollerin herhangi bir yasal çerçeve ile belirlenmemiş olması gazın güvenli kullanımını sadece nihai tüketicinin duyarlılığına bırakmıştır. Bu konu, ivedilikle ulusal düzeyde geçerli ve uygulaması zorunlu olacak bir şekilde yasal bir statüye kavuşturularak, gaz dağıtım şirketlerinin periyodik kontrol ve denetimleri yapması zorunlu hale getirilerek çözülmelidir. Aksi takdirde ne yazık ki bu kazaların ve kayıpların önlenmesi asla mümkün olmayacaktır.
‘Kaliteli malzemeden taviz verilmemeli’
Piyasada doğalgaz kaçağını belirleyen ve korbonmonoksit zehirlenmesinin önüne geçtiği söylenen sensörler satılıyor. Bu cihazlara ne kadar güvenilebilir?
- Karbonmonoksit gazının ortamda belirli bir seviyeye ulaşması durumunda veya herhangi bir gaz kaçağı durumunda alarm veren sensörler mevcuttur. Bu aygıtların kullanımının yaygınlaştırılması ve zorunlu hale getirilmesi, bu tür acıları yaşamamızın büyük ölçüde önüne geçecektir. Ancak bu cihazları seçerken ve montajında dikkat edilmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Öncelikle bu cihazlar “TS EN 50291”, “TS EN 50270” ve “TS EN 50194” standartlarına uygun olmalıdır. Ayrıca cihazların “CE” işaretli ve “TSE Belgeli” olmasına, tüketiciler azami dikkat göstermelidir. Ancak, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından çıkarılacak çerçeve bir düzenlemeyle, gerek karbondioksit gerekse doğalgaz kaçak dedektörlerinin bacalı doğalgaz kullanılan konutlarda zorunlu hale getirilmesi, çok daha büyük bir önem taşımaktadır.
Başkent Doğalgaz AŞ, geçen yıl yaşanan facianın ardından alınacak önlemler konusunda MMO ile temas kurdu mu?
- Odamız bütün illerdeki gaz şirketleri ile devamlı temas kurmakta ve kurumsal işbirliğini daima vurgulamaktadır. Çankaya Birlik Mahallesi 409. Sokak’ta yaşanan elim kaza sonrasında da iki kez ilgili genel müdürlükten MMO Ankara Şubesi olarak randevu alınmış, yapılması gereken uygulamalara dair önerilerimiz dile getirilmiştir. Ancak ciddi bir mesafe kaydettiğimizi söylemek güçtür.
Geçen yıl yaşanan faciaya denetim eksikliğinin yanı sıra kalitesiz malzeme kullanımının da neden olduğu belirtilmişti. Kalitesiz malzeme kullanımını önlemek için neler yapılmalı ?
- Bu sorunu sadece Ankara’da yaşanan bir sorun olarak algılamamak gerek. Kalitesiz malzeme kullanımı konusunda tasarım-imalat yapan uygulayıcılar kadar tüketicinin de mutlaka bilgilendirilmesi gerekmektedir. İmalat aşamasında kullanılan tüm cihaz ve ekipmanların CE işaretli ve TSE’den belgeli olması gerekmektedir. Bu konuda taviz verilmemesi gereklidir. Kamuoyunun özellikle bu konuda duyarlı olması gerekmektedir.
Başkent Doğalgaz Dağıtım AŞ’nin özelleştirme sürecinin devamı hizmeti aksatıyor mu?
- Aksatıyor. Önümüzdeki dönem için kalıcı bir strateji ve planlama yapılamadığı görülüyor. Kökeni EGO olan Başkent Doğalgaz Dağıtım AŞ’nin özelleştirme ile kamunun elinden çıkarılacak olması, ihmal edilmemesi gereken işlere yatırım yapılmamasına yol açıyorsa, oturup bu ehil olmayan yönetimler ve özelleştirmelerin toplum yaşamından neleri çaldığı, neleri götürdüğü üzerine bin defa daha fazla düşünülmelidir. Bu noktada odamızın Başkent Doğalgaz Dağıtım AŞ ve İzmit Gaz Dağıtım AŞ/İZGAZ özelleştirmelerinin yürütmelerinin durdurulması ve iptali istemiyle Danıştay’da davalar açtığını ve bu davaların halen sürdüğünü belirmek istiyorum.
‘Nitelikli personelleri yok’
Başkent Doğalgaz AŞ’nin kent genelinde denetim yapacak kadar yeterli ve nitelikli personeli bulunuyor mu?
- Bu konuda bizde yeterli veri bulunmuyor. Ama biliyoruz ki nitelikli personel, yıllardır emeklilik ve uzaklaştırma yolu ile tasfiye edilmektedir. Büyükşehir Belediyesi’nin yönetim zihniyeti, personel politikalarında da karşılığını yaratmış ve teknik yeterlilik ölçütü geriye düşmüştür. Geçen yılbaşında 7 gencimizin ölümüne yol açan facia esnasında Başkent Doğalgaz A.Ş elemanlarının sergiledikleri lakaytlık ve yetersizlik, yıllardır uygulanan yanlış personel politikasının vahim bir örneğini oluşturmuştur. Üstelik istifa eden Genel Müdür Veysel Karani Demir’in yaklaşımları ve mesleki yeterlilik durumu da öylesi bir kurumun başında olmamasını gerektirmekteydi. Kısacası nitelikli, bilimsel-teknik eğitim ve yeterliliği olan personel konusu son derece önemlidir. Başkent Doğal Gaz Dağıtım AŞ bu konuda kamuoyunu bilgilendirmeli, mesleki yeterlilik ve uzmanlık yönünde ciddi adımlar atmalıdır.
Alınması gereken önlemler neler?
* 1 metreküp doğalgazı yakmak için 10 metreküp hava kullanılır. Bu nedenle bacalı cihazların bulunduğu mekanların havalandırılması çok önemlidir. Bu bakımdan bacalı cihazların bulunduğu ortamlardaki havalandırma menfezleri kesinlikle kapatılmamalı, sürekli açık ve temiz tutulmalıdır.
* Doğalgaz tesisat boruları işlevi dışında, elektrik topraklaması, çamaşır askısı olarak veya başka amaçlar için kesinlikle kullanılmamalıdır.
* Doğalgaz cihazları bağlantı yerlerinden gaz sızıntısı yapabileceğinden temizlik v.b. nedeniyle yerinden oynatılmamalıdır.
* Doğalgaz hava ile yüzde 5 ile yüzde 15 oranında karıştığı anda patlayıcı özelliği olan bir gazdır. Herhangi bir elektrik kıvılcımını önlemek için doğalgaz borularının geçtiği mahalde kesinlikle çıplak elektrik kablosu bulunmamalıdır.
* Elektrik tesisatları mutlaka “topraklanmış” olmalıdır.
* Doğalgaz boruları mutlaka açıkta olmalı üzerleri dolap, lambri v.b. malzemelerle kapatılmamalıdır.
* Bacalı doğalgaz cihazlarında cihaz davlumbazının üzerinde baca tepmesi esnasında cihazın otomatik olarak gazını kesen bir düzenek mevcuttur. Bu sensör kesinlikle iptal edilmemeli ve periyodik bakımlarda yetkili servislerce kontrol edilmelidir. Özellikle 2000 yılı öncesinde doğalgaz kullanımına geçen aboneler, bu düzeneğin cihazlarında bulunup bulunmadığını servislere kontrol ettirmeli, eğer yok ise bu düzenek bacalı cihazlara ilave edilmelidir.
* Doğalgazlı bacaların cihazları yılda en az bir kez itfaiye veya itfaiyenin yetkilendirdiği firmalara temizletilmelidir. Bir metreküp doğalgaz yandığı zaman iki metreküp su buharı oluşur. Dolayısıyla çıkan bu su buharı, zamanla baca sıvalarını ve tuğlalarını eriterek dökülmelere ve baca tıkanmalarına sebep olmaktadır.
* Bir dairede aynı bacaya kesinlikle iki cihaz bağlanmamalıdır. Mutfaklarda birisi şofben veya kombi için diğeri aspiratör için mutlaka iki ayrı baca bulunmalıdır. İki ayrı baca yok ise, kesinlikle bacalı aspiratör kullanılmamalı, filtreli aspiratör kullanılmalıdır. Sıcak su eldesi için LPG’li şofben kullanan daire sahipleri de bu hususa dikkat etmelidir.
* Apartman yöneticileri binadaki tüm katları kontrol etmeli; böylesi bir yanlış uygulamayla karşılaşırlarsa gaz dağıtım şirketini mutlaka haberdar etmelidir. Çünkü bir dairedeki hatalı uygulama aynı kolon üzerindeki tüm cihazları etkileyecek ve baca çekişinin azalmasına ve baca gazı tepmelerine neden olunabilecektir.
* Doğalgazlı bacalı cihazların bacalara bağlandığı esnek borunun cihazla bağlantılı olduğu çevre tamamen alüminyumlu folyo bant ile izole edilmeli, bu boru baca içerisine en fazla 3-4 santimetre kadar girmeli, boru ile baca arasındaki boşluklar alçı ile sıvanmalı, baca borusu kesinlikle yırtık ve delik olmamalıdır.
* Atık gaz borusu olarak, çok çabuk deforme olan esnek alüminyum bağlantı malzemesi kullanılıyor ise bu bağlantı esnek çelik borularla değiştirilmelidir.
* Bacalı cihaz kullanan abonelerin havadaki karbonmonoksit oranını ölçerek alarm veren cihazları kullanması, baca gazından kaynaklı zehirlenmeleri büyük ölçüde önleyecektir. Yine gaz kaçağında ya da mutfak fırını gibi cihazların vanaları açık unutulduğunda alarm veren düzeneklerin kullanılması, doğalgazdan kaynaklı yangın ve patlamaları büyük ölçüde engelleyecektir.