Yeşilçam filmleriyle büyüyenler, bugün televizyonda gösterildiklerinde bu filmlerden gözlerini alamayanlar, daha çok Hulusi Kentmen'e biçilen fabrikatör rolünü, o rolü taşıyan evi ve işyerini de iyi anımsarlar... Zenginliğin en iyi göstergesi mekândır çünkü... İşyeri olarak seçilen bina İstanbullular için tanıdıktı, ironik bir şekilde, bir kamu kurumuna, Karayolları'na aitti. İşte bu bina yok artık.
Zincirlikuyu-Maslak hattı paranın merkezi ilan edilip de gökdelenler yükselince o öylesine alçak, öylesine "eski"ye ait kaldı ki, kentin yeni sahiplerince ömrünü tamamladığına karar verildi ve satıldı. Bina şimdi Zorlu Gayrimenkul'un. Şirket ihaleyi 800 milyon dolara aldı, ama hesaplamalara göre, arazisine yapacağı konut, ticaret veya turizm merkezi inşaatlarından iki milyar dolar gelir sağlayacak...
Zincirlikuyu-Maslak hattı, İstanbul'un toplamından bağımsız, ama İstanbul'un içinde, çokuluslu şirketlerin dişini kamaştıran bir hat. Bu yüzden de el değiştiren sadece Karayolları binası değil. Her gün yeni projeler hazırlanıyor, yeni ihaleler yapılıyor.
Levent'teki İETT garajı da geçen hafta gürültülü bir ihaleyle satıldı. Araziyi 705 milyon dolara Sama Dubai İstanbul Gayrimenkul aldı, hani şu Dubai Towers projesi yargıya takılan şirket... Sırada projeyi yargıdan geçirmek var! Yine Levent'teki, 10 bin 630 metrekarelik Renault Mais Genel Müdürlük binasının ihalesini 56.3 milyon Avro'ya alan Kazak Landmarkk İnşaat aldı. Hükümet, Merkez Bankası Başkanı'nın bilgisi dışında kurumu Levent'e taşımayı kararlaştırdı. Geçen aylarda açılan hiper lüks alışveriş merkezi Kanyon ise şimdi bu araziler için öngörülen projelerin tamamlanmasını, yani gerçek müşterilerini bekliyor...
"Beyaz yakalı" cenneti...
Hem Zincirlikuyu-Maslak hattında, hem İstanbul'un genelinde yaşanan değişim 1980'lerin kentleşme anlayışının bir sonucu. Önceleri Gültepe, Ayazağa gibi gecekondu semtleriyle gündeme gelen hat üzerinde önce Akbank Genel Müdürlüğü binasıyla tanıştık. Bu, bir anlamda kısa ve orta vadede finans sektörünün bir araya toplanacağının da sinyaliydi. Yapı Kredi Bankası'nın ardından Türkiye'nin en yüksek binası olarak, "İstanbul artık 8 tepe" sloganıyla İş Bankası bölgedeki yerini aldı. Slogan doğruydu, çünkü İş Bankası İstanbul'a 180 metre yukardan bakıyordu!
Bu bankaları, diğerlerinin izlemesi gecikmedi (HSBC, Garanti, Oyak, vs). Bölge bankalar, yatırım ve gayrimenkul, reklam ve halkla ilişkiler şirketleri buna bağlı olarak gelişen otel ve alışveriş merkezleri ile tam bir "beyaz yakalı cenneti" haline döndü..
Bu merkezileştirme projesi; kapitalizm ve verimlilik kanunlarından "zaman, kalite, maliyet" üçlemesine de uygun bir iç tutarlılığa sahip aslında. Kendine has kuralların olduğu bir dünya gökdelenler. Zamanın en değerli nakit olduğundan hareket eden bu yapılaşma biçimi, iç içe geçmiş büro düzeniyle, oda kavramını reddeden bir dekorasyon anlayışıyla tasarlanıyor. Herkesin herkesi görebileceği bu düzenlemeyle özel alan kavramı yok sayılıyor.
Her gökdelenin altında, çevresinde bulunan fast-food dükkânları ya da yemekhaneler, üretimi aksatmamak üzere sürate dayalı bir yemek yemeyi zorunlu hale getiriyor sanki. Artık operasyonların çoğu internet üstünden yapılsa da, dolaşımı zorunlu dokümanlar, bölgede konuşlanan bankalar arasındaki alışveriş de bu hıza önemli ölçüde katkıda bulunuyor. Ayrı yerlere dağılmış grup şirketlerinin bir araya getirmesiyle maliyet düşerken (örneğin İş Bankası'na bağlı tüm birimler Levent'teki binaya taşındı), kalite kavramı da kâr maksimizasyonları hedeflenerek adeta putlaştırılıyor.
Özgür Cuma, serbest kıyafet...
Kalite kavramının sadece üretimle sınırlı olduğu düşünülmemeli. Bu büyük gökdelenlerde örneğin kahverengi takım elbise giyilmesi bazı yerlerde resmi, bazılarında ise yazılı olmayan yasaklar arasında. Beyaz çorap ise Türk "yuppilerinin" zaten çok önceleri kullanmayı bıraktığı eşyalardan. Bu binalarda erkekler için lacivert takımlar, kadınlar için "döpiyesler" bir tür üniforma özelliği taşıyor. Yine top sakal kabul edilebilirken normal sakal, çağrıştırdığı anlamlardan olsa gerek, makbul sayılmıyor. "Özgür cuma" günleri, bazı plazalarda uygulanan "kıyafet serbestliği" yönetimlerin çalışanlara bir tür teselli ikramiyesi...
Plazalar, yeni bir yaşam anlayışını da çalışanlarına dikte ettiriyor. Tuvaletler bile yaka kartı ile açılıyor, sigara gaz odalarını anımsatan alanlarda içiliyor, herkes, her yere yerleştirilmiş kameralarla izleniyor... Genel olarak "akıllı bina" olarak tanımlanan bu yapılarda günün birinde ya ekonomik kriz ya da performans yetersizliği gerekçesiyle plaza girişlerindeki turnikeleri kartınızın açmadığını da görebilirsiniz. Güvenden çok çıkara dayalı ilişkilerin sürdürüldüğü plaza kültüründe işten çıkartılanlara eşyalarını toplarken genelde çalışma arkadaşlarının değil, güvenlik görevlilerinin eşlik ettiği de bir başka gerçek.
Metro da Zincirlikuyu-Maslak hattına ayrı ivme kazandırıyor. Metro ile aynı adı taşıyan, bir aksla ona bağlanan bir "City" olması da şüphesiz tesadüf değil. Reklamcıların binayı tanımlayış biçimi de amacı özetliyor aslında: "Çıkana kadar içerdesin... Her şey yürüyüş mesafesinde. Şık ve güvenli. Her şey ayağınıza geliyor. Sokağa çıkmanıza gerek kalmıyor."
Bu, cam fanus bir yaşam biçimine övgü, aynı zamanda yeni bir ayrımcılık söylemi... Daha düne kadar bölgeye çok yakın olan Küçükarmutlu için sol örgütlerin "kurtarılmış bölgesi" tanımı yapılırdı, şimdi Zincirlikuyu'dan başlayıp Büyükdere Caddesi'nin sonuna kadar uzanan bölge ve yan akslarında beyaz yakalıların kurtarılmış bölgeleri oluşturuluyor. İMKB'nin de bu hattın sonunda İstinye'de konuşlandığını unutmamak gerek. ABD Konsolosluğu'nun aynı yerde bir kale gibi inşa edilmesi ise şüphesiz sözü edilen olgulardan bağımsız bir tesadüf değil!
Düne kadar çarpık çurpuk olmakla eleştirilen Türkiye'deki kapitalist sistem, bütün oyuncularıyla mekânsal ve örgütsel birlikteliği sağlama yönünde emin adımlarla ilerliyor. Bunun yarattığı kentsel dönüşümlerin "çarpık" yansımaları da hızla gözlerimizin önüne seriliyor... Bize düşen ise kamuoyunun itirazları ve yargı kararıyla durdurulan Galataport, Egeport, Dubai Tower, Haydarpaşa projelerine karşı çıkmayı sürdürmek...