Yıllardır “restore edilmedi”klerinden yakındığımız kültür mirası yapılarımız için son zamanların artan kaygısı ise “hatalı restore edildikleri” yönünde... O kadar ki kimi uzmanlar yıllardır “bir an önce kurtarılmalı” dedikleri tarihi yapılar için bile artık şunu söylüyorlar; “sakın restore etmeye kalkmasınlar; sözde onararak yok ediyorlar...”
Özellikle Vakıflar’ın restorasyonlarındaki “özgünlüğe aykırı uygulamalar” bu serzenişin başlıca gerekçesi... Nitekim Tarihi Kentler Birliği de eski eserlerimizi “uzman olmayan ucuzcular”ın tahribatından kurtaracak yeni bir “ihale mevzuatı” için çalışma başlattı... Ne var ki özel mülkiyette bulunan kültür varlıklarının onarılmasında da benzer serzenişlerin artması, sorunun sadece “ihale düzeni” olmadığını gösteriyor. Tarihsel mimarimizin geleceğe “bozulmadan” taşınmasında “koruma” yerine “benzetme” alışkanlığımızı sorgulamak gerekiyor...
Nitekim Mimarlar Odası’nın bu konuyu kimi “özel örnekler”le gündeme getirdiği “1. Ulusal Mimari Koruma Proje ve Uygulamaları Sempozyumu”nda ortak “özlem” özetle şöyleydi; “Mimari ve kentsel mirasın sadece görünümleriyle değil, tüm yapısal ve kültürel nitelikleriyle geleceğe aktarılmasında, malzemeden inşaat tekniklerine dek ‘özgün’lüğün esas alınması temel ilke olmalıdır...”
Ankara’daki Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde 5-6 Şubat’ta yapılan sempozyum, düzenleme kurulundan Emre Madran, Oda Genel Başkanı Bülend Tuna ve Vakıflar Genel Müdürü Yusuf Beyazıt’ın konuşmalarıyla başladı. Sivil ve anıtsal mimariden eski değirmenlere çok sayıda koruma projesi ve uygulaması “müellif mimar”larınca tanıtılarak tartışmaya açıldı. Tematik konuşmalarda ise Cengiz Kabaoğlu, korumadaki “projelendirme süreçleri”ni irdelerken Osman Nuri Dülgerler de “uygulama süreçleri”ni değerlendirdi. Sempozyumun “forum” bölümünde, ülkemizdeki “korumayan koruma” sürecine nasıl son verilebileceği tartışıldı...
Tarihsel direnişler
Mimarlar Odası kuruluşundan (1954) bu yana tarihsel mimarinin korunması için adeta “kesintisiz” çaba içinde... Daha ilk yıllarında, örneğin İstanbul’da geniş caddeler uğruna gerçekleşen “Menderes yıkımları”na, dönemin “akademik” ortamı suskunken; tarih kıyımına yegâne karşı çıkan oda yönetimiydi... 60’lardan 70’lere doğru, kültür varlıkları hep oda gündemindeydi… Avrupa Konseyi’nin 1975’teki ‘Mimari Miras’ kampanyasında ise akademik çevrelerle birlikte etkin yer alınmıştı.
Oda, 80 sonrasında kültürü sadece turizmin rant kaynağı olarak gören “12 Eylül destekli talan politikaları”na karşı da yine “tarihi mimariyi savunma”nın önderi oldu. Taşkışla’nın otel olmaktan kurtarılması, Tarlabaşı direnişi ve Edirne’den Mardin’e tüm yurda yayılan kültürel değerlere sahiplenme etkinlikleri, “cumhuriyetin uygarlık birikimlerini yaşatma bilinci”ne de önemli katkılar sağlamıştır...
Önemli kazanımlar
İşte bu geleneğin 90’larda doğrudan “mesleki kurallar”a yönelik girişimleri ise “koruma mimarisindeki yozlaşma”nın önlenmesiydi... Bunun ilk önemli adımı, sivil mimarinin yıllarca sözde koruma “derece”siyle yok edildiği “4 grup” uygulamasına son verilmesidir. Anıtsal ve önemli görülen yapılar “1 ve 2” sayılırken asıl yaygın olan “3 ve 4” eski evlerin “tümüyle yıkılmaları” demekti… Hatta 4’lerde sadece “rölöve”yle yetinilip, yerlerine “imara uygun yapı” izni bile veriliyordu.. Bu uygulama, Mimarlar Odası’nın ısrarlı talepleriyle kaldırıldı; “3 ve 4 iptal” edilirken, “yıkılmadan restorasyon” ilkesi benimsendi.
Yine 90’ların başlarında, Boğaziçi’ndeki yeni yapı yasağını “delmek” için, eskiden “var olmayan” sözde tarihi binalara ait düzmece belgelerle “hayali restitüsyon”lar (sahte eski eser inşaatları) yaygınlaşmıştı. Üstelik “inandırıcı”lık için kimi üniversitelerde hazırlanan ve aynı nedenle “akademisyen müellif”ler yeğlenen bu “sahte proje”li uygulamalar Mimarlar Odası’nın itirazlarıyla sona erebildi; Koruma Yüksek Kurulu “varlığı ve mimarisi gerçekçi belgelerle kanıtlanamayan eski yapıların restitüe edilemeyeceği” kararını aldı...
Koruma adına yok etmenin bir başka yöntemi de imar planlarında tanımlanmış “bina yüksekliği”nin, apartmanlar arasında kalmış tarihi yapılarda da “üzerlerine kat eklenerek” sürdürülmesiydi. “Vatandaşın mağduriyetini giderme” adına süren uygulamada, en sağlam konaklar bile üzerlerinde “yükselecek yeni katlar”ı taşıyamayacakları için yıkıldılar. Yerlerine, alt katları eski binanın cephesine “benzetilmiş” apartmanlar inşa edildi. Bu uygulama da “aşırı uygunsuz” örneklerin Mimarlar Odası’nca açılan davalarla “koruma hukukuna aykırı” bulunmasıyla zaman içinde durduruldu...
Korumanın, “korumama”ya dönüşmemesi için sürdürülen bu çabaların olumlu sonuçlarından bir diğeri de Kültür Bakanlığı ile Mimarlar Odası arasında giderek kurumsallaşan “işbirliği”dir. Yüksek Kurul ilke kararlarındaki ortak çalışmalar, Mimarlar Odası temsilcilerinin Koruma Kurullarına katılmalarına da esin kaynağı olmuştu.
Forumda, bu kurullardaki son dönem görevlendirmelerde gözlenen “uzmanlık yerine siyasi yakınlık tercihi”nin korumaya olumsuz etkileri de vurgulandı. Bununla birlikte “oda temsilcileri”nin öncelikle “birikimli mimar”lar arasından belirlenmesi gerektiği de sempozyumun illerdeki şube yöneticilerine anlamlı bir tavsiyesiydi…