Klimalar artık özellikle kentli yaşamın vazgeçilmezleri arasında. Alışveriş merkezleri, işyerleri, butikler, restoran ve kafeler, oteller, toplu taşıma araçları... Evlere giren klimaların sayısı da gün geçtikçe artıyor. Peki, ne kadar doğru kullanılıyor klimalar, küresel ısınmaya etkileri ne? Kavurucu yaz sıcakları giderek artarken klimanın duayenlerinden biri olan Alarko Carrier’in genel müdürü Önder Şahin ile sohbet ediyoruz. Konu Türkçeye artık iklimlendirme diye geçmeye başlayan ısıtma ve soğutma sistemleri. Önder Şahin, “Biz mekânların içinde insanların iyi yaşayabilecekleri iklimleri yaratıyoruz” diyor.
- İklim değişiklikleri ve küresel ısınmadan bahsederken suçlular arasında klimalar da sıralanıyor. Öte yandan aşırı sıcaklarla baş edebilmek için klima kullanımında giderek artan bir zorunluluk da söz konusu. Sektör bu doğrultuda nasıl bir gelişim gösterdi?
- Aslında bu konuda ilk kontrol altına alınan, ilk disipline edilen sektörlerden biri klima sektörü. Değişim aşağı yukarı bundan 20 küsur yıl önce başladı. Biliyorsunuz klimalar soğutucu akışkan olarak hidroflorokarbonlu gazlar kullanmaktaydılar ki bu bunlar hakikaten atmosfere zararlı gazlar. Önce freon 10-11’ler kaldırıldı, sonra freon 10-12’ler ve şimdi çevre dostu gazlarla üretiliyor. Fakat akılda bir kere öyle kaldığı için iz bırakıyor ve yanlış çağrışım oluyor. Halbuki klimalar artık çevre dostu. Ayrıca giderek gelişen teknolojiyle daha verimli hale geliyorlar. Az enerji tüketen, ufalan boyutları ve ufalan fiyatlarıyla da insanların yaşamının kaçınılmaz bir ihtiyacı.
‘İç ve dış sıcaklık farkı 8 dereceyi aşmamalı’
- Klimaların doğru kullanılmadığını düşünüyorum. Sıcaktan dondurucu soğuğa geçiliyor. Özellikle genel mekânlarda soğuğun ayarı yok. Resmen titretiyor insanı...
- Haklısınız. Vücudun adaptasyonu için içerdeki mekânın ısısının dış hava sıcaklığından 8 dereceden fazla olmaması lazım. Dışarda hava 29 derece ise iç mekânın 22 derece olması lazım. İnsanı terleten ve kötü hissettiren havanın sıcaklığı değil, içindeki nem miktarı. Klima zaten nemi aldığı için siz 25 derecede nemi alınmış bir havada bile kendinizi iyi hissedersiniz. Buna karşılık 20 derecede yüksek nemli bir yerde de kötü hissedersiniz. Nemi alınmış bir 25 derece sizin zaten kendinizi iyi hissetmenizi sağlar.
Bunlar müdahale edilebilir şeyler. Artık binalarda bir kısım akıllı bilgisayarlarda yeni değerler girilerek merkezi klimaların ısısı yeniden ayarlanabilir. İnsanların terlemesini ve kokmasını önlemek için aşırı bir baskı yapıyorlar sanıyorum.
- Bir de işin enerji sarfiyatı boyutu var...
- Tabii. Her 1 derece yüzde 10 daha fazla enerji anlamına geliyor. Klimaların ısı derecelerini gereksiz yere indirip hem kendimizi hasta ediyor hem de enerjiyi boşa sarf ediyoruz. Evlerde tüketilen toplam enerjinin yüzde 40’ı ısıtma ve soğutma amaçlı. Hele büyük binalarda bu oran daha da artıyor. Büyük iş merkezlerinde pencere bile açılmıyor, oradaki bütün havayı kontrol ederek dengelemek zorundasınız. Hem enerji kullanımını azaltmak hem de en verimli şekilde kullanmak üzere sürekli olarak teknoloji geliştiriliyor. Klimalarda elektrik enerjisinin ne kadar soğutma enerjisine dönüşebildiğine ilişkin veriler var. 1 kw elektrikten 5 kw soğutma yükü alınıyor. Belli bir oranın üzerinde olanlara A sınıfı deniyor. Yani daha az enerji harcayan ürünler bunlar. Zaten bakanlık enerji verimliliği yönetmeliği çıkardı, yıl başından itibaren uygulanacak. Bütün elektrikli ev aletlerinde A ve en azından B grubu dışında üretim yasaklanacak
Pazar payımız yüzde 12
- Alarko Carrier’in Türkiye pazarındaki durumu ne?
- Bizim Alarko olarak hem ısıtma hem de serinletmede pazar payımız ortalama yüzde 11-12 civarında. Serinletmeyi hem merkezi klimalar hem de bireysel klimalar olarak da 2’ye ayırıyoruz. Bireyselde yerli üreticiler piyasaya hâkim, bizim payımız yüzde 7-8’lerde. Merkezi klimalarda ise yüzde 21 pazar payı ile lideriz. Isıtmada da payımızın yüzde 11 olduğunu düşünüyoruz.
- Biraz da üretimden bahsedecek olursanız?
- Radyatör üretimi Dudullu’da organize sanayi bölgesinde. Orada yalnız radyatör üretiyoruz. Diğer ısıtma cihazlarını, yani brülör ve sirkülatörleri, kombileri Gebze’deki fabrikada üretiyoruz. Merkezi klimanın bir bölümünü Gebze’de üretiyoruz, bir bölümünü diğer Carrrier şirketlerinden alıyoruz. Bütün Carrier şirketlerinin uzman olduğu ülkeler var. Biz birini yapıyoruz, başkaları diğerlerini. Bireysel klimaları ise hiç imal etmiyoruz. Onları Toshiba ve Carrier’den ithal ediyoruz. Biliyorsunuz Toshiba’nın klima bölümü de Carrier’e ait...
‘Yüzde 40 kapasiteyle çalışıyoruz’
- Kaç kişi çalışıyor Alarko Carrier’de?
- Fabrikadakiler ve beyaz yakalılar toplam 660 kişiyiz. 2 yıl önce 770 kişiydik. Zaman içinde azaldık, çıkanların yerine yenisini eklemedik.
- Kriz nasıl etkiledi?
- Türkiye’de bireysel klimada 2007 yılında 1 milyon 250 bin adet satılmıştı. Geçen sene temmuz sonuna kadar her şey çok iyiydi. Temmuz sonunda inanılmaz derecede işler birden durdu ve sene sonunda tüm Türkiye’de satılan klima 850 bin taneydi. Zannediyorum ki çok daha büyük pazar payı olanlar bu durumdan daha fazla etkilendiler. Bence insanlar krizi Türkiye’de kasım ayından itibaren hissetmeye başladılar. Klimanın asıl etkilenmesi ise elektriğe yapılan zamlardan sonra oldu. Isıtma alanında ise bir önceki yıla göre yüzde 15 daralma oldu. Orada da doğalgaza gelen zamlar etkili oldu. Biz şu aralar krizden dolayı yüzde 40 civarında bir kapasite ile çalışıyoruz. Ama şunu da vurgulamalıyım, biz 1994 ve 2001 krizleri dahil hiç insan çıkarmadık. Bu krizde ne yaptık? Kısa çalışma izni aldık, işçilerimiz mağdur olmadılar, 15 gün çalışıyor 15 gün çalışmıyoruz. Böylece ücretin yarısını biz ödüyoruz yarısını yasa gereğince işsizlik fonu ödüyor. Sigortaları sürüyor. Mayıs ayının ilk hafftasında başladık. Beyaz yakalılarda da çıkarmadık, onlarda da izin planlaması yaptık. Yaz boyunca haftada 4 gün çalışıp cuma gününü yıllık izinlerinden kullanıyorlar
- Bu sene beklentiniz ne?
- Bu yıl ilk 4 ayın rakamlarına göre bütün Türkiye’de satılan toplam klima sayısı geçen seneki satışların üçte biri. Yüzde 63 daha geri. Bu yıl 600 bin klima satılacağını öngördük. Biz 1998 yılında 120 milyon dolarlık bir şirkettik. 2008 yılında 220 milyon dolar ciro yapar hale geldik. Bizim büyümemiz ülkenin büyümesine, fert başına düşen milli gelirin artmasına bağlı. İnşaat, turizm, büyük iş merkezleri , alışveriş merkezleri yatırımları bizim sektörün en büyük müşterileri... İnşaat yavaşlayınca doğal olarak bizim işler de yavaşlıyor.
‘Büyük olma ama saygın ve sağlam ol’
- Enerji Verimliliği Yasası’yla Avrupa’da 25 yıldan beri süren uygulama Türkiye’de de zorunlu hale geldi. 1000 m2 ve üzeri kullanım alanına sahip binalarda ısı gider paylaşım sistemi kullanılacak. Siz de Alarko olarak bu konuda ne yapıyorsunuz?
- Biz bu konuda sektörün dünya liderlerinden olan Techem ile bir işbirliği yaptık. Isı kullanımında elektrik ve su sayacına benzer bir sistem sunuyoruz. Apartmanda ortak kazan yanacak ancak herkes kullandığı ısı kadar para ödeyecek. Isı gider paylaşımında daireler, metrekareye göre değil harcadığı yakıt miktarına göre değerlendirilecek. Böylece, kullanıcılar yüzde 30’a yakın tasarruf edecek. Türkiye’de merkezi sistemle ısınan ve doğalgaz kullanan hane sayısı yaklaşık 1 milyon, bir o kadar da işyeri bulunuyor. Türkiye geçtiğimiz yıl 17.8 milyar dolarlık doğalgaz ithalatı gerçekleştirdi ve ithal edilen doğalgazın yüzde 21’i ısıtma için kullanıldı. Bu sistemle, Türkiye’nin yıllık kazancının yaklaşık 1 milyar dolar olacağını öngörüyoruz.
- 34 yıldan beri aynı kurumun içinde görev yapan biri olarak Alarko’nun şirket kültürünü nasıl tanımlıyorsunuz?
- Bizim şirketin kültürü en öz tanımı ile şöyle: En büyük olmayacaksın ama en saygın ve en sağlam olacaksın. Bunca kriz atlattık. İnsanlar dövizle borçlanıp büyük işlerle zenginleşirken, biz o tür işlere hiç girmedik. Hep tedbirli ve temkinliyiz. Alarko Carrier olarak da aynı kültürü hep sürdürdük. Pazar payımız yüzde 11 dedim. Teşkilatı tutmasam pazar payım hemen yüzde 18’e çıkar, ama parasını veremeyecek adama mal satmayız, borçlandırıp sonra peşinden koşup, icraya verip paramızı tahsil gibi çabalara girişmeyiz. Bizim bayilerin bir limiti vardır, onu aştırmayız.
Üzeyir Garih’ten İsmet Paşa örneği
- 34 yıldan beri aynı şirkette olmak nasıl bir duygu?
- Bazı insanlar macerayı ve zikzakları sever, bazıları ise bir patika çizer kendilerine ve o yolda yürürler. Ben değişiklikleri tek kurumun içinde yani Alarko’da yaptım. Beş yıl sonra Alarko Almüt’ün genel müdürü olmuştum. Alarko’da 10. yılım sürerken, merhum Üzeyir Garih, beni yanına çağırdı. O dönemlerde Alarko’nun Altron adında, Blaupunkt televizyonlarını üreten bir şirketi vardı. Bana, “Seni Altron’a patron yapıyoruz, yarın başlıyorsun” dedi.
O zaman 36 yaşındaydım. “Bir düşünmeliyim” dedim. Üzeyir’in buna karşılığı “İsmet Paşa da 38 yaşındaydı, o zamana kadar hiç Lozan Antlaşması yapmamıştı. Gitti yaptı. Sen çayını içene kadar düşün, sonra da işe başla” oldu.
İş hayatımda bunun gibi ilginç dönemeçlerim oldu. Bir gün İshak Bey’in oğlu Vedat Alaton ile birlikte çizmeleri ayağımıza çekip “Somon balığı nedir, balık yumurtası nedir?” öğrenmeye başladık. Karadeniz’de işi kurduk. Daha sonraları tekrar sanayiye döndüm. 1991 yılında Alarko pek çok ufak şirketten oluşan 91 milyon dolarlık bir şirketti. 1993 yılında kârını iki katına, cirosunu 100 milyon dolara çıkarmış ve borsaya kote olmuştu. 1995 yılında şirketimize talipler çıktı. 1998 yılında da ABD’li Carrier şirketi, Alarko’yu almak istediğini söyledi. Uzun görüşmelerden sonra Alarko ve Carrier yarı yarıya satıldı. Yönetim ilk 5 senede Alarko’da kalsın ve mevcut yönetim işi götürsün denildi.
İkinci 5 sene normal olarak Carrier genel müdür tayin edecekti. Carrier ise “Biz hakkımızı kullanıyoruz, Önder devam etsin” dedi. Geçen sene 10. seneyi kutladık. Aynı zamanda ben de 60 yaşımı doldurmuş oldum. Alarko’da 60 yaş emekliliktir. Ama şirket isterse bunu uzatabilir. Sonuçta iki taraf da benim görevimi uzatma kararı verdiler.
Önder Şahin
1948 yılında Ayvalık’ta doğan Önder Şahin, ODTÜ Mühendislik Fakültesi Maden Bölümü’nden mezun oldu. 1975 yılından beri Alarko Grup’ta farklı şirket ve kademelerde görev yapan Şahin, 1995 yılından beri Alarko Carrier’in genel müdürü. Evli ve bir kızı var.