Geçmişten günümüze süregelen yerleşik yaşam olgusu insanların bir arada olma arzusunu oluşturmuştur. Bu oluşum da kentlerin meydana gelmesindeki ana sebeplerden biridir. Kentte her durumda beş duyumuz tarafından algılanabilenden fazlası vardır. Çevresiyle sürekli bir bağlantı içerisinde olması, geçmiş olayların etkilerinin günümüz tarafından da algılanabilmesi kenti kent yapan faktörlerdendir. Kentin içinde hem hareketli öğeler hem de sabit fiziksel nesneler vardır. Her ikisi de kentin kurulmasında ve planlanmasında bütüncül bir rol oynamalıdır. Kentsel Tasarım bu rolün gerçekleştirilmesinde başlıca temel araçtır. Kentsel Tasarım kentin ihtiyacına yönelik yapılan çalışmalara aracı olacak, mekânsal stratejileri ele alarak denetleyici bir rol üstlenecektir. Kentin karakterinin ve kimliğinin oluşmasındaki süreci değerlendirirken aynı zamanda kentlinin çevreye uyumu, birbirleriyle olan ilişkilerini değerlendirmede de bir yol gösterici olacaktır.
Alt ölçeğe bakıldığında kentin fiziksel öne çıkan unsurlarından beş konu üzerinde duralım; yollar, sınırlar/kenarlar, bölgeler, odak noktalar ve işaret öğeleri. Kevin Lynch’e göre; “Aslında bu öğeler genel kullanımlara yöneliktir, çevresel imgelerin pek çok türünde tekrar tekrar karşılaşılır” şeklindedir.
Kenar öğelerinin en güçlülerinden biri olan kıyı alanları, kentin planlanmasına önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Kıyı alanlarının mekanları birbirleriyle birleştirme etkisi yaratması kentte bütüncül bir görünüme olanak verir. Aynı zamanda keskin bir ayrıştırma etkisi de vardır. Suyun ve karanın tam olarak ayrıldığı yer konumunda olması da diğer bir özelliğidir. Kıyı alanları ve kenar çizgileri kentin haritasını çıkarmada bir yol gösterici olarak görülür. Kıyı alanlarında sosyo-kültürel ve coğrafi faktörler bu alanların sürekli bir değişim içinde olmasını sağlamaktadır. Artan nüfus yoğunluğu kıyıların kullanımını gün geçtikçe artırmaktadır. Artan olumsuz faktörler, kıyı alanlarının zamanla tahrip olmasına neden olmuştur. Kentsel tasarım alanında bu tahriplerin değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmalıdır. Kıyı alanlarında yapılan dolgular temel sorunlardan biridir.
Son yıllarda coğrafi ve fiziki etkenler dikkate alınmadan yapılan planlamalar, kıyı alanlarında önemli ölçüde tahribata yol açmıştır. Gün geçtikte artan nüfus yoğunluğu sonucunda kıyılarda yapılan dolguların meydana getirdiği kazanımlar birçok olumsuzluğa neden olmakla birlikte, kentin yanlış planlanmasına aracı olmuştur. Bunun yanında gerek dünyada gerekse ülkemizde limanlara verilen önem de kıyı alanlarında büyük ölçüde müdahalelere yol açmıştır. Tüm bunların etkisiyle fiziki, beşeri ve coğrafi gelişimlerde büyük değişmeler olmakta, deniz ve kara ekosisteminde sorunlar her geçen gün yüzeye çıkmaktadır.
Bütün bunlar sonucunda, kentsel tasarımı oluşturan planlama ve tasarımın entegrasyonu kullanılarak, üst ölçekten alt ölçeğe kadar olan süreçlerin detaylı bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Kentin çevresiyle olan ilişkisi göz önünde bulundurularak bütüncül bir tasarım oluşturulmalıdır. Bu bağlamda yapılacak çalışmalar; dünyada ve ülkemizde yapılmış olan kıyı alanlarındaki dolgular sonucunda oluşan tahribatları ele almak, bunları kentsel tasarım ve planlama ilkeleri kapsamında göz önüne bulundurmaktır. Mimari ve kentsel tasarım ile alt ve üst ölçek arasındaki geçişler değerlendirerek iyileştirmeler yapılmalıdır. Son yıllarda yapılmış olan kıyı alanındaki çalışmaların kenti olumsuz etkilemesi, yapılan dolguların hem karadan denize hem de denizden karaya bir ilerleme göstermesi, deniz dolguları yapılırken flora ve faunanın etkisinin kaybolması bu alanın ele alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Son olarak yapılacak olan tüm değerlendirmeler sonucunda, kentsel tasarımın önemli etmenleri göz önünde tutularak bir rol model önerisi oluşturulmalıdır.
Geçmişten günümüze meydana gelen müdahaleler, kentin kıyı çizgisinin değişimi ve etkileri kronolojik olarak ele alınmalıdır. Ayrıntılı olarak geçmişten şu ana kadar olan kıyı alanlarına yapılan hem mimari hem de kentsel değişmeler değerlendirilmelidir. Kentlinin bu yeni müdahalelere gösterdikleri uyum veya kıyı bölgelerine karşı tutumları da analizler arasındadır.
Kentlinin ihtiyaçları doğrultusunda kıyı dolgu alanlarının yeniden kente dahil olabilme fikri, çeşitli rekreasyon alanlarının olabilitesi, doğallık esas alınarak kentsel tasarım ilkeleri göz önüne alınmalıdır. Kenti su ile buluşturmada kıyı alanlarının yumuşak bir geçiş olması esas kavramlardan biri olup, kıyı alanlarının kamusal alana daha çok dahil olması ve kentlinin bu kavram ile bilinçlenmesi hedeflenmelidir.
Kaynakça
- Abulnour, A.; (2012). User-friendly waterfronts: a dialogue of responsiveness and placemaking. 1st International Conference on Architecture&Urban Design, Proceedings.
- Alexandria Waterfront Small Area Plan; (2012). City of Alexandria Department of Planning and Zonning, USA.
- Bender, R.; (1993). Where the City Meets the Shore, in Waterfronts, A New Frontier for Citieson Water pp. 32-35 ed. Rinio Bruttomesso, Citta’d’ Aqua Venice.
- Ertan, M.; (1989). İstanbul Kent Bütününde Kıyı Kullanımı ve Kararlarıyla ilgili Yeni Plan Kararlarının İrdelenmesi, Lisans Bitirme Tezi, MSGSU, İstanbul s.18.
- Fisher, B.; (2004). Waterfront Design. In: ULI-the Urban Land Institution, Editor, Remaking the Urban Waterfront, ULI-the Urban Land Institution, Washingto, D.C.
- Fishmann, R.; (2002). “20. yüzyılda Kent Ütopyaları: Ebenezer Howard, Frank Lloyd Wright, Le Corbusier”, Der. Çev.: Bülent Duru, Ayten Alkan, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi, Ankara.
- Gospodini, A.; (2001). Urban waterfront redevelopment in Greek cities. Cities,18 (5), 285-295.
- Koç, H.; (2000); Yaşanabilir çevreler arayışında tasarım politikalarının yeri, kentsel tasarım çevreye çok disiplinli bir yaklaşım aracı. 12 Kasım 2015, http://www.mmfder gi.gazi.edu.tr/article/view/1061000247/106100021
- Lang, S.; (2012). Striving for sustainability on the urban waterfront: the case of newtown creek, In: J.N. Desena, T. Shortell, Editors, The World in Brooklyn: Gentrification, Immigration, and Ethnic Politics in a Global City, published by Lexington Books.
- Montgomery, J.; (1998). “Making a City: Urbanity, Vitality and Urban Design”, Journal of Urban Design, Basım 3, no.1.
- River management society; (2013). Guidelines for assessing, designing and building launch sites for carry-in watercraft. 4 Kasım 2015, http://www.slideshare.net/rshimoda2014/prepare-to-launch-guidelines-foraccessing-designing-and-building-launch-sites-for-carryin-waterfract