Fırat üzerindeki elektrik santrallarının ne durumda olduğunu görmek için, Keban’da Fırat’ı yakaladım. Birecik’e kadar takip ettim. Birecik’te bıraktım. Yol boyu Kömürhan, Karababa, Birecik’te Fırat üzerinden geçtim.
Bu “kriz muhabbeti” arasında ”Keban da nereden çıktı?” diyerek sual eylemeyiniz. Bu kriz muhabbeti arasında elektrik sorunu unutuluyor. Elektrik olmazsa hayat durur. Üretim durur.
Susuz kaldık
Dünyadaki kriz fırtınası, döviz kredisi bulmayı zorlaştırdı. Döviz kredisi olmazsa biz ne nükleer santral ne termik santral ne de hidrolik santral yapabiliriz. Onun için, öncelikle elimizdeki imkânlarla elektrik enerjisi talebini nasıl karşılayabileceğimize bakalım.
Keban’da su seviyesi 24.5 metre aşağıdaydı. Benim Keban’da olduğun günler 8 jeneratörden (150 metre yüksekten aşağıya düşen suyla elektrik üreten dönme dolaplardan) sadece 3’ü çalışabiliyordu. Günde 20 milyon kwh elektrik üreten santralda 5 milyon kwh üretim vardı.
Keban Baraj Gölü’nde su seviyesinin düşmesi çok önemli. Çünkü (1) Keban Baraj Gölü 125 kmx4.5 km genişliğinde, 210 m derinliğinde, Türkiye’nin en büyük hidroenerji kaynağı. (2) Bu gölden bırakılan Fırat suları, Keban’dan sonra Karakaya, Atatürk, Birecik ve Karkamış santrallarını çeviriyor.
Fırat’ın iki kolu var (1) Erzurum dağlarından doğan Karasu, Tercan, Erzincan ve Elazığ’dan Keban’a ulaşıyor. (2) Tendürek dağlarından doğan Murat Çayı, Muş ve Elazığ’dan Keban’a geliyor. Murat ve de Karasu birleşerek Fırat oluyor.
Fırat üzerindeki Keban (1.200 MW), Karakaya (1.800 MW), Atatürk (2.400 MW), Birecik (600 MW), Kargamış (400 MW) santralları yılda 20 milyar kwh elektrik üretiyor.
Yıllık elektrik üretimi 200 milyar kwh olduğuna göre, toplam elektriğin yüzde 10’u Fırat üzerindeki santrallardan geliyor.
Türkiye’de hidrolik (sudan elektrik) üretimi 36 milyar kwh. Fırat üzerindeki santralların hidrolik enerjideki payı yüzde 50’nin üzerinde.
Fırat’taki su seviyesinin neden düşük olduğunu sordum. Bana verilen bilgiye göre, bu yıl kar yağmış ama, kardan sonra yağmur yağmadığı için karın suyu derelere ulaşamamış. Kar suyunu toprak emmiş. Keban Baraj Gölü’nde 2000 yılında su seviyesi bugünkü seviyenin altına, 25 metreye düşmüş. 2004 yılında su o kadar bolmuş ki, fazlalığı kapakları açarak boşaltmışlar.
Yürek sızlatıyor
Keban’dan Birecik’e kadar yol boyu santralları çevire çevire, çevreyi sulaya sulaya akan Fırat’ın su seviyesinin düşüklüğü insanın yüreğini sızlatıyor.
Biz bugüne kadar suyumuzun bol olduğuna inanır, elektriği neden sudan üretmediğimize yanardık. Şimdi öğrendik ki, (1) Suyumuz sanıldığı kadar bol değil. Düzenli akmıyor. Bu nedenle güvenilir bir kaynak olamıyor. (2) Bizim su yolları üzerinde Anadolu’daki tarihi medeniyetlerin kalıntıları var. Her baraj bu kalıntıların bir bölümünü sular altında bırakıyor. (3) Hidrolik baraj inşa etmek hem pahalı hem zaman alıyor. Örneğin Ilısu Barajı (yapılabilirse) 6 yıl sonra elektrik üretecek. Yıllık üretim gücü 5 milyar kwh olacak. Toplam 7-8 milyar dolar harcama gerektirecek.