İzmir'de metro inşaatları konusunda yıllardır ardı ardına gelen "gecikme" haberlerine bir yenisi daha eklendi. İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz Kocaoğlu'nun geçtiğimiz yıl Mayıs ayında geciktiği söylentilerine, "Kim demiş 2010 yılına kaldı. 2008 sonunda bitmiş olacak" dediği ve 29 Mart seçimleri öncesi de bu yıl içinde açılacağını duyurduğu Aliağa-Menderes Hızlı Tren Projesi'nin tamamlanması 2010 yılına kaldı. İzmir Büyükşehir Belediyesi, projeyi birlikte yürüttüğü Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'na (TCDD), hat üzerindeki tünel, istasyon ve alt-üst geçitleri bitirmek için aldığı ve 31 Ocak 2009'da sona eren ek süreyi Aralık ayı sonuna kadar uzatmak için başvuruda bulundu. TCDD de belediyenin başvurusunu kabul etti.
Böylece, 2004'te inşaatına başlanan ve Mart 2007'de bitirilmesi hedeflenen Aliağa-Menderes Hızlı Tren Projesi'nin açılışı kendiliğinden 2010'a kalmış oldu. İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin inşaatına 2005 Haziran ayında başladığı ve 2 yıl içinde bitirmeyi hedeflediği Üçyol-Üçkuyular Metro Hattı'nın inşaatı da müteahhit firma Bozoğlu İnşaat'a geçtiğimiz aylarda Ocak 2010'a kadar ek süre verilmesiyle önümüzdeki yıla sarkmıştı. Üçyol-Üçkuyular'dan sonra Aliağa-Menderes projesinden gelen bu haber, moralleri bozdu.
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz Kocaoğlu, göreve geldiğinden bu yana Aliağa-Menderes hattının devreye gireceği tarih konusunda çeşitli açıklamalar yapmıştı. Kocaoğlu, Mart 2006'daki açıklamasında, "2008 yılı ortalarında Aliağa-Menderes raylı sistem projesinin devreye girmesiyle günde 550 bin yolcu daha, metro konforuyla toplu taşıma sistemine dahil olacak. Bornova merkez metro hattının 2009'da devreye girmesiyle birlikte toplam 100 kilometrelik metro hattında günde 800 bin yolcu toplu taşımada metroyu kullacak" demişti. Kocaoğlu, geçtiğimiz yıl Mayıs ayında ise, Yeni Asır yazar ve muhabirleriyle bir araya geldiği yemekte sözkonusu hattın açılışının 2010 yılına kaldığı yönündeki haberlere, "Kim demiş 2010 yılında bitecek diye? 2008 sonunda 80 kilometrelik hat tamamlanmış olacak" demişti. Ancak, hattın 2008'de tamamlanması mümkün olmamıştı. Kocaoğlu, geçtiğimiz 29 Mart'taki seçimler öncesinde de hattın seçimi takip eden aylarda tamamlanacağını açıklamıştı.
Piriştina başlattı
İzmir Büyükşehir Belediyesi, kentin toplu ulaşım sorununu kökünden çözmek amacıyla Aliağa ile Menderes Cumaovası arasındaki 79 kilometrelik hattı metro standartlarına çıkarmak amacıyla TCDD ile ortaklaşa olarak harekete geçti. Projenin fikir babalığını merhum İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlarından Ahmet Piriştina yaptı. Piriştina'nın ölümünün ardından 2004 yılı Haziran ayında Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğuna oturan Aziz Kocaoğlu işi kaldığı yerden devraldı. TCDD ile varılan mutabakat uyarınca İzmir Büyükşehir Belediyesi ile TCDD, 79 kilometrelik hat üzerinde yapılacak istasyonlar, tüneller, karayolu, alt üst geçitleri, yaya üst geçitleriyle söz konusu hattın elektrifikasyon, sinyalizasyon ve telekominikasyon işleri konusunda anlaşmaya vardı, iş bölümü yapıldı.
550 bin yolcu
Kuzey ve güney olmak üzere 2 bölümden oluşan ve toplam uzunluğu 79 kilometreyi bulan hattın 57 kilometrelik bölümü kuzeyde, 22 kilometrelik bölümü ise kentin güney kısmında yer aldı. Aliağa'dan başlayıp Menderes Cumaovası'na kadar uzanan hat boyunca 32 istasyon, 7 adet aktarma merkezi, 2 adet tren deposunu kapsayan projede ayrıca toplam uzunluğu 5 bin 200 metreyi bulan iki de tünel yer aldı. Proje tamamlandığında günde 550 bin kişinin hizmetine sunulacaktı. 79 kilometrelik hattın 3.5 kilometrelik bölümünün Karşıyaka'da, 1.7 kilometrelik bölümünün de Buca'da, yer altından gitmesi planlandı. Yine proje kapsamında Karşıyaka'da 3, Buca'da da bir istasyonun yeraltında inşaası projelendirildi. İzmir Büyükşehir Belediyesi, proje kapsamındaki ilk ihalesini merhum İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Piriştina döneminde yaptı. Sarnıç, Gaziemir Semt Garajı, Esbaş, Koşu, Salhane ve Turan istasyonları ile Halkapınar'daki yaya üst geçidini kapsayan ilk ihalenin sözleşmesi 26 Şubat 2004'te imzalanıp yer teslimi yapıldı. Aliağa-Menderes Projesi 8 etap olarak öngörüldü.
TCDD ile protokol
İzmir Büyükşehir Belediyesi ile TCDD arasında 27 Mart 2005 tarihinde imzalanan protokol uyarınca, 79 kilometre uzunluğundaki hattaki çalışmaların 2007 yılı Mart ayında tamamlanması öngörüldü. Protokole, Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz Kocaoğlu, dönemin TCDD Genel Müdürü Talat Aydın birlikte imza attı. İmza töreninde CHP Genel Başkanı Deniz Baykal da katıldı. İzmir Büyükşehir Belediyesi, gerek yer teslimlerinin geç yapılması, gerekse ihale iptalleri ve olumsuz zemin koşulları nedeniyle 2007 yılı Mart ayında bitirmesi öngörülen işleri zamanında tamamlayamadı. Belediyeye, Ocak ayı sonuna kadar ek süre tanındı. Fakat aradan geçen süreçte işler yine bitmeyince Büyükşehir Belediyesi ikinci kez süre uzatımı için gerekli girişimlerde bulundu. TCDD, İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne 31 Aralık 2009 tarihine kadar ek süre tanıdı.
165 milyon dolar
İzmir Büyükşehir Belediyesi bir yandan tünel, istasyon, karayolu alt üst ve yaya üst geçitlerini yaparken TCDD ve DLH da kamulaştırma hariç bu güne kadar 79 kilometrelik hatta 165 milyon dolarlık yatırım yaptı. 79'u gidiş, 79'u da geliş olmak üzere Aliağa'dan Menderes Cumaovası'na kadar olan 158 kilometrelik demiryolu ağı baştan aşağı yenilendi. Hat üzerindeki 250 makas yenilenirken 65 bin metre de hattın çevresine duvar yapıldı. TCDD'nin yaptıkları bununla da sınırlı kalmadı. TCDD, hattın elektrifikasyon, sinyalizasyon ve telekominikasyon işlerini de yaptı. Elektrifikasyon işleri İspanyol kredisi ile, sinyalizasyon işleri ise Japon kredisi ile tamamlandı.
TCDD ayrıca Alsancak Garı'na proje kapsamında sinyal kumanda merkezi kurdu. TCDD tüm bu çalışmaları 2004 yılında tamamladı. Söz konusu projenin toplam maliyetinin 700 milyon doları bulması öngörüldü. İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin ise bu proje ile ilgili yatırımlarının toplam maliyetinin 340 milyon dolar, inşaat maliyetinin ise 200 milyon doları bulacağı belirtildi. Belediye, uzun uğraşların ardından hattın yapımında kullanılmak üzere Avrupa Yatırım Bankası'ndan 4 yıl geri ödemesiz 20 yıl vadeli olmak kaydıyla, 150 milyon euro kredi çekti. O dönemde Kocaoğlu bu kredi ile projede öngörülen yatırımları daha da öne çekmenin mümkün olacağını belirtirken, banka yetkilileri ise 150 milyon euronun Avrupa Yatırım Bankası'nın bu güne kadar bir yerel yönetime verdiği en büyük kredi olduğunun altını çizdi.
İzmir Büyükşehir Belediyesi, 79 kilometrelik hattın yapımı sırasında en büyük sıkıntıyı 3 kilometre uzunluğundaki Karşıyaka tüneli ile 3 adet yeraltı istasyonunun yapımında çekti. Zemindeki su miktarının yüksek olması ve binaların tünel inşatına çok yakın bulunması, hattın çevresinde sağlı sollu olarak dizilen 100'e yakın apartman açısından risk oluşturunca sorun bir çok denemenin ardından büyük barajlarda uygulanan özel bir yöntemle aşıldı. Binalarda kayma ve çökmelere neden olmamak için Büyükşehir Belediyesi tarafından inşaatla, binalar arasında kalan bölgedeki sulu zemine çeşitli noktalardan özel karışımlı, çabuk donabilen beton enjekte edildi. Zaman zaman tünel ve istasyon inşaatları, yeraltındaki su miktarının yüksek olması nedeniyle binalardaki çökme tehlikesi de dikkate alınarak durdurulsa da daha sonra çalışmalara devam edildi.
Ek önlemler maliyeti artrdı. Karşıyaka ile Alaybey arasında yaklaşık 900 metrelik hat boyunca binaların altındaki su kütlelelerinden tünel inşaatına sızmayı önlemek, dolayısıyla binalarda çökmelere neden olmamak için projede tadilat yapıldı. Sızdırmazlığı tam anlamıyla sağlamak amacıyla daha önce çakılan kazıklara, ikinci sıra fore kazıklarla destek verilmesi kararlaştırıldı. Yeni çakılacak 3 bin 500'e yakın kazığın inşaat maliyetlerini artıracak olması çalışmanın yapımını üstlenen Farsel-Yertaş-Hiperbol Ortak Girişimi ile belediye arasında imzalanan sözleşmenin tasfiyesini gündeme getirdi. Ek önemler, proje maliyetini, ihale bedelinin yüzde 10'unu aşacak şekilde artırdı. Böylece, ihale bedeli olan 49 milyon liralık hak edişin dolmasının ardından yüklenici firma ile imzalanan sözleşmenin tasfiye edilmesi kararlaştırıldı.
Yaklaşık 49 milyon liralık ihale bedeli, eksik kalan ince işleri tamamlamaya yetmeyeceği için hakedişin bitmesinin ardından belediye, geçtiğimiz Aralık ayında 'ikmal inşaatı' adı altında ikinci kez ihaleye çıktı. İhaleyi Hiperbol İnşaat kazandı. Ancak, Karşıyaka tünelinin eksik kalan işlerini tamamlamak için açılan ihale de sorun oldu. İhaleye katılan firmalardan Borege İnşaat Firması, Kamu İhale Kurumu'na (KİK) itirazda bulundu. KİK, itirazını haklı bularak belediyenin, ihale sonucunu yeniden değerlendirmesini istedi. Bunun üzerine ilgili belediye komisyonu, Hiperbol'un aldığını duyurduğu ihaleyi bu sefer Borege Firması'na verdi.
İtiraz edildi
Bu kez, Hiperbol firması, KİK'e gitti. İki kez KİK'e giden dosyayla ilgili itirazın Mayıs sonu Haziran başında görüşülüp karara bağlanacağı belirtildi. Ancak, bu sorunlar nedeniyle Karşıyaka tünelindeki inşaata aylardır çivi bile çakılamadı. 79 kilometrelik hattın en önemli bölümünü oluşturan sinyalizasyon haberleşme ve istasyon bilgilendirme tabelaları için belediyenin geçtiğimiz yıl çıktığı ihale de, sorun oldu. KİK, 2 bin TL'ye dosya alan fakat ihaleye teklif vermeyen Ankaralı bir Renault Mais Servisi'nin itirazı üzerine Siemens'in kazandığı duyurulan ihaleyi iptal etti. Belediye, sinyalizasyon ihalesini 30 Aralık'ta yeniden ihale etme kararı aldı. KİK'in iptal kararıyla, Aliağa-Menderes Hızlı Tren Projesi'nin can damarını oluşturacak olan sinyalizasyon işleri yapılamadı. 80 kilometrelik hattın güneyinde Kasım ayında başlaması öngörülen deneme seferlerine başlanamadı.
Proje kapsamında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Bozoğlu İnşaat'a ihale edilen Çiğli Anadolu Caddesi ile Kipa arasında yaklaşık 70 dönüme kurulması öngörülen tren depolama ve tren bakım atölyeleri inşaatı da rötarlara takıldı. Geçtiğimiz yıl Haziran ayında ihaleye çıkılan tren depolama ve bakım atölyesinin Mart 2009 tarihinde bitmesi öngörüldü. Fakat 30 Mart'a gelindiğinde firma işi tamamlayamadı. Firmaya 30 gün cezalı ek süre tanındı. Söz konusu tren depolama tesisi 70 dönüm arazi üzerine kurulurken yarım kalan işlerin 30 Mayıs 2009 tarihine kadar yetişmesinin zor olduğu bu ihalede de fesih yoluna gidilebileceği öne sürüldü.
İZBAN yapacak
Yapım işleri böyle devam ederken belediye ile TCDD, yüzde 50 ortaklıkla İZBAN şirketini kurdu. Hattın tamamlanmasının ardından işletmesinin İZBAN Şirketi tarafından yapılacağı belirtildi. Şirketin yönetim kurulunun yarısı Büyükşehir, diğer yarısı da TCDD'deki bürokratlardan oluşturuldu. 79 kilometrelik hatta çalıştırılmak üzere alınacak olan üçerli 33 setten oluşan vagonların alımı için de İZBAN tarafından ihaleye çıkıldı. Burada da ilk ihale iptal edilirken geçtiğimiz yıl Mart ayında gerçekleştirilen ikinci ihaleyi kısa adı 'CAF' olan İspanyol Construccıones Y. Auxılıar Defer SA firması, 123 milyon 039 bin 414 euro teklifle aldı. Vagonların en erken 2010 yılında başlamak kaydı ile parti parti teslim edileceği belirtildi. Hattın işletmesini üstlenen İZBAN da vagon alımında kullanılmak için Vakıflar Bankası'ndan 120 milyon euro kredi çekti. Aliağa-Menderes Hızlı Tren Projesi'nin birinci etabı kapsamında ihale edilen 6 istasyonla, 1 adet yaya üst geçidi de art arda olan fesihlerle tamamlanamadı.
Teminatı yandı
Yapımına 2005 yılında başlanan istasyonlar bitirilemedi. Belediye, daha önce ilk ihaleyi kazanan Bayındır İnşaat'ın yarım bıraktığı işleri tamamlaması için 2008 yılı Ocak ayında Bozoğlu inşaata devrettiği Sarnıç, Gaziemir Semt Garajı, Esbaş, Koşu, Salhane ve Turan'daki 6 istasyon ile Halkapınar'daki yaya üst geçidinin inşaatını da kapsayan sözleşmeyi 16 Mayıs 2009 tarihi itibariyle feshetmek zorunda kaldı. Sözleşmenin feshedilmesinde, 28 Şubat'ta bitmesi öngörülen işin 50 gün cezalı ek süre verilmesine rağmen istenen sürede bitirilememesi etkili oldu. İptalle birlikte bu yıl içinde hizmete sunulması planlanan hızlı tren hattındaki 6 istasyon ile bir yaya üst geçidinin Haziran 2005'te başlanan inşaatları da en az 2-3 aylık bir gecikmeye daha uğramış oldu. Belediye, sözleşme feshiyle birlikte, Bozoğlu inşaatın yaklaşık 1.2 milyon TL'lik temimanatını da nakde çevirip kendisine gelir kaydetti. Bozoğlu firması, sözleşme feshinin yürütmesinin durdurulması için İdare Mahkemesi'ne dava açtı. Firma, dava dosyasında projenin kendi insiyatifinde olmayan nedenlerle geciktiğini, kusurunun olmadığını iddia etti.
Yapımı devam eden işler
Birinci etap yapım işi kapsamında Sarnıç, Esbaş, Semt Garajı, Koşu, Salhane ve Turan İstasyonları, 3 kilometrelik Karşıyaka Tüneli, Alaybey, Karşıyaka, Nergiz, istasyonları (yeraltında), Naldöken (yerüstü). Yedinci etap TCDD'ye ait istasyonların yenilenmesi, (Aliağa, Biçerova, Hatundere, Egekent, Ulukent, Alsancak istasyonları) Çiğli depo ve atölye tesisleri, Cumaovası istasyonu ve tren depo ülanı ve kısmi alt geçit. Enerji temin ihaleleri birinci kısım tamamlandı. İkinci kısım devam ediyor. Birinci etap ve Halkapınar istasyonlarına ait ağır hizmet tipi yürüyen merdiven ve hidrolij engelli asansörleri temini ve montajı yapım işi. Ayrıca KİK'te bekleyen işler de bulunuyor. Kataner ihalesi yeni yapıldı. İtiraz süresinin dolması bekleniyor. Sinyalizasyon ihalesi yapıldı. İtiraz oldu, KİK'ten sonuç bekleniyor. Karşıyaka tüneli ve istasyonları ikmal inşaatı için, KİK'ten itiraz sonucu bekleniyor.