İzmir’in Çernobil’i olarak adlandırılan Gaziemir’deki eski kurşun fabrikasında çıkan radyasyonlu atıklar nedeniyle başlayan tartışmalı süreç Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın şirkete kestiği 5.7 milyon TL’lik cezanın ardından şimdilik durulurken önemli bir gelişme yaşandı. Eski Kurşun fabrikasının sahibi olan Aslan Avcı Döküm Sanayi Şirketi Europium denilen radyasyonlu malzemeyi toprak ve metal parçalarından ayırmak için düğmeye bastı.
Şirket yaklaşık 1 milyon TL’ye mal olacak olan “Fabrika Sahasındaki Radyoaktivite Bulaşmış Atıklar ile Tehlikeli Atıkların Fiziksel Yöntemlerle Ayıklanması Projesi”ni Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sundu. Şirket, bakanlık onayının ardından ömrünü tamamlamış lastiklerin, kabloların kırma ve parçalama işlemi hariç olmak üzere tüm alandaki toprak bölgede ve tesisteki radyasyonlu malzemeyi ayrıştıracak.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) ve üniversiteler tarafından yapılan inceleme, ölçüm ve analizler sonucunda; alanda bulunan atıkların değişen oranlarda radyoaktivite ve kimyasal kirlilik içermekte olduğu belirlenirken radyoaktiviteye neden olan Europium’un, gerek renginin kurşun renginde olması, gerekse yumuşak metal formunda olması nedeniyle ilgili tesise döküm için getirilen hurda kurşun malzemeleri arasına karışarak girdiği düşünülüyor. Başvuru dosyasında da bu durum ayrıntılı bir şekilde vurgulanıyor.
Yerinde ayrıştırma
Şirketin bakanlığa sunduğu projeye göre ayrıştırma işlemleri ilk olarak Gaziemir’de şu anda çalışmayan eski kurşun fabrikasının atıl kalan tesislerinde yapılacak. Fabrika sahasında gerekli önlemler alınmadan depolanan tüm atıkların ve toprağın kepçe ve dozerler vasıtasıyla kamyona yüklenmesi ve tesiste daha önce rafineri bölümü olarak kullanılmış olan bina içerisine yeni kurulacak kırma eleme tesisinde gerçekleştirilecek. Tesiste kurulacak kırma eleme tesisinde radyoaktif kirlilik içeren kısımların ayıklanırken ayıklanan radyoaktif malzeme önce metal kutulara, ardından konteynırlar içerisine alınarak depolanacak. Dolan konteynırlar Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği ve Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’ne uygun olarak bertaraf edilmesi amacıyla Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Atık Yönetimi Bölümü, Düşük Düzeyli Radyoaktif Atık Yönetimi (DD-RAY) Birimi'ne gönderilecek.
Artıklar İZAYDAŞ'a
Ayrıştırma sonrasında radyoaktivite taşıdığı düşünülen toprak Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından alınacak temsili numuneler bu konuda yetkili kuruluş olan TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi tarafından analiz edilecek. Yapılan analiz sonucunda, toprağın tehlikeli nitelikte olduğunun belirlenmesi durumunda, Ulusal Atık Taşıma Formu düzenlenerek tehlikeli atık taşıma lisanslı araçlar ile bu konuda Çevre Lisansı sahibi kuruluş olan İZAYDAŞ'a (İzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.Ş.) gönderilecek. Yapılan analiz sonucunda, toprağın tehlikesiz nitelikte olduğunun belirlenmesi durumunda ise toprak, çalışma alanının saha düzenlemesi için değerlendirilecek.
Tüm kontrol TAEK'te
Saha temizliği bittikten sonra, sahada bulunan tüm ekipmanın radyoaktivite Kontrolü Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) tarafından yapılacak. Sahada atık ayıklama işlemlerinin tamamlanmasından sonra atık yığınlarının bulunduğu alanların doğal topografyasına getirilmesi, saha terk edilmeden önce Aslan Avcı Döküm San. ve Tic. A.Ş.’ye ait olan fabrika yapılarının yıkılması ve yıkım sonucu oluşan atıkların TAEK ve ÇNEAM tarafından serbestleştirilmesinin ardından bertaraf tesislerine gönderilmesi kararı alınacak. Atıkların alandan kaldırılmasının ardından, sahadaki kirlilik ile ilgili olarak TAEK ile Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından inceleme ve tetkikler yapılarak sahada yeniden inceleme yapılarak görüş sorulacak. Çalışmaların tamamı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Atık Yönetimi Bölümü, Düşük Düzeyli Radyoaktif Atık Yönetimi (DD-RAY) Birimi uzmanlarının denetimi ve gözetimi altında sürdürülecek.
Sürekli ölçüm yapılacak
Şirketin Bakanlığa yaptığı başvuru dosyasında daha önce alanda araştırma yapan İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü'nden Prof. Dr. Alper Baba’nın raporuna da yer verildi. Raporda, “Alanda, yaklaşık olarak 10 bin 125 metreküp atık içerikli bir kirlenmenin var olduğu, söz konusu atıkta Europium 152 (Eu-152) radyoaktif element ile birlikte toprakta kurşun, arsenik, çinko ve mangan gibi toksik elementler bulunduğu tespit edilmiştir” denilmişti. Aynı ibare başvuru dosyasında da yer aldı. Çalışmaların tamamı 60 bin metrekare alanda yapılırken bir yıl boyunca sürecek. Ayrıca çalışma başladığı andan itibaren radyasyon ölçüm cihazları sürekli radyasyon oranını ölçecek.