İstanbul Sanayi Odasının (İSO) “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2009 Yılı” raporuna göre, kar eden kuruluş sayısı 60 firma artarak 412’ye yükselirken, zarar eden kuruluş sayısı 88’e düştü. 2008’de kar eden kuruluş sayısı 352, zarar eden kuruluş sayısı 148 olmuştu. İSO 500 listesine giren 23 firmanın adını açıklamaması ise dikkat çekti.
Karlılık oranlarında da yükseliş yaşandığı İSO 500’de öz kaynak karlılığı yüzde 9.9’dan yüzde 11.8’e, aktif karlılık yüzde 4.7’den yüzde 6’ya, ekonomik karlılık, yüzde 12.7’den yüzde 13.3’e yükseldi. Satış karlılığı ise, özel kuruluşlarda yüzde 5.2, kamuda yüzde 14.7’ye çıktı.
İSO Başkanı Tanıl Küçük tarafından açıklanan, “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu İSO 500 2009” raporuna göre, Tüpraş, 15 milyar 495 milyon 595 bin 133 TL net üretimden satışlarla en büyük sanayi kuruluşu oldu. Tüpraş’ı, Elektrik Üretim A.Ş.(EÜAŞ) 6 milyar 527 milyon 417 bin 392 TL ile ikinci, Oyak Renault ise 5 milyar 473 milyon 800 bin 40 TL ile üçüncü sırada izledi.
Rapora göre, ilk sırada yer alan Tüpraş’ın, toplam üretimden satışlar içindeki payı yüzde 11.4’den yüzde 7.4’e geriledi. Raporda, özellikle dünya emtia ve ham petrol fiyatlarındaki gerilemenin bu sonuçta etkin olduğu vurgulandı. İSO 500’de ikinci sırada yer alan tek kamu kuruluşu EÜAŞ, geçen yılki yerini korudu. 2008 yılında beşinci sırada yer alan Oyak Renault ise üçüncü sıraya yerleşti. 2008 yılında 7.sırada bulunan Arçelik, 2009’da 4.sıraya yükselirken, TOFAŞ beşinci sırada yer aldı.
2008 yılında üçüncü sırada yer alan Ford Otomotiv, 2009 yılında altıncı sıraya gerilerken, yedinci sırada Ereğli Demir ve Çelik, sekizinci sırada Aygaz, dokuzuncu sırada bulunan Vestel Elektronik, ve onuncu sırada HABAŞ yer aldı. Bu sonuçlara göre 2009 yılında ilk bon beş sanayi kuruluşu içinde iki kamu ve 13 özel kuruluş yer aldı. İSO 500’de Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş’nin 19’uncu sıradan, 2009’da 15’inci sıraya yükselmesi ile kamu kuruluşu sayısı ilk 15’te ikiye yükseldi.
En fazla kar kamu kuruluşu EÜAŞ’den geldi
Rapora göre, karlılık sıralamasında üç kamu ve yedi özel sektör kuruluşu yer aldı. 2009 yılı sıralamasında en fazla kar eden kuruluş 1.423.7 milyon TL ile bir kamu kuruluşu olan Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) oldu. EÜAŞ, 2008 sıralamasında 652.4 milyon TL zarar ederek kar ve zarar toplamında 500’üncü sırada yer almıştı. Karlılık sıralamasında TÜPRAŞ ikinci sırayı alırken, özel kuruluşlar arasında ilk sırada geldi. Üçüncü sırada Philsa Philip Morris Sabancı yer alırken, Ford Otomotiv dördüncü sırada, bir kamu kurumu olan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu ise beşinci sırada yer aldı.
Karlılıkta özel kuruluş sıçramaları dikkat çekti
Karlılıkta dikkat çeken sıçramalara bakıldığında, özel kuruluşlar karlılık sıralamasında 2008’de 25.sırada yer alan Arçelik, 2009’da dördüncü, Petrol Ofisi 34.sıradan altıncı, BSH Ev Aletleri 30’uncu sıradan yedinci sıraya yükseldi. İhracatta en fazla ihracat yapan ilk 10 sıralamasının tamamını özel sektör kuruluşları oluşturdu. İhracatta ilk üç kuruluş 3 milyar 12 milyon 429 bin dolar ile Oyak Renault, 2 milyar 38 milyon 704 bin dolar ile Ford Otomotiv, 2 milyar 4 milyon 257 bin dolar ile Tofaş geldi.
İSO 500’ün ihracatı 31.7 azaldı
İSO 500 ihracatının, bir önceki yıla göre yüzde 31.7 oranında azaldığı, aynı yılda Türkiye ihracatındaki azalış oranının yüzde 22.6 olduğuna raporda dikkat çekildi. İSO 500 ihracatında ilk sırayı yüzde 27.5’lik payla taşıt araçları sanayi aldı. Taşıt araçlarını, metal eşya makine teçhizat ve mesleki aletler sanayi yüzde 18’lik payla ikinci, ana metal sanayi yüzde 17.8 ile üçüncü, petrol ürünleri, lastik ve plastik sektörü yüzde 16.6 ile dördüncü, gıda, içki ve tütün sanayi ise yüzde 6.7’lik payla beşinci sırada izledi.
İSO 500’de ilk 50 kuruluşun payı üretimden satışlarda geriledi
İSO 500’de ilk 50 sanayi kuruluşunun üretimden satışlar içerisindeki payı 2008 yılında yüzde 52.6 olurken 2009 yılında bu oran yüzde 48.5’e geriledi. Brüt katma değerde 2009 yılında ilk 50 kuruluşun payı yüzde 54.9 olurken, 2008 yılında yüzde 58.8 olan ilk 50 kuruluşun 500 içerisindeki kar ve zarar toplamının payı ise yüzde 41.2 olduğu belirlendi. 2008 yılında 56.5 seviyelerinde olan ilk 50 kuruluşun toplam ihracat içindeki payı 2009 yılında 6.4 puanlık bir azalma ile yüzde 50.1’de kaldı. İstihdamda ise 2009 yılında ilk 50 kuruluşun payı 2008’e göre artarak yüzde 32.3 seviyesinde gerçekleşti. 2009’da istihdamda 2008’e göre düşüş olmasına karşılık ilk 50 kuruluştaki istihdam azalışı diğer 450 kuruluşa göre daha küçük kaldı. 2009 yılında ilk 500’deki ilk 50 kuruluş, Türkiye GSYİH’nın yüzde 5.3’ünü karşılarken, Türkiye ihracatının da yüzde 22.7’sini gerçekleştirdi.
2009 yılında, İSO 500’de ekonomik büyüklüklere bakıldığında şaşırtıcı denebilecek sonuçların ortaya çıktığına dikkat çekilen raporda, “Şöyle ki, ekonominin önemli ölçüde küçüldüğü 2009 yılında, İSO 500’de satışlar önemli ölçüde düşmüş, ancak daha önceki kriz yıllarından farklı olarak satışlardaki düşüşe rağmen, karlılık ve katma değer artmış, mali yapı, bir önceki yıla göre nispeten iyileşmiştir” denildi.
Kar eden firma sayısı 60 arttı
Mali yapılarına bakıldığında, İSO 500’de özellerde borç oranı yüzde 54.4’den yüzde 50.9’a gerilerken, öz kaynak payı yüzde 45.6’dan yüzde 49.1’e yükseldi. Karlılık oranlarında da yükseliş yaşanan İSO 500’de öz kaynak karlılığı yüzde 9.9’dan yüzde 11.8’e, aktif karlılık yüzde 4.7’den yüzde 6’ya, ekonomik karlılık yüzde 12.7’den yüzde 13.3’e yükseldi. Satış karlılığı özel kuruluşlarda özellerde yüzde 3.6’dan yüzde 5.2’ye, kamuda yüzde 8.2’den yüzde 14.7’ye yükseldi.
Kamuda borç oranı yüzde 43.8’den 40.3’e gerilerken, öz kaynaklar yüzde 56.2’den yüzde 59.7’ye çıktı. Kar eden kuruluş sayısı 412, zarar eden kuruluş sayısı ise 88 oldu. 2008 yılında İSO 500 kapsamında, kar eden kuruluş sayısı 532, zarar eden kuruluş sayısı 148 olurken, 2009 yılında kar eden kuruluş sayısı, 2008’e göre 60 kuruluş artarken, kriz öncesi 2007 yılına göre 38 kuruluş azaldı. En yüksek ekonomik karlılık oranlarına sahip sektörler yüzde 40 ile ağaç, mobilya, mefruşat sanayi, yüzde 31.8 ile lastik ürünleri sanayi ve yüzde 28 ile diğer kimyasal ürünler sanayi oldu. En düşük karlılık yüzde 6.7 ile deri ve ayakkabı sanayi, yüzde 7.2 ile diğer imalat sanayi sektörlerinde gerçekleşti. 2001 yılında yüzde 8.7 ile en yüksek seviyesine çıkan faaliyet dışı gelirlerin satışlara oranı, 2008’de yüzde 0.6 olurken, 2009’da yüzde 1.5’a yükseldi.
Dönem karı yüzde 10.8 artış gösterdi
Buna göre, üretimden satışlar cari fiyatla yüzde 13.1, toplam satış hasılatı yüzde 12.3, dönem zararı yüzde 37.1 oranında azalırken, dönem karı yüzde 10.8 artış gösterdi. Dönem kar ve zarar toplamı yüzde 31.4, net katma değer yüzde 6.8 ve temel fiyatlarla brüt katma değer yüzde 6.4 artış gösterdi. 2008 yılında dönem zararının yüzde 450 gibi yüksek bir oranda gerçekleştiği hatırlatılan raporda, “Görünen o ki, 2009 yılında, satışlardaki azalma, karlılık ve katma değeri olumsuz etkilememiştir” denildi. Vergi öncesi dönem karı İSO 500 genelinde cari fiyatlarla yüzde 10.8, sabit fiyatlarla yüzde 9.7 artış gösterdi. Kamu ve özel sektör olarak bakıldığında, özel kuruluşlarda vergi öncesi dönem karı cari fiyatlarla yüzde 9.1, sabit fiyatlarla yüzde 8 oranında artarken, kamuda bu oranlar sırasıyla yüzde 20.7 ve yüzde 19.5 oldu.
Çalışan sayısı özel kuruluşlarda azaldı, kamuda arttı
Çalışan başına dönem kar ve zarar toplamında ilk sırayı elektrik sektörü alırken, ikinci sırada madencilik ve taşocakçılığı, üçüncü sırayı kimya, petrol ürünleri, lastik ve plastik sanayi aldı. Çalışan sayısı, bir önceki yıla göre İSO 500 genelinde yüzde 5.1 küçüldü. Özel kuruluşlarda çalışan sayısı yüzde 6.7 azalırken, kamuda yüzde 5.4 artış görüldü. İstihdamın en yüksek paya sahip olduğu sektör, 2009 yılında yüzde 19.6 ile geçen yılda olduğu gibi gıda, içki ve tütün sektörü oldu.
Fortune 500 karşılaştırması
Raporda, İSO 500 ile ABD Fortune 500 sıralaması karşılaştırıldığında, 2009 yılında beş kuruluşun ABD Fortune sıralamasına girebileceklerinin görüldüğü belirtildi. 2009 yılında İSO 500’de toplam satışlarda ilk sırada yer alan TÜPRAŞ’ın, Fortune 500’de 196.sıraya, ikinci sıradaki Petrol Ofisi’nin 266’ncı sıraya, beşinci sıradaki EÜAŞ’nin 491.sıraya girebildikleri belirlendi.
Satış ve istihdam düşerken, karlılık arttı
İS0 500 genelinde üretimden satışlar, satış hasılatı, istihdam ve ihracat azalırken, dönem karı, toplam kar ve katma değerin arttığı, dönen zararının azaldığı, mali yapının bir önceki yıla göre iyileştiği vurgulanan raporda, “2009’da karlılık ve katma değerdeki artışın nedenleri sorgulandığında, en önemli etken olarak karşımıza, 2009’da finansal giderlerin bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalması karşımıza çıkmaktadır. 2009 yılında, İSO 500 genelinde ödenen faizler, bir önceki yıla göre yüzde 24.8 azalmıştır” denildi.
Kayıplar tam anlamıyla telafi edilemedi, büyükler yaralarını hızlı sardı
Bu tabloya karşın, 2008’deki yüksek oranlı düşüşlerin, 2009’da tam anlamıyla telefi edilemediğine vurgu yapılan raporda, “2009 sonuçları, 2008’e kıyasla olumlu olmakla birlikte, 2001 sonrası dönemin en olumlu yılı olan 2007 sonuçlarının epeyce gerisindedir. Bunun yanı sıra, büyük ölçekli kuruluşların krizden daha çabuk ve çok etkilendiklerini, buna karşın krizden çıkışlarının ve yaralarını sarmalarının da küçük ve orta ölçeklilere göre daha çabuk olduğu yorumunu yapabiliriz” değerlendirmesinde bulunuldu.
Yapısal reformlara devam edilmeli
İSO 500 kapsamında özel kuruluşlarda, toplam borçların, toplam varlıklar içindeki payının hala yüzde 51 civarında olduğu ve unutulmamasına vurgu yapılan raporda, ekonominin ve şirketlerin sorunlarının, sonsuza kadar borçlanma ile çözülemeyeceğine dikkat çekildi. Raporda, şöyle denildi:
“Üzerinde kontrolümüzün bulunmadığı bu dışsal koşullar, 2009 yılında, sanayi kuruluşlarının lehine işlemiştir, ancak bir sonraki yıl ne gibi sonuçlarla karşılaşacağımızı öngöremiyoruz. Ümidimiz, 2009 yılındaki olumlu gelişmelerin, kriz koşullarını yarattığı arızi bir durum olmakla kalmayıp, kalıcı eğilimlere dönüşmesidir. Kazanımların kalıcı hale gelmesi için ekonomide hedefimiz, yapısal değişil olmalı. Sanayileşmeye, üretime önem verilmeli. Başta finansman imkanlarının iyileştirilmesi olmak üzere, kriz nedeni ile gündemden düşen, rekabet gücünü iyileştirecek yapısal reformlar, yeniden gündeme gelmeli ve süratle hayata geçirilmelidirler.”
Toplantı sonunda İSO Başkanı Tanıl Küçük, gazetecilerin sorularını yanıtladı. Küçük, 2009 yılı sonuçlarının bir anlamda 2009’un ekonomik sonuçları ile örtüşmediğini ancak irdelendiğinde, çok net mesajlar verdiğini söyledi. İSO 500’de bu yıl ismini açıklamayan firma sayısının 17’den 23’e çıkmasına ilişkin olarak Küçük, “Biz ismini açıklamayan firma sayısının azalmasını temenni etmiştik. Karlılıktaki artış, firmaların isimlerini açıklamalarını engelledi. Bu kar, kişilerin değil, şirketlerin kasasına giren paradır” dedi.
Kriz teğet mi geçti?
2009’da krize karşın karlılıktaki artışın, “Kriz teğet geçti” şeklinde yorumlanıp, yorumlanmayacağına ilişkin bir soru üzerine Küçük, “Karlılıkta bir artış var ancak bu rakam 2008 gibi olumsuz bir yılla mukayeselidir. Hala 2008’in yaralarını saramadığımızı söylüyoruz. Krizden çıkış başlamıştır. Esas olan, bunun kalıcı hale gelmesidir. Büyümeyi nasıl yakalayacağımız, esas mücadelemiz olmalıdır” şeklinde yanıt verdi.
İSO bu yıl yüzde 5 büyüme bekliyor
Karlılıktaki artışa karşın, işçi çıkartılmasına ilişkin bir başka soru üzerine Küçük, “Bunlar bizim de tartıştığımız konular. Karlılık, 2008 gibi olumsuz bir yıla göre artmıştır. Toparlanma işaretleri var. 2010 yılında sanayideki istihdamda bir artış olacağını göreceksiniz. Fakat, sanayinin istihdamda tek başına çözüm olmasını beklemek gerçekçi değil” dedi. Küçük, 2010 yılı büyüme beklentilerini ise yüzde 5 olarak açıkladı.