Sanayinin kalbi İzmit-Gebze-Dilovası hattında kazma vurulan her yerden zehirli atık çıkıyor. Altyapı eksikliği ve denetimsizlik en önemli sorun. Bakanlığın çözüm formülü ise yeni Çevre Kanunu. Ayrıca 4 atık tesisi kurulacak.
İstanbul Tuzla’dan sonra dün Kocaeli’nin Dilovası beldesinde de zehirli atık bulundu. Peş peşe yaşanan skandallar, sanayi tesislerindeki altyapı eksikliğini yeniden gündeme getirdi. Türk ekonomisinin can damarı olan Tuzla-Gebze-Kocaeli bölgesi, adeta ‘zehir hattı’na döndü. Kocaeli, Türkiye’deki kimya endüstrisinin yüzde 27,3’ünü, metal ana sanayiinin ise yüzde 20,68’ini barındırıyor.
Bölge, Çevre Bakanlığı’nın verilerine göre yıllık 750 bin ton tehlikeli atık üretiyor. Kayıt dışı çalışan kuruluşlar da hesaba katılınca atık miktarı 1 milyon tonu buluyor. Ancak Türkiye’nin tek atık yakma merkezi olan İZAYDAŞ’ın yıllık kapasitesi 35 bin ton. Üstelik bütün Türkiye’ye hizmet vermek zorunda. Dolayısıyla ülke genelindeki 2,5 milyon ton tehlikeli atığın akıbeti meçhul. Atıklarını nasıl bertaraf ettiğini açıklayamayan sanayi kuruluşları zan altında. Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği çevre danışmanı Doç. Dr. Caner Zambak, Tuzla’daki olayın buzdağının sadece görünen kısmı olduğunu kaydediyor. Zehirli atıkların büyük oranda doğaya bırakılmak suretiyle ortadan kaldırıldığını anlatan Zambak, altyapı eksikliğini bu duruma gerekçe gösteriyor.
Uzmanlar, çevreye verilen zarar konusunda mevzuat yetersizliği ve denetim eksikliğinden yakınıyor. Mevcut yasaların dahi uygulanmadığı, fabrikaların düzenli olarak incelenmediği belirtiliyor. Firmalar, ‘Çevresel Etki Değerlendirme’ raporlarını uygulamamakla suçlanıyor.
Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Mustafa Öztürk’ün Dilovası’ndaki kirliliğin araştırılması için kurulan Meclis Araştırma Komisyonu’na sunduğu rapor bunu doğruluyor. Rapora göre, Dilovası Organize Sanayi Bölgesi’nde (OSB) kurulu 167 sanayi tesisinden sadece 16’sında atık su arıtma sistemi bulunuyor. Dilovası OSB’de proses, hammadde, ürün ve kirlilik kaynakları kapsamında yapılan incelemede, 34 tesisin kirletme potansiyelinin yüksek olduğu, 113 tesisin ısınma kaynaklı kirliliği olduğu tespit edildi.
Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD) Çevre Danışmanı ve İstanbul Sanayi Odası (İSO) Çevre İhtisas Kurulu Başkanvekili Doç. Dr. Caner Zambak, Tuzla’daki olayın buzdağının sadece görünen kısmı olduğunu kaydediyor. Zehirli atıkların çoğunun doğaya bırakılmak suretiyle ortadan kaldırıldığını dile getiren Zambak, atıkların bertaraf edilmesi için gerekli altyapının olmamasını bunun nedenlerinden biri olarak gösteriyor. Çevre ve Orman Bakanı Osman Pepe’nin ‘İZAYDAŞ benzeri imha tesislerinin kurulması için sanayi kuruluşlarından olumlu cevap alamadıkları’ serzenişini haksız bulan Zambak, benzer bir tesisi 1999 yılında kurmak için çalışma başlattıklarını ancak bürokratik ve politik nedenlerden dolayı başarılı olmadıklarını söylüyor.
Zambak, “Tesisi kurmak için 400 bin dolar para harcadım. Kötü bir şey yapıyormuşuz gibi gazetelerde haberimiz çıktı. ‘İşte nükleer atıkları buraya topluyor’ diye. Engel oldular çalıştıramadık. Her bir bakanın önüne tesis için dosya gitti.” ifadelerini kullanıyor. Benzer süreçleri şu anda Türkiye’nin tek lisanslı atık imha merkezi olan İZAYDAŞ da yaşadı. Söz konusu tesis Greenpeace’in şikâyeti üzerine 7 kez mahkeme kararıyla kapattırıldı.
Türkiye genelinde Devlet İstatistik Kurumu'nun rakamlarına göre yıllık 2,6 milyon ton tehlikeli atık üretiliyor. Bunun 1 milyon tonu Marmara Bölgesi’nde. Bu rakamlar kayıtlı sanayi kuruluşları için geçerli. Kayıt dışı ekonomi de işin içine girdiğinde hadisenin boyutu değişiyor. Geçtiğimiz yıl Marmara’daki en önemli sanayi alanlarından biri olan Dilovası’nda yapılan bir incelemede tesislerin yüzde 40’ının ruhsatsız olduğu ortaya çıktı. Dr. Caner Zambak, İstanbul Sanayi Odası’na kayıtlı yaklaşık 12 bin firmanın bulunduğu İstanbul’da en az 15 bin de kayıt dışı üretim yeri olduğunu savunuyor.
Tuzla’da bulunan varillerle birlikte 2-3 firmanın adı ön plana çıktı. Bazı firmaların ise zehirli atıkları doğaya bıraktıkları için daha önce de ceza aldıkları belirlendi. 2005 yılında Şekerpınar Belediyesi tarafından boş araziye kimyasal atık boşaltan Mustafa Nevzat İlaç Sanayii’ne 14 bin 300 YTL para cezası kesildiği belirlendi. Adı Tuzla’daki olayla birlikte anılan Unifar’ın da çevre konusunda daha önce sabıkalı olduğu ortaya çıkmıştı. Ancak Orhanlı beldesinde kazma vurulan her alandan neredeyse zehirli atık malzeme çıkıyor ve çıkan ürünler farklı sanayi dallarında kullanılan türden. Ürünlerin çoğu da ithal malzemeden oluşuyor.
Kansere bağlı ölümler arttı
Geçtiğimiz yıl Kocaeli Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmada sanayi tesislerinin yoğun olduğu Dilovası beldesinde kansere bağlı ölümlerin Türkiye ortalamasının 2,5 katı olduğu ortaya çıkmıştı. Tuzla’da bulunan varillerle birlikte en büyük altyapı eksikliğinin Türk sanayisinin can damarı olarak bilinen Tuzla-Gebze-Kocaeli hattında yaşandığını ortaya koydu. Kocaeli, Türkiye’deki kimya endüstrisinin yüzde 27,3’ünü, metal ana sanayinin ise yüzde 20,68’ını barındırıyor.
Onlarca organize sanayi bölgesini bünyesinde barındıran bölge, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın verilerine göre yıllık 750 bin ton tehlikeli atık üretiyor. Devlet İstatistik Enstitüsü raporlarına göre ise Türkiye’de bir yılda üretilen toplam tehlikeli atık miktarı 2 buçuk milyon ton. Önemli sanayi alanlarına sahip İzmit, aynı zamanda Türkiye’nin tek lisanslı tehlikeli atık yakma ve depolama merkezi olan İZAYDAŞ’ı da bünyesinde barındırıyor. Bu merkezin yıllık yakma kapasitesi sadece 35 bin ton. Depolama ile birlikte bu oran 100 bin tona kadar çıkabiliyor.
Kocaeli-Gebze-Tuzla hattı Türk sanayiinin can damarı
Tuzla, İstanbul’daki en önemli organize sanayi alanlarından biri konumunda. İlçede farklı alanlarda faaliyet gösteren 600 fabrika bulunuyor. Bunun 300’ü Tuzla Organize Deri Sanayi’nde faaliyet gösteriyor. İstanbul Sanayi Odası verilerine göre Tuzla’da 102 tane kimyasal ve tehlikeli atık üretme fonksiyonuna sahip fabrika bulunuyor. İlçedeki fabrikaların asıl faaliyet kolu ise boya sanayii. Bölge sanayiinin en önemli can damarı Kocaeli. Türkiye’nin önemli ve büyük bir sanayi potansiyelini barındıran Kocaeli’nde 8’i aktif olmak üzere 15 adet organize sanayi bölgesi, iki adet serbest bölge ve 2’si aktif 4 teknopark bulunuyor. Kocaeli’nde Sanayi Odası’na kayıtlı 107’si yabancı sermayeli olmak üzere toplam bin 201 sanayi kuruluşu faaliyet gösteriyor. Türkiye’nin 100 büyük kuruluşundan 18’i Kocaeli’nde faaliyet gösteriyor. 500 büyük sanayi kuruluşunun da 82’si Kocaeli’nde yerleşik.
Kocaeli’ndeki en önemli sanayi merkezlerinden biri Gebze. Gebze Kimya Organize Sanayi Bölgesi ‘kimya ihtisas’ organize sanayi bölgesi niteliğinde. Kimya işkolunun alt sanayi dallarında üretim yapan firmalar bölgede yer alıyor. Bölgede boya, ilaç, organik ve inorganik kimyasal madde üretimi, plastik, deterjan, kozmetik üretimi yapacak firmalar faaliyet gösteriyor. 244 hektarlık alanı kapsayan sanayi bölgesinde 50’si makine-kimya-otomotiv, 17’si optik-elektrik-plastik, 9’u gıda-ambalaj, 1’i Sınai ve tıbbi gazlar olmak üzere115 sanayi kuruluşu faaliyet gösteriyor.
Gebze Plastikçiler Organize Sanayi Bölgesi’nde ise 18 plastik, 4 kimya, 1 petrokimya, bir madeni eşya, 4 dokuma ve giyim, 2 gıda, 10 tarım alet ve makineleri fabrikası bulunuyor.
Gebze’nin en önemli sanayi merkezi ise ilçeye bağlı Dilovası beldesi. Birçok büyük ve orta ölçekli sanayi kuruluşunu barındıran beldede, sanayi tesisleri yanında çok sayıda konut da yer alıyor. 48 bin kişinin yaşadığı Dilovası’nda yarısı ağır sanayi tesisi olmak üzere yaklaşık 167 sanayi kuruluşu var. Sanayi kuruluşlarının 80’e yakını Dilovası’nın altı mahallesinden biri olan Diliskelesi’nde. Bölge çok önemli sanayi kuruluşlarına ev sahipliği yapmasına rağmen altyapı konusunda yeterliliğe sahip değil.
Dilovası’ndaki firmaların sektörel dağılımı
Kimya: 18, Kömür-kereste-mineral-maden: 6, Metal ve metal ürünleri: 21, Enerji-akaryakıt-doğalgaz: 2, Makine ve endüstriyel ürünler: 5, Sağlık: 1, Tarım ürünleri: 1
Kocaeli’ndeki yabancı sermaye kuruluşları
ABD: 17, Almanya: 28, Belçika: 6, Birleşik Arap Emirlikleri: 1, Fransa: 10, Fransa-Almanya: 1, G.Kore: 3, Hollanda: 11, İngiltere: 5, İsveç: 1, İsviçre: 5, İtalya: 8, Japonya: 6, Luksemburg: 1, Lübnan: 1, Monaco: 1, Norveç: 2.
Kocaeli Org. San. bölgeleri
Gebze, Taysad, Aslanbey, Gebze Plastikçiler, Gebze VI. (İMES), Gebze Kimya, Gebze Dilovası, Gebze Güzeller, Gebze Kömürcüler, Gebze IV. Organize Sanayi Bölgesi.
Kocaeli imalat sanayiinin payı
Kimya Sanayii: 27,30
Metal Ana Sanayii: 20,68
Metal Eşya Sanayii: 19,95
Taşıt Araçları Sanayi: 12,34
Taş ve Toprağa Dayalı sanayii: 9,67
Elektrikli Aletler ve Cihaz Sanayii: 8,64
Kocaeli’nde faaliyet gösteren firmalar
Ana Kimya Sanayii Grubu: 70
İlaç ve Diğer Kimyasal Ürünler Sanayii Grubu: 50
Petrol ve Sınai Gazlar Sanayii Grubu: 42
Lastik ve Plastik Ürünleri Çeşitli Petrol
Türevleri Sanayi Grubu: 32
Plastik Eşya Sanayii Grubu: 97
Yapım İşleri Sanayii Grubu: 33
Yapım ve Malzemeleri Üretimi Planlama ve Bakımı Sanayi Grubu: 43
Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Grubu: 74
Metal Ana Sanayii Grubu: 51
Metal Eşya Sanayii Grubu: 41
Çelik Yapı ve Malzemeleri Sanayii Grubu: 44
Metal Boru Kazan ve Kaplar İmali Grubu: 48
Diğer Metal Eşya Sanayi Grubu: 40
Gıda Maddeleri Sanayii Grubu: 35
Et-Tavukçuluk ve Yem Sanayii Grubu: 32
Un-Unlu ve Şekerli Maddeler Sanayii Grubu: 34
Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii Grubu: 41
Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayii Grubu: 40
Haddehaneler Grubu: 34
Özel Endüstri Makineleri ve Ger. Yapım ve Onarım Sanayii: 34
Diğer Makineler Yapım ve Onarım Sanayii Grubu: 42
Taşıt Araçları ve Yan Sanayii Grubu: 87
Elektrik Makineleri Sanayi Grubu: 31
Kablo ve Diğer Elektrik Aletleri Yapımı Sanayii Grubu: 35
Diğer Sanayi Grubu: 58
Alüminyum Profil ve Doğrama İmalat Sanayii Grubu: 33