Osmanlı Devleti’nin son padişahlarından Sultan Mehmed Reşad’ın ‘elektrik çarpar’ endişesiyle şehir dışına kurulmasına karar verdiği Silahtarağa Elektrik Santralı’nın eski çalışanları 26 yıl sonra santralistanbul’da buluştu. 1914-1983 yılları arasında İstanbul’a elektrik sağlayan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk elektrik santralı olan Silahtarağa Elektrik Santralı, 2004 yılında Bilgi Üniversitesi tarafından üniversite kampüsü ve kültür sanat merkezi santralistanbul’a dönüştürülmüştü.
Kazanları soğutmada kullanılan Alibey deresinin suyunun azalması ve gemilerle gelen kömürün Haliç’in sularının çamurlu oluşundan santrala ulaşamaması sebebiyle 1983 yılında kapatılan santral, Enerji Müzesi koordinatörü Ayşenur Akman’ın katkılarıyla, yıllarca bakımsızlıktan çürümeye yüz tutmuş arşivler araştırılarak izlerine ulaşılan eski çalışanlarıyla, 26 yıl sonra önceki gün bir araya geldi.
İlk maaş: 320 kuruş
Santralın son genel müdürü Özdemir Çırpan ile son işletme mühendisi Çetin Tekman o yılları anlatırken “Burada çalışanlar arasında büyük bağlılık vardı, hepimiz lojmanlarda büyük bir aile gibi yaşardık” diyor. Tekman santralda çalıştığı yılları hafızasında yoklarken bizimle küçük bir anısını paylaştı:
“1982 yılında müdürümüz Özdemir Çırpan’ın bir akrabasının Ankara’da düğünü vardı ama izin alıp gitme imkânı yoktu, tesadüf eseri bütün genel müdürleri görev için Ankara’ya çağırdılar. Özdemir bey ile hanımı terminale gidip oradan otobüse bineceklerdi. Ancak özel işleri için asla makam araçlarını kullanmayacağını söyleyen Özdemir bey hanımını taksiyle gönderip kendisi makam aracıyla terminale ulaşmıştı. Bu olay şimdiki nesillere ders olsun.”
Santrale yıllar sonra geri dönen emektarlardan 86 yaşındaki İbrahim Taşrıcalı’nın hatıralarında 320 kuruşluk ilk maaşı vardı. 23 sene santrala hizmet veren Adnan Unat ise santraldaki görevinin yanı sıra Zeki Müren’den Emel Sayın’a birçok sanatçının orkestrasında ud çalmış değerli bir sanatkâr olarak dostlarının hafızasında yer etmişti.
Yassıada’ya tünel kazacaklar!
Yıllar sonra birbirlerine kavuşan iş arkadaşları günümüzde Enerji Müzesi haline dönüştürülen elektrik santrallarını duygusal anlar yaşayarak gezdi. Santralın çalıştığı yıllarda ortamın çok sıcak olduğunu anlatan çalışanlar dışarı çıktıklarında çoğu zaman hasta olduklarından bahsetti.
Bir zamanlar santralın güvenliğinden sorumlu memursa Yassıada duruşmalarının olduğu yıllardaki ‘Santral çalışanları Samatya’dan tünel kazıp tutukluları kaçıracaklar’ spekülasyonuna inanan savcıyı hâlâ net olarak hatırlıyor.
Çalışanlar, o dönem sağcı sendikalara bağlı olan Silahtarağa Elektrik Santralı memurlarıyla, hemen yakındaki sol görüşlü demir çelik fabrikası işçileriyle çatışmalarından korktukları için santrale polis nezaretinde geldikleri günleri de unutmamış. Yıllar sonra kendi mekânlarında bir araya gelmekten keyif alan emektarlar kararlı; Santral buluşmaları her sene tekrarlanacak...